គោលជំហររបស់ប្រទេសសមាជិកអាស៊ានស្ដីពីជម្លោះដែនទឹកនៅក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូងមានភាពប្រេះឆានឹងគ្នាបន្តទៀត កាលពីម្សិលមិញ នៅពេលប្រទេសហ្វីលីពីន បានបញ្ជាក់ថា ប្រទេសវៀតណាម គឺជាប្រទេសទី២ ដែលជំទាស់ទៅនឹងការអះអាងរបស់ប្រទេសកម្ពុជា បានលើកឡើងថា ប្រទេសក្នុងតំបន់បានព្រមព្រៀងលើមតិរួម ដោយមិនដាក់បញ្ចូលជម្លោះដែនទឹកនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូងជាបញ្ហាអន្តរជាតិនោះ។
លោក ផាម ប៊ិញមុិញ (Pham Binh Minh) រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសវៀតណាម មិនបានបញ្ជាក់ពីគោលជំហររបស់រដ្ឋាភិបាលទីក្រុងហាណូយដោយផ្ទាល់នោះទេ ប៉ុន្តែលោកបានលើកឡើងថា ជម្លោះដែនទឹកដែលប្រទេសសមាជិកអាស៊ានចំនួនបួន មានដូចជាប្រទេសហ្វីលីពីន វៀតណាម ម៉ាឡេសីុ និងប្រទេសព្រុយណេ បានជំទាស់នឹងប្រទេសចិន ត្រូវបានចាត់ទុកថាមានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងប្រយោជន៍អន្តរជាតិរួចទៅហើយ ហើយឥឡូវនេះកំពុងមានការព្រួយបារម្ភ អំពីសេរីភាពនៃការធ្វើចរាចរណ៍តាមផ្លូវទឹក និងការរក្សាស្ថិរភាពនៅក្នុងតំបន់។
លោក ប៊ិញមុិញ បានថ្លែងថា “ បញ្ហាទី១ គឺជាបញ្ហាជម្លោះដែនទឹក បញ្ហាផ្សេងទៀត គឺថា សន្តិភាព និងស្ថិរភាពនៅក្នុងតំបន់ អាចនឹងទទួលរងនូវផលប៉ះពាល់ ប្រសិនបើមានអ្វីបានកើតឡើងនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង រីឯបញ្ហាទី៣ គឺប៉ះពាល់ដល់ការធ្វើចរាចរណ៍តាមសមុទ្រឆ្លងកាត់តំបន់ដែលមានជម្លោះនេះ”។ លោកបានបន្ថែមថា “ ប្រសិនបើយើងក្រឡេកមើលទៅបញ្ហានោះ យើងអាចឃើញថា បញ្ហានោះ គឺជាបញ្ហាអន្តរជាតិរួចហើយ”។
ថ្លែងទៅកាន់អ្នកយកព័ត៌មាន កាលពីថ្ងៃអាទិត្យ នៅឯកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាន ក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ លោក កៅ គឹមហួន រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងការបរទេសកម្ពុជា បានអះអាងថា មេដឹកនាំក្នុងតំបន់បានព្រមព្រៀងថា បញ្ហាជម្លោះក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង គួរតែត្រូវបានដោះស្រាយតាមរយៈយន្តការអាស៊ាន-ចិន។
