កាលពីម្សិលមិញ ជនជាប់ចោទពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម នួន ជា បានថ្លែងយ៉ាងក្បោះក្បាយប្រាប់សាលាក្ដីខ្មែរក្រហមថា ការជម្លៀសប្រជាជនយ៉ាងព្រៃផ្សៃចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញ និងទីក្រុងផ្សេងៗទៀតក្នុងឆ្នាំ១៩៧៥ មិនមែនធ្វើឡើងដោយបង្ខំទេ ហើយថា រាល់ឯកសារជាភ័ស្តុតាងដែលត្រូវបានប្រើដើម្បីដាក់បន្ទុកលើរូបលោកនៅតុលាការគឺជាការបំផ្លើសអំពីតួនាទីរបស់លោកក្នុងរបបនេះ។
អង្គុយនៅចុងគ្រែក្នុងបន្ទប់ឃុំខ្លួន ចុងចោទក្នុងវ័យ៨៧ឆ្នាំរូបនេះ បានចោទសួរអំពីការយកទស្សនាវដ្ដីទង់ជាតិបដិវត្តន៍ (Revolutionary Flag) ដែលជាទស្សនាវដ្ដីផ្លូវការក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិតេយ្យ និងសៀវភៅនិពន្ធដោយជនបរទេសមកធ្វើជាភ័ស្តុតាងបញ្ជាក់ពីតួនាទីរបស់លោកក្នុងរបបនោះ។
ជនជាប់ចោទ នួន ជា បានចំណាយពេល៣០នាទីអានលិខិតត្រៀមទុកជាមុនថា “ ខ្ញុំយល់ល្មមនឹងជឿថា អ្វីដែលព្រះរាជអាជ្ញាបានលើកឡើងគឺមិនត្រឹមត្រូវផង និងមិនឆ្លុះបញ្ចាំងពីហេតុការណ៍ពិតប្រាកដដែលបានកើតឡើងអំឡុងពេលនោះផង”។
នួន ជា និយាយថា ខ្លួនបានថ្លែងបែបនេះដើម្បីឲ្យុុតុលាការបានយល់ច្បាស់ និងដើម្បីតវ៉ាចំពោះខ្លឹមសារ និងទម្រង់ឯកសារដែលព្រះរាជអាជ្ញាបានបង្ហាញ។
នួន ជា បានប្រាប់តុលាការថា ការជម្លៀសប្រជាជនចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញ និងទីក្រុងផ្សេងៗទៀតបានធ្វើឡើងដោយសារកង្វះស្បៀងអាហារនៅទូទាំងប្រទេស និងដោយសារការព្រួយបារម្ភខ្លាចយន្តហោះអាមេរិកទម្លាក់គ្រាប់បែកសម្លាប់មនុស្សមិនរើសមុខនៅប្រទេសនេះម្ដងទៀត ដូចដែលខ្លួនធ្លាប់បានធ្វើក្រោមការដឹកនាំរបស់រដ្ឋាភិបាលយោធា លន់ នល់។
នួន ជា បានប្រាប់តុលាការថា “ ការបំផ្លិចបំផ្លាញបង្កឡើងដោយការទម្លាក់គ្រាប់បែកបានធ្វើឲ្យមានការខ្លោចផ្សាក្នុងចិត្តណាស់នៅពេលទ្រព្យសម្បត្តិ ផ្ទះសំបែង វត្តអារ៉ាម និងសត្វពាហនៈរងការប៉ះពាល់ ហើយជីវិតរបស់ជនស្លូតត្រង់រាប់ពាន់នាក់បានបាត់បង់។ ដោយបានគិតដល់សោកនាដកម្មដែលទំនងបំផុតថានឹងកើតឡើងម្ដងទៀត និងដើម្បីធានាសុវត្ថិភាព និងសន្តិសុខសម្រាប់ប្រជាជន ថ្នាក់ដឹកនាំរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ជាពិសេសគឺ ប៉ុល ពត បានសម្រេចចិត្តជម្លៀសប្រជាជនចេញពីទីក្រុង”។
