អំឡុងសម័យប្រជុំសភាដែលមានការរិះគន់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន និងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជារបស់លោកយ៉ាងខ្លាំងក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន កាលពីថ្ងៃអង្គារសមាជិកសភាម្នាក់បានអំពាវនាវឲ្យមានការអនុម័តច្បាប់កាត់បន្ថយជំនួយរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជាក្រោយការបោះឆ្នោតជាតិនៅថ្ងៃទី២៨ ខែកក្កដាខាងមុខនេះ។
លោក ស្ទីវ ឆាបុត (Steve Chabot) ដែលបានដឹកនាំសម័យប្រជុំរបស់អនុគណៈកម្មាធិការសភាទទួលបន្ទុកតំបន់អាស៊ី និងប៉ាស៊ីហ្វិក ស្ដីពីការបោះឆ្នោតនាពេលឆាប់ៗរបស់កម្ពុជាបានលើកឡើងថា សេចក្ដីព្រាងច្បាប់របស់លោកនឹងបំពេញបន្ថែមសេចក្ដីសម្រេចកាលពីខែមុនរបស់ព្រឹទ្ធសភា ដែលអំពាវនាវឲ្យមានការកាត់បន្ថយជំនួយប្រសិនបើការបោះឆ្នោតត្រូវបានចាត់ទុកថា “ មិនគួរឲ្យជឿជាក់ និងគ្មានការប្រកួតប្រជែង” និងឲ្យប្រទេសជាម្ចាស់ជំនួយផ្សេងៗទៀតធ្វើតាមខ្លួន។
លោក ឆាបុត បានថ្លែងថា “ នៅថ្ងៃទី២៨ ខែកក្កដា កម្ពុជានឹងរៀបចំការបោះឆ្នោតជាតិលើកទី៥ ក្រោមស្លាកប្រជាធិបតេយ្យក្លែងក្លាយ ដែលនៅពេលនោះ ហ៊ុន សែន និងឈ្នះអាណត្តិនាយករដ្ឋមន្ត្រីទី៤ តាមរយៈការញុះញង់ឲ្យមានអំពើហិង្សានយោបាយ អំពើពុករលួយ និងបក្ខពួកនិយម”។
លោក ឆាបុត បានបន្ថែមថា “ ទង្វើគាបសង្កត់ និងបំភិតបំភ័យរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាគឺមានច្រើនណាស់” ដោយលោកបានលើកឧទាហរណ៍អំពីការបណ្ដេញសមាជិកសភាគណបក្សប្រឆាំងទាំងអស់ចេញពីសភាកាលពីពេលថ្មីៗនេះ និងការបដិសេធរបស់រដ្ឋាភិបាលមិនឲ្យមេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំង គឺលោក សម រង្ស៊ី ឈរឈ្មោះបោះឆ្នោតដោយសារបទចោទប្រកាន់ព្រហ្មទណ្ឌ។
លើសពីនេះទៅទៀត ក្រុមអ្នកសង្កេតការណ៍បោះឆ្នោតបានព្រមានថា បញ្ជីឈ្មោះអ្នកបោះឆ្នោតមិនប្រក្រតីអាចធ្វើឲ្យបាត់បង់សិទ្ធិរបស់អ្នកបោះឆ្នោតម្នាក់ក្នុងចំណោម១០នាក់ ហើយរដ្ឋាភិបាលបានដកបម្រាមរយៈពេលមួយខែលើការចាក់ផ្សាយកម្មវិធីវិទ្យុបរទេសទាំងអស់ ដែលជាប្រភពតែមួយគត់នៃព័ត៌មានឯករាជ្យសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាភាគច្រើនបន្ទាប់ពីមានការថ្កោលទោសជាអន្តរជាតិភ្លាមៗយ៉ាងខ្លាំង។
