សារទូរលេខការទូតអាមេរិករាប់សែនតាំងពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៧០ដែលគេហទំព័រ វីគីលីក (Wikileak) បានផ្សព្វផ្សាយជាសាធារណៈកាលពីម្សិលមិញ បង្ហាញពីភាពខ្មៅងងឹតនៅត្រង់ចំណុចប្រែប្រួលនៃប្រវត្តិសាស្ត្រទំនើបរបស់ខ្មែរ។
អង្គការប្រឆាំងការសម្ងាត់ពិភពលោកនេះបានបង្ហោះទិន្នន័យមួយដែលមានទូរលេខការទូតអាមេរិកជាង១,៧លានពាក់ព័ន្ធនឹងផលប្រយោជន៍របស់អាមេរិកនៅគ្រប់កន្លែងលើពិភពលោក ចន្លោះពីឆ្នាំ១៩៧៣ ដល់ឆា្នំ១៩៧៦។ឯកសារទាំងនោះត្រូវបានកត់ត្រាកាលពីសម័យលោក ហិនរី ឃីស្ស៊ីងហ្គឺ (Henry Kissinger) កាន់តំណែងជារដ្ឋមន្ត្រីការពារប្រទេស ដែលនៅក្នុងអំឡុងពេលនោះសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាបានបញ្ចប់ ដោយកងកម្លាំងខ្មែរក្រហមបានចូលកាន់កាប់ទីក្រុងភ្នំពេញ។
សារទូរលេខដែលត្រូវបានបញ្ចេញជាសាធារណៈមួយរយៈមកហើយ ប៉ុន្តែទើបតែទទួលបាននៅពេលនេះក្នុងទម្រង់មិនរៀបរយនោះ បង្ហាញពីការចាប់អារម្មណ៍របស់ក្រសួងការបរទេសនិងលោក ហិនរី ឃីស្ស៊ីងហ្គឺចំពោះប្រទេសកម្ពុជានាពេលនោះ។
សារទូរលេខទាំងនោះមានតាំងពីពេលបញ្ចប់យុទ្ធនាការទម្លាក់គ្រាប់បែកសម្ងាត់របស់អាមេរិកនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា និងបង្ហាញពី លោក លន់ នល់ ដែលបានធ្វើរដ្ឋប្រហារទម្លាក់សម្ដេចឪ នរោត្តម សីហនុ ក្នុងឆ្នាំ១៩៧០ តស៊ូគ្រប់គ្រងចលនាបះបោរដោយហិង្សានៅតាមជនបទនៃប្រទេសកម្ពុជា។
នៅក្នុងសារទូរលេខចុះកាលបរិច្ឆេទខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧៣ លោកឯកអគ្គរដ្ឋទូត អេម៉ូរី ស្វេង (Emory Swank) បានប្រាប់ទីក្រុងវ៉ាស៊ីនតោនឲ្យណែនាំអ្នកកាសែតអាមេរិកអំពីសម្ដេចឪ នរោត្តម សីហនុ ដែលពេលនោះស្ថិតក្នុងការនិរទេសព្រះកាយ បន្ទាប់ពីត្រូវលោកសេនាប្រមុខ លន់ នល់ ធ្វើរដ្ឋប្រហារ។
ស្ថានទូតនេះបានសរសេរថា “ គួររំឭកថាសម្ដេចឪ នរោត្តម សីហនុ តែងតែប្រឆាំងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងរដ្ឋាភិបាលអាមេរិក ហើយថា ទ្រង់តែតែឆ្លៀតគ្រប់ឱកាសធ្វើឲ្យពួកគេជួបបញ្ហា”។
ស្ថានទូតនេះបានបន្ដថា “ សម្ដេច នរោត្តមសីហនុ ត្រូវបានសភាបោះឆ្នោតទម្លាក់ជាឯកច្ឆន្ទនៅថ្ងៃទី១៨ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧០ ហើយសាធារណរដ្ឋខ្មែរគឺជានីតិបុគ្គលដែលជាអ្នករៀបចំការបោះឆ្នោត”។ ដោយសារតែសង្គមស៊ីវិលនៅតែបន្ដ សារទូរលេខដែលបានសរសេរនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៣បានបង្ហាញពីការចាប់អារម្មណ៍របស់សហរដ្ឋអាមេរិកចំពោះការវាយប្រហារនៅជាយក្រុង នៅពេលមន្ត្រីស្ថានទូតបានសម្ដែងយោបល់របស់ខ្លួនថា ប្រពន្ធរបស់សមាជិកបុគ្គលិកទាំងអស់គួរតែរៀបចំផែនការជម្លៀសចេញ។