នួន ជា បានអះអាងថា ការជម្លៀសនេះត្រូវបាន “ ធ្វើឡើងដោយស្ម័គ្រចិត្តគ្មានការបង្ខិតបង្ខំ ការប្រើអំពើហិង្សា ឬការសម្លាប់ប្រជាជនឡើយ”។ ផ្ទុយពីការអះអាងរបស់ នួន ជា សាក្សីដែលស្ថិតនៅក្នុងហេតុការណ៍ឆ្នាំ១៩៧៥នេះបានប្រាប់តុលាការម្ដងហើយម្ដងទៀតថា ប្រជាជនត្រូវបានជម្លៀសចេញពីទីក្រុងដោយកងទ័ពខ្មែរក្រហមប្រដាប់អាវុធ ដែលមួយចំនួនក្នុងចំណោមពួកគេបានបាញ់សម្លាប់ប្រជាជនដែលហា៊នប្រឆាំង។ អ្នកជំងឺ និងមនុស្សជិតស្លាប់ក៏ត្រូវបានបង្ខំឲ្យចាកចេញពីមន្ទីរពេទ្យនានាឲ្យអស់ដែរ។
ក្នុងខែឧសភា នួន ជា ខ្លួនឯងបានសម្ដែងវិប្បដិសារីដ៏គួរឲ្យភ្ញាក់ផ្អើល ហើយថា គាត់មានមនសិការទទួលខុសត្រូវចំពោះអ្វីដែលបានកើតឡើងក្នុងរបបនោះ។ នួន ជា បាននិយាយប្រាប់តុលាការនៅពេលនោះថា “ ខ្ញុំទទួលខុសត្រូវចំពោះអ្វីដែលបានកើតឡើងអំឡុងសម័យកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។ ខ្ញុំមិនគេចវេះពីការទទួលខុសត្រូវរបស់ខ្លួនឯងទេ។ ខ្ញុំទទួលខុសត្រូវដោយសុទ្ធចិត្ត។ ខ្ញុំនិយាយដោយស្មោះត្រង់។ ក្នុងនាមជាសមាជិកនៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ខ្ញុំទទួលយកការទទួលខុសត្រូវនេះ”។
ទោះជាយ៉ាងណា នួន ជា ហាក់ដូចជាបានផ្លាស់ប្ដូរចិត្តកាលពីម្សិលមិញ ដោយបានរិះគន់ព្រះរាជអាជ្ញាចំពោះការយកអត្ថបទថតចម្លងនៃទស្សនាវដ្ដីទង់ជាតិបដិវត្តន៍របស់របបនេះមកធ្វើជាភ័ស្តុតាងបញ្ជាក់ពីតួនាទីរបស់លោកក្នុងរបបនេះ ដោយបានអះអាងយ៉ាងច្បាស់ថា ខ្លឹមសារនៅក្នុងទស្សនាវដ្ដីនោះគឺជាស្នាដៃរបស់ ប៉ុល ពត។
នួន ជា និយាយថា “ តាមពិត [ទស្សនាវដ្ដី] ទង់ជាតិបដិវត្តន៍គ្មានអ្វីពាក់ព័ន្ធជាមួយខ្ញុំទេ។ គឺ ប៉ុល ពត តែម្នាក់ឯងទេ ដែលធ្វើសេចក្ដីសម្រេចមុនពេលអត្ថបទណាមួយអាចចេញផ្សាយបាន។ និយាយរួមទៅ វាមិនមែនជាសេចក្ដីសម្រេចរួមទេ វាគឺជាសេចក្ដីសម្រេចរបស់ ប៉ុល ពត តែម្នាក់ ដែលមានអំណាចទាំងស្រុង។អ្វីដែលគាត់ហា៊ននិយាយគឺគាត់ហ៊ានធ្វើ”។
