ការសាកសួរលោក សុីដនី ស្កែនបឺក (Sydney Schanberg) អ្នកកាសែតដែលទទួលបានពានរង្វាន់ពូលីហ្សើ (Pulitzer Prize) ដែលមានរយៈពេលបីថ្ងៃបានបញ្ចប់កាលពីថ្ងៃសុក្រ ហើយការផ្ដល់សក្ខីកម្មរបស់លោកនៅឯសាលាក្ដីឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាមខ្មែរក្រហមបានរៀបរាប់អំពីភាពតានតឹងនិងភាពឯកោរបស់ក្រុងភ្នំពេញដែលគ្មានមនុស្សរស់នៅ និងកាត់ផ្ដាច់ទំនាក់ទំនងពីពិភពខាងកៅ ក្នុងខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥។
ខណៈជាប់ឃុំនៅខាងក្នុងបរិវេណស្ថានទូតបារំាងនៅភាគខាងជើងរាជធានីភ្នំពេញ លោក ស្កែនបឺក បានសង្កេតមើលរាជធានីនេះ និងបានគិតថា លោកនឹងបន្តស្នាក់នៅក្នុងប្រទេសថៃឲ្យបានយូរដើម្បីសរសេរកំណត់ហេតុ។ ប៉ុន្តែ លោកអាចចាកចេញពីស្ថានទូតនេះនៅពេលដែលបានជួបជាមួយនឹងកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមមួយក្រុម។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ ពួកយើងពីរបីនាក់បានទៅមុជទឹកជម្រះកាយ។ យើងបានជួបទាហានខ្មែរក្រហម ហើយពួកគេក៏បានសាកសួរយើង។ ពួកគេមិនមែនជាសត្រូវរបស់យើង ហើយក៏មិនបានគំរាមកំហែងយើងដែរ។ រឿងដែលនិយាយផ្ទុយគ្នានោះគឺពេលដែលម្នាក់ក្នុងចំណោមពួកគេបាននិយាយថា ខ្ញុំគួរតែកាត់សក់ចេញហើយ”។
ប៉ុន្តែការផ្លាស់ប្ដូរយោបល់នោះនៅតែធ្វើឲ្យលោក ស្ដែនបឺក មានការប្រុងប្រយ័ត្នដដែល។ លោកបន្តថា “ ពួកគេធ្វើឲ្យយើងភិតភ័យស្ទើរឆ្កួត ពួកគេស្ពាយអាវុធធុនធ្ងន់ នៅពេលដែលខ្ញុំចាកចេញពីស្ថានទូតបារំាង”។
កាលពីថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ អតីតមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម នួន ជា លើកឡើងថា មូលហេតុដែលនាំឲ្យមានការជម្លៀសប្រជាពលរដ្ឋចេញពីក្រុងភ្នំពេញ គឺដោយសារតែក្ដីអាណិតអាសូរនិងមួយផ្នែកទៀត គឺដោយសារតែខ្លាចទាហានអាមេរិកទម្លាក់គ្រាប់បែកកម្ទេចទីក្រុង ហើយខ្លាចវៀតណាម ឈ្លានពាន។ លោកបានបន្តថា ខ្មែរក្រហមបានបង្ខំប្រជាពលរដ្ឋឲ្យធ្វើស្រែ និងដំាដំណាំផ្សេងៗទៀតនៅជនបទ។
ក្រោមការសួរដេញដោលពីលោក វីចទ័រ កូប៉េ (Victor Koppe) មេធាវីការពារ នូន ជា លោក ស្កែនបឺក បានសួរអំពីគោលបំណងនៃការជម្លៀសប្រជាពលរដ្ឋចេញពីទីក្រុងហើយលោកបានប្រាប់តុលាការតាមរយៈវីដេអូខុនហ្វឺរិន ពីសហរដ្ឋអាមេរិកថា អ្វីដែលខ្មែរក្រហមត្រូវធ្វើដើម្បីផ្ដល់ស្បៀងអាហារឲ្យបានគ្រប់គ្រាន់ដល់ប្រជាពលរដ្ឋនោះគឺត្រូវបញ្ចប់ការបិទផ្លូវតាមទន្លេមេគង្គព្រោះការបិទនេះបានរារាំងមិនឲ្យមានការដឹកជំនួយឧបត្ថម្ភមករាជធានីភ្នំពេញដែលត្រូវបានឡោមព័ទ្ធនេះ។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ ប្រសិនបើខ្មែរក្រហមចង់ផ្ដល់ស្បៀងអាហារដល់ប្រជាពលរដ្ឋក្នុងរាជធានីភ្នំពេញនាពេលនោះមែន ពួកគេគួរតែបើកទន្លេមេគង្គដែលគេបិទនោះ”។