ទោះបីជាយ៉ាងណា លោក បេនិកណូ អាគីណូ (Benigno Aquino) ប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីន ភ្លាមៗនោះបានបដិសេធចំពោះការអះអាងនេះ ដោយបានលើកឡើងថា មិនមានមតិរួមលើបញ្ហានេះទេ ដោយសារតែប្រទេសហ្វីលីពីន ក៏ដូចជាប្រទេសសមាជិកអាស៊ានមួយផ្សេងទៀត ដែលលោកមិនបញ្ចេញឈ្មោះជឿជាក់ថា ជម្លោះក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង គឺជាបញ្ហាអន្តរជាតិ។
លោក អាល់បឺត ដែលរ៉ូសារីយ៉ូ (Albert Del Rosario) រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសប្រទេសហ្វីលីពីន បានបញ្ជាក់ម្ដងទៀត កាលពីម្សិលមិញ “ ដើម្បីទទួលបានមតិរួម អ្នកត្រូវនិយាយអំពីការព្រមព្រៀង១០០ភាគរយ។ យើងប្រកាន់គោលជំហរថា យើងមិនព្រមព្រៀងនោះទេ ហេតុដូច្នេះមិនមានមតិរួមឡើយ”។
លោក ដែលរ៉ូសារីយ៉ូ មានប្រសាសន៍ថា “ បើតាមការពិត ប្រសិនបើអ្នកនិយាយ អំពីប្រទេសវៀតណាមវិញ គឺថា ប្រទេសវៀតណាម ក៏មិនព្រមដែរ។ វៀតណាមបានប្រកាន់គោលជំហររបស់ខ្លួនតាំងពីដំបូងមក ហើយជំទាស់នឹងការយល់ថា មានមតិរួមនោះ”។
នៅពេលបិទកិច្ចប្រជុំកំពូលអាសីុបូព៌ា កាលពីម្សិលមិញ ដែលប្រទេសសមាជិកអាស៊ានចំនួន១០ បានចូលរួម ក៏ដូចជាជាមួយមេដឹកនាំមកពីសហរដ្ឋអាមេរិក ជប៉ុន ចិនឥណ្ឌា នូវែលសេឡង់ កូរ៉េខាងត្បូង និងប្រទេសអូស្ត្រាលី លោក ដែលរ៉ូសារីយ៉ូ និងលោកស្រី ហ្វូ យីង (Fu Ying) អនុរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសចិន បានធ្វើសន្និសីទកាសែតនៅពេលដំណាលគ្នា ដែលមានចម្ងាយប៉ុន្មានម៉ែត្រពីគ្នា នៅក្នុងវិមានសន្ដិភាព។
លោក ដែលរ៉ូសារីយ៉ូ បានលើកឡើងម្ដងទៀតពីគោលជំហររបស់ប្រទេសហ្វីលីពីនថា ខ្លួនមានសិទ្ធិប្រើប្រាស់បណ្ដាញផ្សព្វផ្សាយ ឬក៏វេទិកាណាមួយក៏បានដែរឲ្យតែអាចការពារផលប្រយោជន៍ជាតិរបស់ខ្លួនបាន ហើយការដែលមិនដាក់ជម្លោះសមុទ្រចិនខាងត្បូងចូលជាបញ្ហាអន្តរជាតិ គឺគ្រាន់តែជាការបញ្ចេញមតិមួយ អំឡុងកិច្ចប្រជុំកាលពីថ្ងៃអាទិត្យប៉ុណ្ណោះ វាមិនមែនជាមតិរួមនោះឡើយ។
លោក ដែលរ៉ូសារីយូ៉ បានលើកឡើងពីការអះអាងអំពីមតិរួមរបស់អាស៊ានថា “ ខ្ញុំមិនអាចពន្យល់ពីអ្វី ដែលកម្ពុជាធ្វើបានឡើយ ឬក៏មិនអាចពន្យល់ពីអ្វី ដែលកម្ពុជាកំពុងតែគិតនៅពេលខ្លួនបានធ្វើអ្វីនោះឡើយ”។
លោកបានលើកឡើងបន្ថែមថា “ វិធាននិយាយអំពីមតិរួមមានន័យថា យើងគ្រប់រូបត្រូវតែព្រមព្រៀងគ្នាទាំងអស់។ ជាការពិតយើងមិនបានព្រមព្រៀងគ្នាឡើយហេតុដូច្នេះហើយ គឺវាមិនមានមតិរួមនោះទេ”។