នួន ជា និយាយបន្តថា ខ្លួននឹងប្រឆាំងការរាប់បញ្ចូលអត្ថបទដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅនិពន្ធដោយលោក ហ្វីលីព ឆត (Philip Short) លោក ដេវិដ ឆាណ្ឌល័រ (David Chandler) និងលោក ហ្វ្រង់ស័រ ប៉ុនឆូត (Francois Ponchaud)។ នួន ជា បាននិយាយថា “ តាមពិត សៀវភៅទាំងនេះ បើទោះជាមានឯកសារនៅខាងក្នុងក៏វាមិនពិត១០០ភាគរយដែរ”។
នួន ជា បានស្វះស្វែងបំភ្លឺថា គាត់មិនដែលមានមុខតំណែងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីស្ដីទីពេល ប៉ុល ពត អវត្តមានទេ ហើយបានប្រាប់អង្គជំនុំជម្រះថា សម្ដីរបស់ខ្លួនគឺមាន “ សារៈសំខាន់សម្រាប់ការទទួលបាននូវការពិត និងយុត្តិធម៌”។
ឆន្ទៈរបស់ នួន ជា ក្នុងការបន្តស្រាយបំភ្លឺផ្ទាល់មាត់នៅចំពោះមុខតុលាការ គឺផ្ទុយគ្នាពីសហចុងចោទរបស់ខ្លួនគឺ ខៀវ សំផន ដែលបានប្រាប់តុលាការថា ខ្លួននឹងបន្តរក្សាភាពស្ងប់ស្ងាត់រហូតដល់ចប់សវនាការជំនុំជម្រះទោសរបស់ខ្លួន។
ខៀវ សំផន បានប្រាប់តុលាការថា “ ខ្ញុំសូមជម្រាបលោកចៅក្រមថា ខ្ញុំមានមូលហេតុក្នុងការប្រើសិទ្ធិរក្សាភាពស្ងាត់ស្ងៀម”។
ខៀវ សំផន និយាយដោយមិនបរិយាយលម្អិតថា “ មូលហេតុគឺដោយសារតុលាការមិនបានគោរពសិទ្ធិរបស់ខ្ញុំ និងសិទ្ធិរបស់មេធាវីចុងចោទ។ ដំបូងឡើយខ្ញុំមានជំនឿលើតុលាការនេះ ប៉ុន្តែក្រោយមក គឺនៅនាទីចុងក្រោយ ខ្ញុំលែងមានជំនឿលើតុលាការទៀតហើយ”។
ព្រះរាជអាជ្ញារងជាន់ខ្ពស់ លោក តារីក អាប់ឌុលហាក់ (Tarik Abdulhak) បាននិយាយថា លោកមានភាព “ ស្រឡាំងកាំង” ចំពោះការសម្រេចចិត្តរបស់ ខៀវ សំផន ព្រោះចុងចោទរូបនេះតែងបានបង្ហាញពីចេតនារបស់ខ្លួនក្នុងការឆ្លើយសំណួរ។
លោកបានធ្វើការកត់សម្គាល់ថា ភាពស្ងាត់ស្ងៀមរបស់ ខៀវ សំផន អាចមានផលអាក្រក់ចំពោះគាត់ខ្លួនឯង ពេលចៅក្រមពិចារណាចេញសេចក្ដីសម្រេច។
លោក ស្តេហ្វិន ហ៊ែតឌើ (Stephen Heder)អតីតទីប្រឹក្សានៅការិយាល័យសហចៅក្រមស៊ើបអង្កេត និងជាអ្នកស្រាវជ្រាវប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរក្រហមដ៏លេចធ្លោរមួយរូប ក៏បានចូលរួមក្នុងសវនាការដែរកាលពីម្សិលមិញ។
លោក ហ៊ែតឌើ ដែលបានបដិសេធការអញ្ជើញឲ្យមកធ្វើជាសាក្សីជំនាញកាលពីខែឧសភា បានលាលែងពីតុលាការនេះក្នុងឆ្នាំ២០១១ ដោយបានលើកឡើងអំពី “ បរិយាកាសអាប់អួរ” ។ ការផ្ដល់សក្ខីកម្មរបស់លោកនឹងបន្តនៅថ្ងៃនេះ៕
ប្រែសម្រួលដោយ ភួន ច័ន្ទសេរីវុធ