បាវចនា “ សហគមន៍តែមួយ វាសនាតែមួយ” ដែលកម្ពុជាបានអនុម័តឲ្យប្រើប្រាស់នៅពេលខ្លួនបានកាន់តំណែងបន្តជាប្រធានប្តូរវេនរបស់អាស៊ាននៅឆ្នាំនេះ ស្តាប់ទៅហាក់ដូចជាគ្មានតម្លៃទាល់តែសោះ កាលពីថ្ងៃសុក្រ នៅពេលប្លុកអាស៊ាន ដែលមានសមាជិក១០ប្រទេសមិនអាចចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍រួមបាន នៅពេលបិទការប្រជុំ ដែលជាបរាជ័យលើកដំបូងបង្អស់ក្នុងរយៈពេល៤៥ឆ្នាំ នៃប្រវត្តិប្រជុំបែបនេះ។
ភាពតានតឹងបានកើនឡើងជាបន្តបន្ទាប់នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំពេញមួយសប្តាហ៍ នារាជធានីភ្នំពេញ រហូតដល់ថ្ងៃសុក្រ ប្រទេសកម្ពុជា និងប្រទេសហ្វីលីពីនបានចាប់ផ្តើមរិះគន់គ្នាខ្លាំងៗ ទៅវិញទៅមក នៅពេលមានការរំជើបរំជួលកើតឡើង ក្នុងកិច្ចប្រជុំនៅនាទីចុងក្រោយ ដោយសារតែមិនអាចធ្វើឲ្យមានមតិរួមមួយបាន ជុំវិញបញ្ហាជម្លោះក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង។
ការបរាជ័យក្នុងការអនុម័តសេចក្តីថ្លែងការណ៍បិទកិច្ចប្រជុំនេះ បានធ្វើឲ្យមានមន្ទិលសង្ស័យ ចំពោះក្តីសង្ឃឹមដែលថា ការបែកបាក់សាមគ្គីផ្ទៃក្នុងអាស៊ាន នឹងមិនអាចបង្ខំឲ្យប្រទេសចិនព្រមចុះហត្ថលេខាលើក្រមប្រតិបត្តិស្តីពីជម្លោះក្នុងដែនសមុទ្រចិនខាងត្បូងដែលប្រហែលពាក់កណ្តាលនៃនាវាលើលោកត្រូវធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់សមុទ្រនេះ។
ក្នុងចំណោមការដណ្តើមគ្នាទាំងនេះ មានការទាមទារសិទ្ធិគ្រប់គ្រងប្រជុំកោះប៉ប្រ៉ះទឹកតូចៗនៅក្នុងសមុទ្រនេះ ដែលរដ្ឋាភិបាលក្រុងម៉ានីល និងរដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំង នាពេលថ្មីៗនេះ បានប្រឈមុខដាក់គ្នា ដោយកងទ័ពអស់រយ:ពេលពេញមួយសប្តាហ៍ នៅក្នុងដែនសមុទ្រ ដែលប្រទេសទាំងពីរអះអាងសិទ្ធិកាន់កាប់រៀងៗខ្លួន។
ប្រទេសហ្វីលីពីន បានទទូចឲ្យមានការដាក់បញ្ចូលនូវព្រឹត្តិការណ៍កើតឡើង នៅតាមប្រជុំកោះ Scarborough Shoal ទៅក្នុងសេចក្ដីថ្លែងការណ៍រួមមួយ ដែលបណ្ដារដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាស៊ានសង្ឃឹមថា ត្រូវចេញនៅថ្ងៃសុក្រ។ ប៉ុន្ដែ ប្រទេសជាសម្ពន្ធមិត្តយ៉ាងជិតស្និទ្ធរបស់ប្រទេសចិន ដែលកំពុងអះអាងសិទ្ធិកាន់កាប់ភាគច្រើននៃផ្ទៃសមុទ្រនេះ ដែលចង់ដោះស្រាយជម្លោះនេះតាមរយៈទ្វេភាគីនោះ គឺកម្ពុជាមិនបានយល់ស្របទេ។ ការខិតខំជំរុញឲ្យចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍រួម នៅម៉ោងទី១១ ចុងក្រោយ នៅព្រឹកថ្ងៃសុក្រ បានធ្វើឲ្យជំនួបរវាងរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសប្រាំរូប និងលោកស្រី ហ៊ីលឡារី គ្លីនតុន រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាមេរិកត្រូវពន្យារពេលអស់មួយម៉ោង។