លោកក៏បានលើកឡើងដែរថា មានការផ្តល់យោបល់មួយពីប្រទេសហ្វីលីពីនថា ប្រទេសចិន គួរតែដកចេញនាវារបស់ខ្លួនចេញពីប្រជុំកោះស្កាបារ៉ាហ្វ សូល (Scarborogh Shoal) ស្ថិតក្នុងដែនសមុទ្រចិនខាងត្បូង។ ប្រទេសទាំងពីរបានប្រឈមមុខដាក់គ្នា ជុំវិញជម្លោះដែនទឹកនេះតាំងពីខែមេសាមកម្លេ៉ះនៅពេលពួកគេចាប់ផ្ដើមបញ្ជូននាវាការពារដែនសមុទ្រ និងទាហានជើងទឹកកាន់ប្រជុំកោះស្កាបារ៉ាហ្វ សូ តែទោះជាយ៉ាងណា ប្រទេសហ្វីលីពីន ចាប់តាំងពីពេលនោះមកបានដកនាវារបស់ខ្លួនចេញពីទីនោះហើយ។
លោកស្រី ហ្វូ យីង បានលើកឡើងនៅក្នុងសន្និសីទព័ត៌មានថា ប្រទេសចិនមានគោលនយោបាយ យកចិត្តទុកដាក់ចំពោះអ្នកជិតខាងខ្លួន និងពង្រឹងមិត្តភាព ហើយប្រជុំកោះស្កាបារ៉ាហ្វ សូល ដែលអាចហៅបានថា ជាកោះហ័ងយ័ន (Huangyuan) ជាភាសាចិន គឺជាដែនទឹករបស់ចិន។
លោក វេ៉ន ជាបា៉វ (Wen Jiabao) នាយករដ្ឋមន្ត្រីចិន បានឆ្លើយតបចំពោះបញ្ហានេះនៅពេលមេដឹកនាំនៃបណ្តាប្រទេសមួយចំនួនបានលើកឡើងរៀងៗខ្លួន។ លោក វេ៉ន ជាប៉ាវ បានមានប្រសាសន៍ថា ប្រជុំកោះហ័ងយ័ន គឺជាដែនទឹករបស់ចិន ហើយមិនដែលមានជម្លោះឡើយ”។ លោកស្រី ហ្វូ យីង បានលើកឡើងទៀតថា “វិធានការណ៍ការពារអធិបតេយ្យភាពរបស់ប្រទេសចិនគឺជាវិធានការណ៍ចាំបាច់ និងអនុវត្តទៅតាមច្បាប់”។
លោកស្រីបានមានប្រសាសន៍ថា “យើងបានតាំងចិត្តរក្សាសន្ដិភាព និងស្ថិរភាពនៅក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូង។ យើងបានដោះស្រាយដោយសមស្របចំពោះឧបទ្ទវហេតុ ដែលមិនមែនបង្កឡើងដោយប្រទេសចិន”។
លោកស្រី ហ្វូ យីង បានបន្ថែមថា “យើងមិនចង់លើកអំពីជម្លោះនេះនៅក្នុងឱកាសបែបនេះទេ ហើយយើងក៏មិនចង់សង្កត់ធ្ងន់ហូសហេតុទៅលើជម្លោះក្នុងដែនទឹក និងការខ្វែងគំនិតគ្នានេះដែរ។យើងគិតថា វាមិនមែនជាគំនិតល្អនោះទេ ចំពោះព្យាយាមបង្កភាពតានតឹងឲ្យកាន់តែខ្លាំងឡើងនៅក្នុងតំបន់នោះ។
លោក អាគីណូ ក៏បានសង្កត់ធ្ងន់ពីសារៈសំខាន់នៃការកំណត់សិទ្ធិទាមទារនៅក្នុងសមុទ្រចិនខាងត្បូងនេះដែរ។ លោកបានលើកឡើងនៅក្នុងសេចក្ដីថ្លែងការណ៍ថា “មិនដឹងថា ពេលណាទើបរឿងរ៉ាវរបស់សមុទ្រចិនខាងត្បូងត្រូវបានបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់នោះទេ ហើយការកំណត់តំបន់ដែនទឹក អាចក្លាយជាបញ្ហាបន្ទាន់ នឹងមានសារៈសំខាន់ជាងពេលនេះទេ”៕
ប្រែសម្រួលដោយ ស៊ា ស៊ុយឈាង