លោកបន្តថា “ ខ្ញុំគិតថា [ការនិយាយថា ពួកគេជម្លៀសប្រជាពលរដ្ឋឲ្យចេញអស់ពីក្រុងដើម្បីផ្ដល់ស្បៀងអាហារដល់ពួកគេឲ្យគ្រប់គ្រាន់នោះ] គឺជាការបកស្រាយក្លែងបន្លំទេ។ ពួកគេគ្រប់គ្រងទន្លេមេគង្គ ដែលជាកន្លែងផ្គត់ផ្គងជំនួយយ៉ាងសំខាន់ ពោលគឺកន្លែងដែលពួកគេទទួលបានស្បៀង និងថ្នាំសង្កូវ។ ការបកស្រាយបែបនេះគឺមិនសមទាល់តែសោះ។ អ្វីដែលពួកគេត្រូវធ្វើគឺ ត្រូវបើកទន្លេមេគង្គឡើងវិញ ព្រោះនេះជាផ្លូវសម្រាប់កប៉ាល់ដឹកស្បៀង”។
ជនបរទេសដែលត្រូវបានសាកសួរនៅឯស្ថានទូតបារាំងកាលពីខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ត្រូវបានគេនាំខ្លួនទៅកាន់ព្រំដែនថៃ ពីរបីសប្ដាហ៍ក្រោយមក។ លោក ស្កែនបឺក បានមានប្រសាសន៍អំពី ពេលវេលាពីរបីថ្ងៃនោះថា ទីជនបទដែលលោកបានធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ទៅកាន់ព្រំដែនថៃនោះ គឺស្ងាត់ជ្រងំគួរឲ្យខ្លាច លើកលែងតែសត្វគោមួយៗនៅក្នុងវាលស្រែប៉ុណ្ណោះ។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ នៅពេលយើងធ្វើដំណើរតាមក្បួនរថយន្តចាកចេញពីប្រទេសេនះ យើងបានធ្វើដំណើរតាមផ្លូវដែលមិនធ្លាប់ធ្វើដំណើរពីមុនមក។យើងបានមកដល់ទីក្រុងនេះ ដែលមានសាកសពនៅរាយប៉ាយដែលគេមិនទាន់បានប្រមូលទុក គឺសុទ្ធតែសាកសព។ ខ្ញុំពិតជាពិបាកនិយាយណាស់ថា តើសាកសពទាំងនោះជាទាហានឬជាជនសីុវិល។ លោកបានបន្ថែមថា សាកសពដែលខ្ញុំបានឃើញនោះមានចំនួនប្រហែលជាង១០នាក់”។
កាលពីរសៀលថ្ងៃសុក្រ សាក្សីដ៏សំខាន់ម្នាក់ត្រូវបានមេធាវីការពារ ខៀវ សំផន ហៅមក។ សុក រឿ អាយុ៥២ឆ្នាំជាកសិករជនជាតិភាគតិចទំពួន គឺនៅជាកុមារពេលដែលគាត់បានចូលធ្វើជាទាហានខ្មែរក្រហម ហើយទីបំផុតបានមកដល់ក្រុងភ្នំពេញ ដែលនៅទីនោះលោកបានដាំបន្លែនៅសហរកណ៍ ក-3 ក-1 និងក-8 និងធ្វើជាឈ្លបម្ដងម្កាល។
ទោះជាយ៉ាងណា មិនដល់ឆ្នាំ១៩៨៩ផងគាត់ក៏បានស្គាល់គាត់ ខៀវ សំផន យ៉ាងច្បាស់។
លោក សុខ រឿ បានមានប្រសាសន៍ថា “ ខ្ញុំធ្វើការជាមួយគាត់ ពីឆ្នាំ១៩៨៩ដល់ឆ្នាំ១៩៩៥។ ខ្ញុំគឺជាអង្គរក្សរបស់គាត់។ ខ្ញុំគ្រាន់តែសង្កេតឃើញថា គាត់ខំប្រឹងធ្វើការខ្លាំងណាស់គាត់គឺជាមនុស្សហ្មត់ចត់។គាត់មានការងាររបស់គាត់ ហើយខ្ញុំគិតពីការងាររបស់ខ្ញុំ”។
លោកបានបន្តថា “ ចរិតលក្ខណៈរបស់គាត់ល្អ គាត់គឺជាមនុស្សមឺុងម៉ាត់ មិនឆេវឆាវហើយហ្មត់ចត់ទៀតផង។ គាត់គឺជាមនុស្សហ្មត់ចត់ និងមានហេតុផលច្បាស់លាស់។ ជាទូទៅ គាត់អប់រំអ្នកដែលនៅក្រោមបង្គាប់គាត់ ដូចជារូបខ្ញុំជាដើម នឹងបានទូន្មានអំពីការងាររបស់ខ្ញុំទៀតផង”។
ពេលព្រះរាជអាជ្ញាសួរ គាត់មានប្រសាសន៍ថា គាត់មិនបានដឹងថា តើ ខៀវ សំផន ស្មោះស្ម័គ្រចំពោះមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម ប៉ុល ពត ប៉ុណ្ណានោះទេ។
សវនាការនឹងបន្តនៅថ្ងៃច័ន្ទទៀត៕
ប្រែសម្រួលដោយ ហម សុផាណ្ណា