នៅពេលសមាជិកសភាអាមេរិកមួយចំនួនតូចបានជួបជុំគ្នានៅក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោន កាលពីថ្ងៃអង្គារ ដើម្បីពិភាក្សាអំពីការកាត់ផ្ដាច់ជំនួយរបស់អាមេរិកសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជាក្រោយការបោះឆ្នោតជាតិនៅក្នុងខែនេះ ប្រសិនបើវាត្រូវបានបញ្ជាក់ថា មិនអាច “ ទុកចិត្តបាន” និងគ្មាន “ លក្ខណៈប្រកួតប្រជែង” នោះ ពួកគេធ្វើត្រូវហើយដែលបានថ្លឹងថ្លែងថា ការកាត់ផ្ដាច់ជំនួយនេះមានប្រយោជន៍ឬអត់នោះ។
ក្នុងចំណោមជំនួយជាង១ពាន់លានដុល្លារ ដែលសហគមន៍អន្តរជាតិបានផ្ដល់ឲ្យប្រទេសកម្ពុជាជារៀងរាល់ឆ្នាំ ជំនួយរបស់អាមេរិកមានមិនដល់៨០លានដុល្លារផងទេ ក្នុងនោះសមាជិកសភាអាមេរិកគិតថានឹងកាត់ត្រឹមតែមួយចំណែកតូចដែលត្រូវបានទៅលើ
រដ្ឋាភិបាល និងយោធាកម្ពុជាដោយផ្ទាល់តែប៉ុណ្ណោះ។
របាយការណ៍របស់ទីភ្នាក់ងារស្រាវជ្រាវសភា (Congressional Research Service) ដែលបានចេញផ្សាយកាលពីខែមុននេះ បានឲ្យដឹងថា មានការយល់ស្របគ្នាកាន់តែខ្លាំងឡើងថា រដ្ឋាភិបាលក្រុងវ៉ាស៊ីនតោន នឹងជួបការលំបាកកាន់តែខ្លាំងក្នុងការផ្ដល់ប្រាក់ជំនួយដើម្បីពង្រឹងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ស្របពេលមានការផ្ដល់ជំនួយ និងប្រាក់កម្ចីយ៉ាងងាយស្រួលពីរដ្ឋា ភិបាលក្រុងប៉េកាំង។
ក្រុមអ្នកវិភាគនិយាយថា អ្វីដែលធ្វើឲ្យប្រទេសកម្ពុជាខាតបង់ពិតប្រាកដនោះ គឺមិនមែនការកាត់ផ្ដាច់ជំនួយឡើយ ផ្ទុយទៅវិញគឺបញ្ហាសតិអារម្មណ៍នៅពេលប្រទេសនេះរងទណ្ឌកម្មរបស់ប្រទេសមហាអំណាចធំបំផុតលើលោកនេះទៅវិញទេ។
លោក ឡៅ ម៉ុងហៃ អ្នកវិភាគនយោបាយឯករាជ្យ បានមានប្រសាសន៍ថា “ ប្រាក់គឺជារឿងតូចតាចទេ អ្វីដែលសំខាន់នោះគឺថា តើអ្នកនឹងមានអារម្មណ៍យ៉ាងម៉េច ប្រសិនបើប្រទេសដ៏ធំមួយសម្រេចចិត្តដាក់ទណ្ឌកម្មលើប្រទេសរបស់អ្នក?”។ មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលបានសម្ដែងភាពព្រងើយកន្តើយចំពោះការព្រមានអំពីការកាត់ផ្ដាច់ជំនួយនោះមែន ប៉ុន្តែលោក ឡៅ ម៉ុងហៃ ជឿថា វាគ្រាន់តែជាការសម្ដែងប៉ុណ្ណោះ។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ ខ្ញុំគិតថា របបនេះនឹងបាត់បង់ភាពគួរឲ្យជឿជាក់ និងភាពស្របច្បាប់នៅជុំវិញពិភពលោក ហើយសម្រាប់ប្រទេសតូចមួយដូចជាកម្ពុជា ចំណុចនេះគឺជារឿងសំខាន់ណាស់”។