នៅក្នុងសារទូរលេខមួយដែលសរសេរដោយក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៧៣ ហើយសរសេរថា ជាការសម្ងាត់នោះ រដ្ឋាភិបាលបានស្នើឲ្យមាន “ ការបញ្ជាក់បន្ថែមទៀតថា តើពេលនេះមានអាកាសយានិកខ្មែរណាមួយ (មិនត្រឹមតែអាកាសយានិកកងទ័ពអាកាសខ្មែរនោះទេ) ដែលធ្វើការឲ្យក្រុមហ៊ុនអាកាសចរណ៍ស៊ីវិល អាចត្រូវបានផ្ទេរភារកិច្ចឲ្យប្រយុទ្ធបានឬអត់”។
មួយខែក្រោយមក ស្ថានទូតនេះបានឆ្លើយតបថា “ តាមព័ត៌មានដែលយើងអាចប្រមូលបាន មានអាកាសយានិកខ្មែរម្នាក់ ដែលធ្វើការឲ្យក្រុមហ៊ុនអាកាសចរណ៍ពាណិជ្ជកម្ម។ អាកាសយានិករូបនេះ ឈ្មោះ ព្រៃ ពា វែង ផាន់ គឺជាសហអាកាសយានិករបស់ក្រុមហ៊ុនខ្មែរអាកាស ដោយបើកបរយន្ដហោះប្រភេទDC-3 និងDC-4។ លោកមិនមានគុណសម្បត្តិជាអ្នកបើកបរយន្តហោះទេ ដូច្នេះហើយលោកមានផលប្រយោជន៍តិចតួចណាស់សម្រាប់កងទ័ពអាកាសខ្មែរ”។
នៅក្នុងសារទូរលេខក្នុងខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៤ ដែលសរសេរថា “ សម្ងាត់” ដែលលោក ឃីស្សុីងហ្គឺ ផ្ញើមកស្ថានទូតសហរដ្ឋអាមេរិក និយាយអំពី ខៀវ សំផន ដែលបច្ចុប្បន្ននេះជាជនជាប់ចោទនៅសាលាក្ដីខ្មែរក្រហម ដែលនៅពេលនោះគឺជាមន្ត្រីការទូតដ៏សំខាន់មួយរូប និងបានសន្និដ្ឋានថា ភាពបន្ទាន់របស់គាត់ គឺមានគោលបំណង “ ផ្ដល់ឋានៈជាអន្ដរជាតិដល់គាត់” ហើយរារាំងសម្ដេច នរោត្តម សីហនុ មិនឲ្យទ្រង់មានអំណាចក្នុងពេលដែលកងទ័ពឧទ្ទាមទទួលបានជ័យជម្នះ។ គាត់បានកត់សម្គាល់ថា “ ពួកម៉ាកស៊ីស និយម ដែលគ្រប់គ្រងចលនាបះបោរនេះ មិនចូលចិត្តសម្ដេច សីហនុ ទាល់តែសោះ”។
លោក ឃីស្សុីងហ្គើ បានប្រៀបធៀប ខៀវសំផន ដែលបានក្លាយជាប្រមុខរដ្ឋរបស់របបខ្មែរក្រហមទៅនឹងលោក ចូសេប ប្រុសទីតូ (Josep Broz Tito)ជនផ្ដាច់ការរបស់ប្រទេសយូហ្គូស្លាវី។ លោកបានសរសេរបន្ដថា “ យោងតាមអ្វី ដែលយើងបានដឹងអំពីបុគ្គលិកលក្ខណៈរបស់គាត់គឺថា គាត់ដើរតាមមាគា៌ទីតូ ប៉ុន្ដែមិនមានឥទ្ធិពលខ្លាំងដូចគណបក្សរបស់លោកទីតូទេ”។
ទោះបីមានការគាំទ្រពីសហរដ្ឋអាមេរិកក៏ដោយ ក៏កងកម្លាំងកុម្មុយនីស្តបានសម្រុកចូលរាជធានីភ្នំពេញក្នុងខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥។ ការលេចឡើងនូវសារទូរលេខពាក់ព័ន្ធនឹងប្រទេសកម្ពុជានាពេលនោះ បានបង្ហាញពីការជម្លៀសបុគ្គលិកស្ថានទូត និងពលរដ្ឋអាមេរិក ព្រមទាំងកុមារកំព្រាកម្ពុជាដែរ។