លោក ឆាបុត បានកោតសរសើរបណ្ដាប្រទេសដែលមិនបញ្ជូនក្រុមអ្នកសង្កេតការណ៍ទៅកម្ពុជា ដែលអាចនឹងបានត្រឹមតែ “ ធ្វើឲ្យជ័យជម្នះមិនស្របច្បាប់របស់ ហ៊ុន សែន មានភាពស្របច្បាប់”។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ ប៉ុន្តែការប្រកាសថា ការបោះឆ្នោតនោះគ្មានលក្ខណៈសេរី និងយុត្តិធម៌គឺមិនទាន់គ្រប់គ្រាន់ទេ។គោលនយោបាយរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកចំពោះប្រទេសកម្ពុជាចាំបាច់ត្រូវមានការផ្លាស់ប្ដូរ ហើយរដ្ឋាភិបាលរបស់លោក អូបាម៉ា ចាំបាច់ត្រូវចាត់វិធានការឲ្យបានតឹងរ៉ឹងខ្លាំងជាងបច្ចុប្បន្នចំពោះជនផ្ដាច់ការកាន់អំណាចយូរបំផុតនៅតំបន់អាស៊ីនេះ”។
លោក ឆាបុត បានថ្លែងបន្តថា “ ការកាត់ផ្ដាច់ជំនួយដោយផ្ទាល់សម្រាប់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ជាពិសេសគឺការផ្ដល់ជំនួយយោធាបរទេស និងការអប់រំយោធាអន្តរជាតិ ព្រមទាំងការផ្ដល់មូលនិធិសម្រាប់ការបណ្ដុះបណ្ដាល គឺជាវិធានការជាក់ស្ដែងមួយដែលសហរដ្ឋអាមេរិកអាចចាត់ដើម្បីបង្ហាញពីការថ្កោលទោសរបស់ខ្លួនចំពោះការបោះឆ្នោតក្លែងបន្លំ និងគ្មានលក្ខណៈប្រជាធិបតេយ្យក្នុងពេលឆាប់ៗខាងមុខនេះ”។
នៅក្នុងចំណោមជំនួយប្រចាំឆ្នាំប្រហែល៧០លានដុល្លាររបស់អាមេរិកសម្រាប់កម្ពុជា ប្រហែល៦លានដុល្លារ គឺបានទៅលើការផ្ដល់ជំនួយយោធាក្នុងឆ្នាំ២០១១។ ជាផ្នែកនៃផែនការផ្ដល់ជំនួយយោធាសម្រាប់តំបន់អាស៊ី ដើម្បីទប់ទល់នឹងឥទ្ធិពលកំពុងកើនឡើងរបស់ចិននៅក្នុងតំបន់អាស៊ី ក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិកកំពុងតែស្នើឲ្យមានការផ្ដល់ជំនួយយោធារឹតតែច្រើនទៀតក្នុងឆ្នាំ២០១៤។
លោក ចន សីហ្វតុន (John Sifton)ប្រធានផ្នែកតស៊ូមតិរបស់អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សប្រចាំតំបន់អាស៊ី ដែលត្រូវបានអញ្ជើញឲ្យមកផ្ដល់ព័ត៌មានអំពីកម្ពុជានោះ បានសម្ដែងការគាំទ្រចំពោះសំណើរបស់លោក ឆាបុត ឲ្យមានការកាត់ផ្ដាច់ជំនួយយោធាអាមេរិកសម្រាប់កម្ពុជា។ លោកបានអំពាវនាវឲ្យទីភ្នាក់ងារអាមេរិកសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍអន្តរជាតិហៅកាត់ថា USAid បង្កើនការឧបត្ថម្ភគាំទ្រសម្រាប់បណ្ដាអង្គការដែលកំពុងបំពេញការងារផ្នែកកំណែទម្រង់ប្រជាធិបតេយ្យក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ហើយបានជំរុញឲ្យសហរដ្ឋអាមេរិកជួយដល់ក្រុមប្រឆាំងជាចំហ។
លោក ស៊ីហ្វតុន បានបន្តថា បន្ទាប់ពីបានកាន់អំណាចអស់រយៈពេល២៨ឆ្នាំ លោក ហ៊ុន សែន និងគណបក្សប្រជាជនឥឡូវនេះក្ដោបក្ដាប់ “ អំណាចស្ទើរទាំងស្រុងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា”។ លោក ស៊ីហ្វតុន បានលើកឡើងអំពីការបោះឆ្នោតកន្លងមកក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងនោះមានការបោះឆ្នោតឆ្នាំ១៩៩៣ ពេលលោក ហ៊ុន សែន ទទួលបរាជ័យ ក៏ប៉ុន្តែបានបដិសេធមិនទទួលស្គាល់ ការបោះឆ្នោតឆ្នាំ១៩៩៨ ពេលលោកទទួលជ័យជម្នះបន្ទាប់ពីបានទម្លាក់សហនាយករដ្ឋមន្ត្រីពីអំណាចបន្ទាប់ពីកងកម្លាំងផ្ទាល់របស់អ្នកទាំងពីរបានប៉ះទង្គិចគ្នានៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ និងការបោះឆ្នោតពីរលើកទៀត គឺការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០០៣ និង២០០៨ពេលគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាឈ្នះការបោះឆ្នោតដោយបានទទួលអាសនៈកាន់តែច្រើន។
លោកបានថ្លែងថា“ ពេលនោះពួកគេបានគ្រប់គ្រងការតែងតាំង ការបង្កើតសមាជិកភាពក្នុងជួរគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត [ហៅកាត់ថា គ.ជ.ប.] និងតុលាការដូចជាពេលនេះដែរ។ ពេលនោះគឺវាអ៊ីចឹងហើយឥឡូវក៏អ៊ីចឹងដែរ”។
លោក ប៉ាទ្រីក មើឡូ (Patrick Merloe) ប្រធានកម្មវិធីបោះឆ្នោតនៅវិទ្យាស្ថានជាតិប្រជាធិបតេយ្យហៅកាត់ថា NDI បានលើកឡើងថា ការធ្វើសវនកម្មរបស់វិទ្យាស្ថាននេះលើបញ្ជីឈ្មោះអ្នកបោះឆ្នោតរបស់គ.ជ.ប. សម្រាប់ការបោះឆ្នោតក្នុងពេលខាងមុខនេះបានរកឃើញគុណវិបត្តិដែល “ អាចបង្កើតឱកាសសម្រាប់ការបោះឆ្នោតដោយមិនស្របច្បាប់ផង និងធ្វើឲ្យបាត់បង់សិទ្ធិរបស់អ្នកមានសិទ្ធិបោះឆ្នោតជាច្រើននាក់ផង”។
វិទ្យាស្ថាន NDI បានលើកឡើងថា បញ្ជីឈ្មោះនេះគឺមានគុណវិបត្តិជាងបញ្ជីឈ្មោះដែល គ.ជ.ប. បានធ្វើសម្រាប់ការបោះឆ្នោតជាតិកាលពីប្រាំឆ្នាំមុនទៅទៀត ដែលពេលនោះអ្នកមានសិទ្ធិបោះឆ្នោតម្នាក់ក្នុងចំណោមប្រាំបួននាក់បានបាត់ឈ្មោះ ហើយឈ្មោះរបស់អ្នកបោះឆ្នោតម្នាក់ក្នុងចំណោម១០នាក់បែរជាក្លាយជាឈ្មោះខ្មោចទៅវិញ។ លោក មើឡូ បានមានប្រសាសន៍ថា “ ជាថ្មីម្ដងទៀត ដំណើរការបោះឆ្នោតនៅកម្ពុជាគឺមិនស្របតាមបទដ្ឋានអន្តរជាតិឡើយ”។
លោកស្រី អេវី ស្គូលើ (Evi Schueller) ទីប្រឹក្សាច្បាប់នៅអង្គការសិទ្ធិមនុស្សលីកាដូ ដែលបានចូលរួមក្នុងសម័យប្រជុំនេះដែរនោះបានលើកឡើងថា អង្គការរបស់លោកស្រីបានកត់ត្រាទុកអំពីករណីបំភិតបំភ័យផ្នែកនយោបាយចំនួន១៨ករណីចាប់តាំងពីដើមឆ្នាំមក។ លោកស្រីបានចោទប្រកាន់រដ្ឋាភិបាលរបស់លោក ហ៊ុន សែន ថា បានចាប់យកដីរបស់ប្រជាជនរាប់សែននាក់ក្នុងរយៈពេលមួយទសវត្សរ៍ចុងក្រោយនេះឲ្យក្រុមហ៊ុនកសិវប្បកម្ម ដែលមានទំនាក់ទំនងនយោបាយ និងថាបានបិទបាំងការបាញ់ប្រហារជាបន្តបន្ទាប់ក្នុងពេលថ្មីៗនេះពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងចាប់យកដីនេះ។ លោកស្រីបានចោទកងទ័ពរដ្ឋាភិបាលថា បានសម្រួលឲ្យមានការចាប់យកដីទាំងនោះ ហើយលោកស្រីបានអំពាវនាវឲ្យមានការពិនិត្យឡើងវិញនូវជំនួយយោធាអាមេរិកសម្រាប់កម្ពុជា។