អំឡុងសម័យប្រជុំសភាក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតោនកាលពីថ្ងៃអង្គារ នៅចំពោះមុខអនុគណៈកម្មាធិការសភាទទួលបន្ទុកតំបន់អាស៊ី និងប៉ាស៊ីហ្វិក លោក ចន ស៊ីហ្វតុន (John Sifton) ប្រធានផ្នែកតស៊ូមតិរបស់អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សប្រចាំតំបន់អាស៊ី បានលើកឡើងថា លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន នឹងយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះរឿងកាត់ផ្ដាច់ជំនួយរបស់អាមេរិក ជាពិសេសប្រសិនបើប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យ និងម្ចាស់ជំនួយអន្តរជាតិផ្សេងទៀតធ្វើតាមសហរដ្ឋអាមេរិកដែរ។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ ប្រសិនបើប្រទេសជប៉ុន បែលហ្ស៊ិក បារាំង និងអង់គ្លេស ព្រមទាំងប្រទេសផ្សេងៗទៀតរួមគ្នាទាមទារឲ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យជំហានបន្ទាប់ និងប្រសិនបើប្រទេសទាំងនោះធ្វើការព្រមានច្បាស់ៗអំពីផលវិបាកនៃការមិនធ្វើតាមការទាមទាររបស់ខ្លួននោះ លោក ហ៊ុន សែន នឹងចុះញ៉ម”។
លោកបានបន្ថែមថា “ គាត់បានស្ដែងចេញម្ដងហើយម្ដងទៀតនូវចំណុចខ្សោយផ្នែកចិត្តសាស្ត្រ។ នៅពេលត្រូវបានគាបខ្លាំងពេក គាត់នឹងរកច្រកចេញ។ គាត់មិនមែនជាមេដឹកនាំហ្នឹងនរប៉ុន្មានទេ ប៉ុន្តែនៅពេលត្រូវគេគាប គាត់ចេះនិយាយហេតុផល ហើយមិនធ្វើអ្វីផ្ដេសផ្ដាសទេ”។
លោក ម៉ុងហៃ បានលើកឡើងថា បឹងកក់គឺជាឧទាហរណ៍ល្អបំផុតមួយ។ នៅពេលលោក ឡៅ ម៉េងឃិន សមាជិកព្រឹទ្ធសភា ចាប់ផ្ដើមលុបបឹងកក់នៅក្នុងឆ្នាំ២០០៨ ដើម្បីយកន្លែងសាងសង់អចលនទ្រព្យលំដាប់ខ្ពស់នៅកណ្ដាលរាជធានីភ្នំពេញប្រជាជនរាប់ពាន់គ្រួសារដែលត្រូវគេគ្រោងបណ្ដេញចេញបានក្លាយជារឿងក្ដៅគគុកក្នុងចំណោមអង្គការសិទ្ធិមនុស្សជាច្រើន។ នៅពេលការបណ្ដេញចេញចាប់ផ្ដើមដំណើរការទៅមុខ នគរបាលឧស្សាហ៍ប្រើអំពើហិង្សាដើម្បីបង្ក្រាបការតវ៉ាដោយសន្តិវិធីណាស់។ រឿងក្ដៅគគុកនេះត្រូវបានចុះផ្សាយក្នុងទំព័រមុខរបស់សារព័ត៌មាននានា ទាំងនៅក្នុងស្រុកនិងនៅក្រៅប្រទេស។
ពីដើមដល់ចប់ លោក ហ៊ុន សែន បានរក្សាភាពស្ងាត់ស្ងៀមរហូត សូម្បីតែពេលដែលធនាគារពិភពលោក ដែលជាអ្នកវិនិយោគដ៏ធំមួយក្នុងគម្រោងធ្វើកំណែទម្រង់ដីធ្លីនៅ កម្ពុជាសម្រេចចិត្តបង្កកប្រាក់កម្ចីថ្មីៗទាំងអស់សម្រាប់កម្ពុជានៅដើមឆ្នាំ២០១១ដោយមិនផ្សព្វផ្សាយជាសាធារណៈក៏ដោយ។
ប៉ុន្តែនៅពេលដែលព័ត៌មានអំពីការបង្កកប្រាក់កម្ចីនេះបានបែកធ្លាយនៅទីបំផុតក្នុងខែសីហានោះ លោក ហ៊ុន សែន បានលូកដៃចូលដោយផ្ទាល់តាមរយៈការប្រកាសអំពីផែនការអនុញ្ញាតឲ្យប្រជាជនភាគច្រើនក្នុងចំណោមប្រជាជនទាំងប្រហែល៧០០គ្រួសារនៅបឹងកក់រក្សាលំនៅដ្ឋានរបស់ខ្លួននៅកន្លែងដើមដដែល។ ទីបំផុត ពួកគេភាគច្រើនក៏បានទទួលប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិដីធ្លី ដែលខ្លួនទន្ទឹងរង់ចាំជាយូមកហើយក្នុងរយៈពេលត្រឹមតែប៉ុន្មានខែប៉ុណ្ណោះ។
