លោក ស្តេហ្វិន ហ៊ែតឌើ (Stephen Herder) ជាអ្នកនិពន្ធនិងជាអ្នកស្រាវជ្រាវប្រវត្តិសាស្ត្រ បានឡើងសវនាការផ្តល់សក្ខីកម្មរយៈពេល មួយថ្ងៃពេញជាលើកដំបូងនៅសាលាក្តីខ្មែរក្រហមកាលពីម្សិលមិញ ហើយបានប្រាប់តុលាការនេះអំពីរបៀបដែលកងកម្លាំងខ្មែរក្រហមបានជម្លៀសប្រជាជនចេញពីទីក្រុង និងធ្វើការសម្លាប់រង្គាលជនរងគ្រោះនៅទូទាំងប្រទេស មុនពេលក្រុងភ្នំពេញដួលរលំ។
លោក ស្តេហ្វិន ហ៊ែតឌើ ប្រាប់ តុលាការអំពីបទពិសោធន៍ផ្ទាល់របស់លោកនៅឧត្តុង្គមុនពេលប្រទេសនេះទាំងមូលធ្លាក់ទៅក្នុងដៃខែ្មរក្រហម ហើយលោកបានអះអាងថា កងកម្លាំងលោក លន់ នល់ ត្រូវបានវាយបណ្តេញក្នុងការប្រយុទ្ធគ្នានៅទីនោះ ប៉ុន្តែមិនបានប៉ុន្មានផងក៏ត្រូវកងកម្លាំង លន់ នល់ដណ្តើមបានការត្រួតត្រាវិញ។លោកថ្លែងថា “ ការប្រយុទ្ធគ្នានោះមានរយៈពេលពី២៤ម៉ោងទៅ៣៦ម៉ោង ហើយបើតាមការចងចាំរបស់ខ្ញុំខ្មែរក្រហមត្រួតត្រាបានរយៈពេលប្រហែលមួយថ្ងៃ”។ លោក ស្តេហ្វិន ហ៊ែតឌើ បន្តថា “ តាមការចងចាំមិនសូវច្បាស់របស់ខ្ញុំ មានការជជែកគ្នាអំពីការសម្លាប់យោធា និងមន្ត្រីរដ្ឋការសុីវិលចោល”។
លោកបានបន្ថែមថា ខ្លួនក៏ជាសាក្សីក្រោយហេតុការណ៍សម្លាប់ដូនជីនៅទីនោះដែរ។ លោក ហ៊ែតឌើ មានប្រសាសន៍ថា “ ក្រោយមក មានការលើកឡើងចំៗអំពីដូនជី ហើយខ្ញុំត្រូវបានគេនាំទៅមើលសាកសពដូនជីទាំងនោះទៀតផង”។ លោកក៏បានប្រាប់តុលាការផងដែរថា នៅចន្លោះឆ្នាំ១៩៧១ និងឆ្នាំ១៩៧៥ពេលក្រុងភ្នំពេញដួលរលំ លោកបានធ្វើការសម្ភាសអំពី “ ការកាន់កាប់មួយផ្នែករបស់កម្លាំងខ្មែរក្រហមលើក្រុងកំពង់ចាម” ដែលជាកន្លែងប្រជាជនត្រូវបានជម្លៀសចេញពីផ្ទះសំបែងរបស់ខ្លួនដោយបង្ខំ។
“ គេប្រាប់ខ្ញុំថា ប្រជាជនត្រូវបានជម្លៀសម្តងទៀតទៅភាគខាងលិច ហើយប្រជាជនមួយចំនួនត្រូវបានសម្លាប់ចោលនៅនឹងកន្លែង មុនពេលជម្លៀសទៅភាគខាងលិច និងមុនពេលកងកម្លាំងជើងទឹកសាធារណរដ្ឋខ្មែរមកដល់ទន្លេ ហើយដណ្តើមការត្រួតត្រាវិញ។បើខ្ញុំមិនច្រឡំទេ ពេលនោះគឺឆ្នាំ១៩៧៣”។
លោក ហ៊ែតឌើ បានបន្តថា ការជម្លៀសប្រជាជនចេញពីទីក្រុងគ្រប់តំបន់ ពេលខ្មែរក្រហមរឹតបន្តឹងការក្តាប់អំណាចលើប្រទេសនេះគឺជា “ ផែនការយូរអង្វែងមួយ ដើម្បីរំដោះប្រជាជនចេញពីសត្រូវ”។ លោកបានបន្ថែមថា “ ឃ្លានេះខ្ញុំឮមនុស្សជាច្រើននិយាយអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ”។
មុនពេលលោក ហ៊ែតឌើ ផ្តល់សក្ខីកម្ម មេធាវីចុងចោទអន្តរជាតិរបស់ នួន ជា គឺលោក វីកទ័រ ខូប (Victor Koppe) បានចាប់ផ្តើមសវនាការ ដោយប្រាប់អង្គជំនុំជម្រះថា លោក “ មានសំណើបន្ទាន់មួយផ្អែកលើអ្វីដែលយើងជឿថា ជាព័ត៌មានថ្មីសុទ្ធសាធ” ដែលទទួលបាននៅពេលជិតបញ្ចប់សវនាការជំនុំជម្រះកាលពីថ្ងៃអង្គារ។
ក្រោយពីមានសម័យប្រជុំសម្ងាត់មួយដែលមានរយៈពេលប្រហែល១០នាទី ក៏មានការលាតត្រដាងថា ក្រុមអ្ន្កច្បាប់បានទទួលអុីម៉េលមួយពីលោក រ៉ប់ ឡឹមគីន (Rob Lemkin) ដែលជាអ្នកដឹកនាំខ្សែភាពយន្តឯកសារក្រោមចំណងជើងថា “ សត្រូវរបស់ប្រជាជន” ដែលមានវគ្គ នួន ជា និយាយអំពីរបបនោះ។អុីម៉េលនេះមានការអះអាងថា លោក ឡឹមគីន បាន “ ប្រមែប្រមូលភ័ស្តុតាងជាច្រើន” ដែលបញ្ជាក់ថា “ ការសម្លាប់រង្គាលទាហាន លន់ នល់និងមន្ត្រីៗនៅទួលពោធិ៍ជ្រៃ ក្រោយថ្ងៃដួលរលំក្រុងភ្នំពេញ ធ្វើឡើងតាមការបញ្ជារបស់កម្មាភិបាលម្នាក់ ឈ្មោះ រស់ ញឹម មិនមែនតាមបញ្ជារបស់បញ្ជាការមជ្ឈឹមបក្សទេ។
ដូច្នេះហើយ ទើបលោក កូប បានស្នើឲ្យតុលាការពន្យារពេលស្តាប់សក្ខីកម្មរបស់លោក ហ៊ែតឌើ ដោយបានដាក់ អ៊ីម៉េល នោះជូនជាភ័ស្តុតាង ឲ្យកោះហៅលោក ឡឹមគីម មកធ្វើជាសាក្សី និងឲ្យចេញសេចក្តីបង្គាប់ឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតការអះអាងនេះ។
ព្រះរាជអាជ្ញារងជាន់ខ្ពស់ ខេត រ៉េន័រ(Keith Raynor) បានឆ្លើយតបថា “ សំណើនេះនិយាយរួម គឺគ្មានភាពស្មោះត្រង់ទេ”។ ក្រុមមេធាវីការពារ នួន ជា មានគម្រោងធ្វើសំណើជាលាយលក្ខណ៍អក្សរអំពីប្រធានបទនេះនៅថ្ងៃនេះ៕
ប្រែសម្រួលដោយ ចេវ ប៊ុននី