ប៉ុន្តែក្នុងចំណោមការរិះគន់ដូចបានរៀបរាប់ខាងដើមក៏មានការកោតសរសើរដ៏កម្រខ្លះដែរចំពោះលោក ហ៊ុន សែន ពីសំណាក់លោក ដានីញែល មីតឈែល (Daniel Mitchell) អគ្គនាយកប្រតិបត្តិក្រុមហ៊ុនវិនិយោគដែលមានមូលដ្ឋាននៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ គឺក្រុមហ៊ុន SRP International Group ។
លោក មីតឈែល បានលើកឡើងថា រាល់ការនិយាយអំពីបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សក្នុងប្រទេសកម្ពុជា គឺមិនបានគិតទៅដល់កត្តាប្រឈមពិតប្រាកដរបស់ប្រទេសនេះទេ នោះគឺការងារសម្រាប់កម្លាំងពលកម្មដែលកំពុងមានការកើនឡើង ប៉ុន្តែដែលខ្វះការបណ្ដុះបណ្ដាល។
លោកបានថ្លែងថា “ បញ្ហាយុវជនដែលខ្វះជំនាញនិងការងារធ្វើទើបជាបញ្ហាដែលរឹតតែគួរឲ្យព្រួយបារម្ភ និងអាចបង្កឲ្យមានវិបត្តិសង្គមរយៈពេលវែងជាងបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សដែលកំពុងត្រូវបានចុះផ្សាយនៅលើទំព័រមុខរបស់សារព័ត៌មាននានាទៅទៀត”។
លោកបានបន្តថា ដោយសារមានមនុស្ស៣០០.០០០នាក់ ចូលក្នុងទីផ្សារងារជារៀងរាល់ឆ្នាំនោះ ប្រទេសកម្ពុជាចាំបាច់គឺត្រូវតែរក្សាកំណើនផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបក្នុងអត្រាពី៧ទៅ៨ភាគរយក្នុងមួយឆ្នាំប្រសិនបើខ្លួនចង់ឲ្យកម្រិតជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាជនបន្តកើនឡើង។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ កំណើននោះតម្រូវឲ្យមានវិនិយោគមូលធនច្រើន” ដោយបន្ថែមថា ជាជាងបោះជំហានថយក្រោយ សហរដ្ឋអាមេរិកគួរបោះជំហានទៅមុខប្រកបដោយការទទួលខុសត្រូវវិញ។
លោកបានថ្លែងថា “ ឥរិយាបថរបស់យើងគឺជាគំរូផ្ទុយស្រឡះពីវិនិយោគិនចិនដែលបានបង្កឲ្យមានបញ្ហាជាច្រើនសម្រាប់ប្រជាជនក្នុងស្រុក។ ប៉ុន្តែបើគ្មានវត្តមានរបស់យើងទេនោះ ភាគីចិននឹងត្រៀមផ្ដល់ទាំងជំនួយនិងវិនិយោគទុន”។
គួរបញ្ជាក់ថា ប្រាក់កម្ចីនិងជំនួយឥតសំណងរបស់ប្រទេសចិនសម្រាប់កម្ពុជាបានកើនឡើងដល់២,៧ពាន់លានដុល្លារ នៅក្នុងរយៈពេលពីរទសវត្សរ៍ចុងក្រោយនេះធៀបនឹងចំនួន១,២ពាន់លានដុល្លាររបស់រដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយកន្លងមកលោក ហ៊ុន សែន បានកោតសរសើររដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំង ចំពោះការ “ និយាយតិច” ហើយមិនភ្ជាប់លក្ខខណ្ឌជាមួយកញ្ចប់ជំនួយរបស់ខ្លួន។ ប៉ុន្តែលោក មីតឈែល មិនមែនជាមនុស្សតែម្នាក់ដែលបាននិយាយល្អអំពីនាយករដ្ឋមន្ត្រីរូបនេះទេ។
នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩៧ គឺរយៈពេលប៉ុន្មានខែបន្ទាប់ពីលោក ហ៊ុន សែន បានទម្លាក់សហនាយករដ្ឋមន្ត្រីរបស់ខ្លួនពីអំណាចតាមរយៈកងកម្លាំងផ្ទាល់ខ្លួន សមាជិកសភាអាមេរិកលោក អេនី ហ្វាឡេម៉ាវ៉េហ្គោ (Eni Faleoma- vaego) បានចុះហត្ថលេខាលើសេចក្ដីសម្រេចគាំទ្រការកាត់ផ្ដាច់ជំនួយឲ្យប្រទេសណាដែលរដ្ឋាភិបាលជាប់ឆ្នោតត្រូវបានផ្តួលរំលំតាមរយៈរដ្ឋប្រហារ។ ប៉ុន្តែក្នុងសម័យប្រជុំកាលពីថ្ងៃអង្គារ លោក ហ្វាឡេម៉ាវ៉េហ្គោ បាននិយាយល្អខ្លះអំពីលោក ហ៊ុន សែន។
លោកបានបន្ទោសថា បញ្ហាសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជាគឺបង្កឡើងដោយអាមេរិក ដែលបានគាំទ្ររដ្ឋប្រហារទម្លាក់អតីតព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្ដម សីហនុ ក្នុងឆ្នាំ១៩៧០ និងការដាក់នឹមអាណានិគមរបស់បារាំងអស់រយៈពេល១០០ឆ្នាំ។
លោកបានលើកឡើងថា ការផ្ដោតការយកចិត្តទុកដាក់របស់អាមេរិកលើតំបន់អាស៊ីគួរតែគិតដល់វិស័យយោធាផង និងសេដ្ឋកិច្ចផង ហើយបានអំពាវនាវឲ្យមានការលុបចោលបំណុលសម័យសង្គ្រាមចំនួន៤៦០លានដុល្លារគិតទាំងការប្រាក់ដែលកម្ពុជាបានជំពាក់អាមេរិក និងដែលលោក ហ៊ុន សែន បានស្នើឲ្យលុបចោលជាយូរណាស់មកហើយនោះ។
លោកបានថ្លែងបន្តថា ប្រសិនបើសហរដ្ឋអាមេរិកពិតជាចង់ធ្វើឲ្យសិទ្ធិមនុស្សនៅកម្ពុជាមានភាពប្រសើរឡើងមែន ខ្លួនគួរតែលើកស្ទួយការវិនិយោគ “ មូលធនប្រកបដោយការទទួលខុសត្រូវ”។ លោកបានសង្កត់ធ្ងន់ថា “ នេះទើបជាការបោះជំហានទៅមុខ”។
នៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញឯណេះវិញ មន្ត្រី រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានច្រានចោលសម័យប្រជុំនេះដោយមិនបង្អង់ឡើយ។ រយៈពេលប៉ុន្មានម៉ោងបន្ទាប់ពីសម័យប្រជុំសភានេះបានបញ្ចប់នៅ ក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន លោក ហោ ណាំហុង រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសកម្ពុជា បានចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងផ្ដល់ប្រាក់កម្ចីថ្មីចំនួន២០០លានដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិកពីរដ្ឋាភិបាលកូរ៉េខាងត្បូងសម្រាប់គម្រោងកសាងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធជាច្រើនក្នុងប្រទេសនេះ។
លោក ហោ ណាំហុង បានមានប្រសាសន៍អំពីការរិះគន់ខ្លាំងៗរបស់សមាជិកសភាអាមេរិកអំឡុងសម័យប្រជុំនេះថា “ អនាគតរបស់ប្រទេសកម្ពុជាគឺស្ថិតនៅ ក្នុងដៃរបស់ប្រជាជនកម្ពុជា។ នេះគឺជាសិទ្ធិអធិបតេយ្យរបស់យើង ពោលគឺជាសិទ្ធិក្នុងការកំណត់ជោគវាសនារបស់ប្រទេសជាតិដោយមិនខ្វល់ថា អ្នកណានិយាយអ្វីទេ៕
ប្រែសម្រួលដោយ ភួន ច័ន្ទសេរីវុធ