លោក ឡៅ ម៉ុងហៃ បានថ្លែងបន្តទៀតថា ពាក់ព័ន្ធនឹងការតវ៉ាពីឥទ្ធិពលហួសហេតុរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាលើការបោះឆ្នោតក្នុងពេលខាងមុខនេះវិញ ការអំពាវនាវរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ឲ្យមានការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌កំពុងតែមានប្រសិទ្ធភាពបណ្ដើរៗហើយ។
លោក សម រង្ស៊ី មេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំង កំពុងបន្តរស់នៅដោយការនិរទេសខ្លួនដោយខ្លួនឯង ដើម្បីគេចពីទោសជាប់ពន្ធនាគារក្រោមបទចោទប្រកាន់ដែលមជ្ឈដ្ឋានទូទៅចាត់ទុកថា មានហេតុផលនយោបាយ។ រហូតមកទល់នឹងពេលនេះ នៅតែមានការព្រួយបារម្ភអំពីការបាត់បង់សិទ្ធិរបស់អ្នកបោះឆ្នោតយ៉ាងច្រើន ដោយសារបញ្ជីឈ្មោះរៀបចំដោយគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត(គ.ជ.ប.) ដែលពោរពេញដោយសមាជិកគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងដែលមិនទាន់មានការធ្វើកំណែទម្រង់។ ហើយគណបក្សប្រជាជននៅតែលេងល្បែងបំភិតបំភ័យអំពីការផ្ទុះសង្គ្រាមស៊ីវិលសាជាថ្មីប្រសិនបើការក្ដោបក្ដាប់អំណាចរយៈពេលជិតបីទសវត្សរ៍របស់ខ្លួនឈានដល់ទីបញ្ចប់នៅថ្ងៃទី២៨ ខែកក្កដា ខាងមុខនេះ។
ប៉ុន្តែលោក ឡៅ ម៉ុងហៃ លើកឡើងថា ការប្រមូលផ្តុំគ្នារបស់គណបក្សប្រឆាំងនៅទូទាំងប្រទេសក្នុងរដូវបោះឆ្នោតអាណត្តិនេះគឺមិនសូវរងការគាបសង្កត់ដូចកាលពីឆ្នាំ២០០៨ទេ ហើយនៅពេលក្រសួងព័ត៌មានបានបញ្ជាឲ្យស្ថានីយវិទ្យុទាំងអស់ផ្អាកការចាក់ផ្សាយកម្មវិធីវិទ្យុបរទេសរយៈពេលមួយខែពេញអំឡុងយុទ្ធនាការឃោសនាបោះឆ្នោត ក្រសួងនេះបានដកបម្រាមនេះវិញបន្ទាប់ពីមានការរិះគន់ខ្លាំងៗភ្លាមៗពីអាមេរិក។
លោកមានប្រសាសន៍ថា “ ខ្ញុំគិតថា ពួកគេបានយកការដាក់សម្ពាធនេះទៅពិចារណា”។ លោក កឹម ឡី ទីប្រឹក្សាផ្នែកស្រាវជ្រាវនៅមជ្ឈមណ្ឌលសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា ក៏បានយល់ស្របចំពោះការអះអាងរបស់លោក ស៊ីហ្វតុន ប្រធានផ្នែកតស៊ូមតិរបស់អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សប្រចាំតំបន់អាស៊ី ដែលថា រឿងធំអាចចាប់ផ្ដើមពីតូចនៅក្នុងសហគមន៍ផ្ដល់ជំនួយផងដែរ។
លោក កឹម ឡី មានប្រសាសន៍ថា “ ប្រទេសមួយអាចចាប់ផ្ដើមមុន ហើយប្រទេសផ្សេងៗទៀតនឹងគាំទ្រ”។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩៨ គឺរយៈពេលមួយឆ្នាំបន្ទាប់ពីលោក ហ៊ុន សែន បានប្រើកងកម្លាំងផ្ទាល់របស់ខ្លួនដើម្បីទម្លាក់សហនាយករដ្ឋមន្ត្រី គឺព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម រណឫទ្ធិ ពីអំណាច សហរដ្ឋអាមេរិកបានកាត់ផ្ដាច់ជំនួយយោធា និងជំនួយដោយផ្ទាល់ទាំងអស់សម្រាប់កម្ពុជា អស់រយៈពេលប្រាំបួនឆ្នាំ។ លោក កឹម ឡី ដែលបានធ្វើការពាក់ព័ន្ធនឹងគម្រោងជាច្រើននៅក្នុងជំនាន់នោះ បានរំឭកឡើងវិញថា ទោះបីជាជំនួយអភិវឌ្ឍន៍ និងជំនួយមនុស្សធម៌បានបន្តហូរចូលមកកម្ពុជាដោយបានធ្លាក់ទៅលើអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែម្ចាស់ជំនួយមួយចំនួនដូចជាធនាគារពិភពលោក និងធនាគារអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ី ក៏បានចាប់ផ្ដើមដកខ្លួនចេញដែរ។