នៅទីបញ្ចប់ កិច្ចប្រឹងប្រែងទាំងនោះបានទទួលបរាជ័យ។ នៅមុនពិធីបិទកិច្ចប្រជុំរបស់បណ្ដារដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាស៊ានបន្ដិចប្រទេសហ្វីលីពីន បានចេញសេចក្ដីថ្លែងការណ៍មួយ ដោយបន្ទោសប្រទេសកម្ពុជា ចំពោះការបរាជ័យ “ដែលមិនធ្លាប់មានពីមុនមក” នេះ។
ហ្វីលីពីនបានលើកឡើងថា “នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំពិសេស នាព្រឹកនេះ ស្ដីពីសេចក្ដីព្រាងសេចក្ដីថ្លែងការណ៍រួម ប្រទេសជាសមាជិកអាស៊ានមួយចំនួន និងអគ្គលេខាធិការអាស៊ានបានគាំទ្រគោលជំហររបស់ហ្វីលីពីនថា បញ្ហាកើតឡើងនៅប្រជុំកោះ Scarborough Shoal ដែលត្រូវបានលើកមកពិភាក្សានៅក្នុងកិច្ចប្រជុំរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេស គួរតែត្រូវបានលាតត្រដាង។ ទោះជាយ៉ាងណា ប្រទេសកម្ពុជា ដែលជាប្រធានអាស៊ាន តែងតែជំទាស់មិនឲ្យមានការលើកឡើងណាមួយអំពីព្រឹត្តិការណ៍កើតឡើងនៅប្រជុំកោះ Scarborough Shoal
នៅក្នុងសេចក្ដីថ្លែងការណ៍រួម ហើយនៅថ្ងៃនេះ បានប្រកាសថា សេចក្ដីថ្លែងការណ៍រួម មិនអាចចេញបានទេ”។ ហ្វីលីពីនបានបន្ថែមថា “ ហ្វីលីពីនមិនទទួលដាច់ខាត ចំពោះសេចក្ដីថ្លែងការណ៍របស់ប្រធានអាស៊ាន ហើយនេះជាលើកទី១ហើយ ដែលអាស៊ានមិនអាចចេញនូវសេក្ដីថ្លែងការណ៍រួមបាន ដោយសារតែជម្លោះទ្វេភាគីរវាងប្រទេសជាសមាជិកអាស៊ានមួយចំនួន និងប្រទេសជិតខាងរបស់ខ្លួន។
ដោយសារតែការអះអាងដណ្ដើមគ្នាទាំងនេះ ពីបណ្តាប្រទេសជាសមាជិកអាស៊ានចំនួនបួន ដូចជាហ្វីលីពីន វៀតណាម ម៉ាឡេស៊ីនិងព្រុយណេ នោះ ដូច្នេះជម្លោះនេះមិនមែនជារឿងទ្វេភាគីតូចតាចជាមួយប្រទេសជិតខាងនៅប៉ែកខាងជើងឡើយ ប៉ុន្ដែវាគឺជាជម្លោះពហុភាគី ដូច្នេះ គួរតែមានការដោះស្រាយក្នុងក្របខណ្ឌពហុភាគី”។
បន្ទាប់ពីពិធីបិទកិច្ចប្រជុំ លោក ហោ ណាំហុងរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសកម្ពុជា បានរិះគន់វាយបកទៅវិញ ដោយចោទប្រកាន់ប្រទេសហ្វីលីពីនថាកំពុងតែព្យាយាមយកកិច្ចប្រជុំអាស៊ានធ្វើជា “ចំណាប់ខ្មាំង”ហើយបានច្រានចោលការលើកឡើងដែលថានៅកិច្ចប្រជុំរដ្ឋាភិបាលរាជធានីភ្នំពេញ ធ្វើតាមតែសំណើរបស់ចិនប៉ុណ្ណោះ។
លោក ហោ ណាំហុង មានប្រសាសន៍ថា “កម្ពុជាតែងតែប្រកាន់យកគោលជំហរជាគោលការណ៍។ កម្ពុជាមិនមែនជាប្រទេសដែលអះអាងសិទ្ធិកាន់កាប់ក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូងទេ។ ប្រទេសកម្ពុជាមិនកាន់ជើងខាងណាឡើយ។វាជាជម្លោះទ្វេភាគីរវាងប្រទេសជាសមាជិកអាស៊ានមួយចំនួននិងសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន។ ដូច្នេះប្រទេសកម្ពុជាយល់ឃើញថាកិច្ចប្រជុំអាស៊ានមិនមែនតុលាការសម្រាប់កាត់ក្តីថា អ្នកណាត្រូវ អ្នកណាខុសឡើយ”។
លោករដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសរូបនេះ បានថ្លែងទៀតថា “ក្នុងនាមជាសមាជិកអាស៊ានកម្ពុជាមិនអាចទទួលយកបានឡើយ ព្រោះសេចក្ដីថ្លែងការណ៍រួមនេះ បានក្លាយទៅជាចំណាប់ខ្មាំងរបស់បញ្ហាជម្លោះទ្វេភាគី។យើងមានចំណុចវិជ្ជមានជាង១០០នៅក្នុងសេចក្ដីថ្លែងការណ៍រួមនេះ ហេតុអ្វីក៏មិនលើកឡើងសមិទ្ធិផលវិជ្ជមានទាំងនោះមកផង?”។
លោក ហោ ណាំហុង ក៏បានជំទាស់ដែរថា បើទោះជាជម្លោះទ្វេភាគី ដែលមានជាប់ពាក់ព័ន្ធតែប្រទេសចំនួនបួន ក្នុងចំណោមប្រទេសជាសមាជិកអាស៊ានទាំង១០ក្ដី គឺវាមិនមែនជារឿងរបស់អាស៊ានឡើយ។
នៅពេលមានការវាយប្រយុទ្ធគ្នាចុងក្រោយបំផុតដែលបានបណ្ដាលឲ្យមនុស្សមានស្លាប់ កាលពីដើមឆ្នាំមុន នៅតាមបណ្ដោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ជុំវិញទឹកដីមានវិវាទទំហំពីរបីគីឡូម៉ែត្រក្រឡា នៅជាប់ប្រាសាទព្រះវិហារនោះ រដ្ឋាភិបាលរាជធានីភ្នំពេញចង់ឲ្យអាស៊ានចូលរួមពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងជម្លោះ របស់ខ្លួនជាមួយប្រទេសថៃយ៉ាងខ្លាំង។
លោក ម៉ាទី ណាតាឡេហ្គាវ៉ា (Marty Natalegawa) រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសឥណ្ឌូណេស៊ី ដែលកន្លងបានព្យាយាមធ្វើឲ្យប្រទេសរបស់លោកអាចដើេរឈានមុខ នៅក្នុងសមាគមអាស៊ាន ធ្លាប់បានលូកដៃចូលយ៉ងជ្រៅក្នុងការចរចារស្វែងរកដំណោះស្រាយអំពីជម្លោះជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារនោះ បានមានប្រសាសន៍ថា គ្មានហេតុផលច្បាស់លាស់ដើម្បីបញ្ជាក់ពីមូលហេតុ នៃការបដិសេធមិនដាក់បញ្ចូលនូវបញ្ហាទ្វេភាគីទៅក្នុងសេចក្ដីថ្លែងការណ៍បិទកិច្ចប្រជុំទេ។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ប្រសិនអស់លោកគិតអ៊ីចឹង។ បើយើងមិននិយាយអំពីសង្គ្រាមពិភពលោកទេ រាល់ស្ថានភាពទាំងអស់ គឺសុទ្ធតែជាបញ្ហាទ្វេភាគី ហើយមិនអាចរារាំងអាស៊ានមិនឲ្យបញ្ចេញទស្សនរបស់ខ្លួនថា វាមិនមែនជាបញ្ហានៅក្នុងតំបន់អាស៊ានឡើយ”។
ប៉ុន្តែលោកក៏បានមានប្រសាសន៍ដែរថា កិច្ចប្រឹងប្រែងនានា ដើម្បីដាក់បញ្ចូលហេតុការណ៍ផ្សេងៗទៅក្នុងសេចក្តីថ្ងែងការណ៍នេះគឺជា “ដំណើរការមួយដែលពិបាកដោះស្រាយ”។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា ”នៅពេលអស់លោកនិយាយពីបញ្ហាមួយ ពួកគេចង់និយាយពីបញ្ហាមួយផ្សេងទៀត។បញ្ហានៅត្រង់ថា បញ្ហាទាំងមូលនេះបានក្លាយជារឿងនយោបាយ”។
លោកក៏បានសម្តែងការខកចិត្តយ៉ាងខ្លាំងផងដែរ ចំពោះការបរាជ័យមិនអាចចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍រួមនេះ ប៉ុន្តែលោកបានមិនបាននិយាយថា គួរតែបន្ទោសអ្នកណាមួយឡើយ ឬចាត់ទុកថាជាការបរាជ័យឡើយ។