សារទូរលេខនោះបានផ្ដល់នូវទស្សនវិស័យអំពីវិធី ដែលសហរដ្ឋអាមេរិក និងពិភពលោកចាប់ផ្ដើមយល់ពីខ្មែរក្រហម និងមេដឹកនាំព្រមទាំងយុទ្ធសាស្ត្រនៃរបបនេះបន្តិចម្ដងៗ។ សារទូរលេខមួយ កាលពីខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៦ ពីស្ថានទូតអាមេរិកប្រចាំទីក្រុងបាងកកបានលើកឡើងពីកិច្ចសន្ទនារវាងភារធារីស្ថានទូតជប៉ុនប្រចាំទីក្រុងហាណូយ លោក យូគីយ៉ូ អុីម៉ាហ្គាវ៉ា (Yukio Imagawa) និងជាអ្នកឃ្លាំមើលប្រទេសកម្ពុជាជាយូរមកហើយបានរាយការណ៍ អំពីអនុសាសន៍របស់លោកឯកអគ្គរដ្ឋទូតគុយបា ប្រចាំប្រទេសកម្ពុជា ដែលបានមកបំពេញទស្សនកិច្ចនៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ។
សារទូរលេខបានលើកឡើងថា “ ឯកអគ្គរដ្ឋទូតបានរាយការណ៍ថា រាជធានីភ្នំពេញនៅតែជាទីក្រុងខ្មោច។ ទោះបីជាមានជនស៊ីវិលខ្លះរស់នៅទីនោះក៏ដោយ ក៏ភាគច្រើននៃលំនៅដ្ឋាន និងហាងលក់ដូរត្រូវបានគេបិទទាំងស្រុង។ មានរថយន្ដបីបួនគ្រឿងចតនៅតាមកែងដងមហាវិថី ដើម្បីបិទចរាចរណ៍តាមដងផ្លូវ”។
សារទូរលេខបន្ដថា “ ចុងបញ្ចប់ជនជាតិគុយបារូបនោះបានសង្កេតឃើញថា ពេលលោកកំពុងធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ការិយាល័យរដ្ឋាភិបាល ស្ថាប័នសុខាភិបាល និងស្ថាប័នផ្សេងទៀតនៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ លោកបានឃើញជនបរទេសមួយចំនួន។ លោកសន្និដ្ឋានថា ពួកគេជាជនជាតិចិន ប៉ុន្ដែលោកលើកឡើងថា លោកមិនប្រាកដនោះទេ”។
ក្នុងសារទូរលេខក្នុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៧៦ ក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិកបានកត់សម្គាល់ថា របបកុម្មុយនីស្តខ្មែរ “ ជិតដួលរលំ” បន្ទាប់ពីមរណភាពរបស់លោក ម៉ៅ សេទុង មេដឹកនាំប្រទេសចិន ។
សារទូរលេខ ដែលបានសរសេរមួយឆ្នាំ និងប្រាំខែក្រោយពីការរលំរាជធានីភ្នំពេញបានលើកឡើងថា “ តាមវោហារសាស្ត្ររបស់ខ្មែរប្រើនៅក្នុងសេចក្ដីថ្លែងការណ៍ជាសាធារណៈក្នុងពេលលោក ម៉ៅ សេទុង ទទួលមរណភាពបានបង្ហាញយ៉ាងច្បាស់ថា អង្គការបដិវត្តន៍កម្ពុជា គឺជាបក្សម៉ាស៊ីសឡេនីន”។
សារទូរលេខបានបន្ដថា “ ការលេចចេញជាសាធារណៈដំបូង គឺនៅថ្ងៃទី១០ ខែកញ្ញា ពេលដែលស្ថានីយវិទ្យុក្នុងភ្នំពេញបានផ្សាយថា ទង់ជាតិកម្ពុជានឹងត្រូវបង្ហូតពាក់កណ្ដាលដង ដើម្បីចូលរួមកាន់មរណទុក្ខចំពោះការស្លាប់ “ រៀមច្បងស្ថាបនិកបក្សកុម្មុយនីស្តចិន និងចូលរួមរំលែកទុក្ខជាមួយរដ្ឋាភិបាល និងប្រជាពលរដ្ឋនៃសាធារណរដ្ឋចិន”៕
ប្រែសម្រួលដោយ ហម សុផាណ្ណា និង ឃិន ណៃ