លោកបានថ្លែងថា “ គម្រោងជាច្រើនត្រូវបានផ្អាកនៅពេលនោះហើយរដ្ឋាភិបាលបានសងប្រាក់មួយចំនួនទៅធនាគារពិភពលោកវិញ។ ស្ថានភាពនៅពេលនោះ គឺយា៉ប់យ៉ឺនខ្លាំងណាស់។ កម្ពុជាបានបាត់បង់ប្រាក់យ៉ាងច្រើននៅពេលនោះ ដូច្នេះខ្ញុំគិតថា វាមិនមែនជារឿងតូចសម្រាប់កម្ពុជាទេ”។
ក្រោយពេលកាត់ផ្ដាច់ជំនួយបានប៉ុន្មានខែ ព្រះអង្គម្ចាស់ រណឫទ្ធិ ដែលបានភៀសខ្លួនពីប្រទេសកម្ពុជាក្រោយរដ្ឋប្រហារនោះក៏បានវិលត្រឡប់មកប្រទេសនេះវិញ ហើយបានឈរឈ្មោះក្នុងការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ១៩៩៨ ។ លោក ឡៅ ម៉ុងហៃ បានមានប្រសាសន៍ថា ដោយសារទណ្ឌកម្មទាំងនោះ “ កម្ពុជាក៏បានដើរចូលគន្លងប្រជាធិបតេយ្យវិញ”។
លោកបានលើកឡើងថា ទោះបីជាការបោះឆ្នោតនេះនៅមិនទាន់សុក្រឹតក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែយា៉ងហោចណាស់ក៏វាបានជួយកម្ពុជាមិនឲ្យធ្លាក់ក្នុងគន្លងរបស់ប្រទេសផ្ដាច់ការមួយចំនួន ដូចជាប្រទេសភូមាដែរ។ លោក ចាន់ សុផល អតីតប្រធានសមាគមសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា លើកឡើងថា លោក ហ៊ុន សែន អាចធ្វើសម្បទានដោយសារការរងសម្ពាធជាថ្មីម្ដងទៀតប្រសិនបើសហរដ្ឋអាមេរិកពិតជាកាត់ផ្ដាច់ជំនួយមែន។ ប៉ុន្តែលោកបានបន្ថែមថា “ ស្ថានភាពនៅពេលបច្ចុប្បន្ននេះ គឺខុសពីមុនបន្តិច ដោយសារប្រទេសចិន” ។
នេះជាអ្វីដែលបានធ្វើឲ្យសមាជិកសភាអាមេរិក ដែលគំរាមកាត់ផ្ដាច់ជំនួយ ព្រួយបារម្ភ ពោលគឺលោក ហ៊ុន សែន ដឹងថា ចិនប្រាកដជានឹងចូលខ្លួនមកបំពេញអ្វីដែលកម្ពុជាបាត់បង់។ លោក ខាឡាយ ថេយើ (Carlyle Thayer) អ្នកជំនាញខាងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍នៅសាលាបណ្ឌិតសភាកងកម្លាំងការពារជាតិអូស្ត្រាលីលើកឡើងថា សមាជិកសភាទាំងនោះមានមូលហេតុដែលត្រូវបារម្ភអំពីរឿងនេះ។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ ប្រទេសចិនទំនងជានឹងចូលខ្លួនមកជំនួសសហរដ្ឋអាមេរិក។ ចិនមិនទំនងថានឹងបំពេញចន្លោះទាំងអស់ជាការឆ្លើយតបចំពោះការបោះឆ្នោតដែលមិនយុត្តិធម៌ក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែប្រទេសនេះនឹងធ្វើយ៉ាងណាធានាឲ្យបានថា រដ្ឋាភិបាលរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន នឹងមិនបាត់បង់លំនឹង៕
ប្រែសម្រួលដោយ ភួន ច័ន្ទសេរីវុធ