សហរដ្ឋអាមេរិកបានអំពាវនាវឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតដែលគួរឲ្យទុកចិត្តចំពោះការចោទប្រកាន់ថា មានភាពមិនប្រក្រតីជាច្រើន អំឡុងពេលបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រកាលពីថ្ងៃអាទិត្យ ដែលគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានអះអាងថា ខ្លួនបានឈ្នះដោយការបាត់បង់អាសនៈជាច្រើន។
គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលយោងតាមតួលេខបឋមទទួលបាន ៥៥អាសនៈ និងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាទទួលបាន ៦៨អាសនៈនោះកាលពីថ្ងៃច័ន្ទ បានច្រានចោលលទ្ធផលនេះ។ លោក សម រង្ស៊ី ប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានស្នើឲ្យបង្កើតគណៈកម្មាធិការឯករាជ្យមួយ ដើម្បីធ្វើការជាមួយគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត គណបក្សទាំងពីរ អង្គការសហប្រជាជាតិ និងសង្គមស៊ីវិល ដើម្បីស៊ើបអង្កេតការបន្លំនៅក្នុងការបោះឆ្នោតនេះ។
នៅឯសន្និសីទសារព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃរបស់ក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិកនៅក្នុងទីក្រុងវ៉ាសីុនតោន កាលពីថ្ងៃច័ន្ទ ដែលបានធ្វើឡើងបន្ទាប់ពីសេចក្តីប្រកាសរបស់គណបក្សប្រឆាំងច្រានចោលលទ្ធផលបោះឆ្នោតនេះ លោកស្រី ជិន សាគី (Jen Psaki) អ្នកនាំពាក្យក្រសួងការបរទេសអាមេរិកបានអបអរសាទរប្រជាជនខ្មែរចំពោះការបោះឆ្នោតដោយសន្តិវិធី។
មុនពេលថ្លែងពីការអះអាងរបស់គណបក្សប្រឆាំងដែលថា ការបន្លំទ្រង់ទ្រាយធំនៅក្នុងការបោះឆ្នោតបានធ្វើឲ្យខូចសុពលភាពនៃលទ្ធផលបោះឆ្នោតនេះ លោកស្រី សាគី បានមានប្រសាសន៍ថា “ យើងជំរុញឲ្យគណបក្សទាំងអស់ និងអ្នកគាំទ្ររបស់ខ្លួនបន្តធ្វើសកម្មភាពត្រឹមត្រូវ និងដោយសន្តិវិធីនៅក្រោយពេលបោះឆ្នោត”។
លោកស្រីបានមានប្រសាសន៍ថា យើងមានកង្វល់ដោយសារមានសេចក្តីរាយការណ៍ជាច្រើនអំពីភាពមិនប្រក្រតីនៅក្នុងដំណើរការបោះឆ្នោតនេះ។ យើងបានស្នើជាប់ជានិច្ចឲ្យរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាដោះស្រាយគុណវិបត្តិដែលមានជាប្រព័ន្ធដូចជា បញ្ហានៅក្នុងការចុះឈ្មោះបោះឆ្នោត និងការមិនស្មើភាពនៅក្នុងប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ។ យើងសូមអំពាវនាវឲ្យមានការសើុបអង្កេតដោយតម្លាភាព និងពេញលេញចំពោះសេចក្តីរាយការណ៍ ដែលគួរឲ្យជឿទុកចិត្តទាំងអស់អំពីភាពមិនប្រក្រតី”។
លោកស្រី សាគី បានមានប្រសាសន៍ថា ការអត្ថាធិប្បាយរបស់ក្រសួងការបរទេសសហរដ្ឋអាមេរិកនេះ មិនមានន័យថា សហរដ្ឋអាមេរិកកំពុងគាំទ្រសំណើរបស់គណបក្សប្រឆាំងសុំឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតនោះទេ។ លោកស្រីបានមានប្រសាសន៍ថា ដោយសារមានសេចក្តីរាយការណ៍អំពីភាពមិនប្រក្រតីទាំងនេះ យើងសូមអំពាវនាវឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតពេញលេញ និងមានតម្លាភាពដែលអាចធ្វើឲ្យប្រជាជនខ្មែរជឿទុកចិត្តបាន”។ “ នេះមិនមែនជាការគាំទ្រសំណើណាមួយទេ វាពាក់ព័ន្ធនឹងការពិតដោយសារយើងមានកង្វល់ពីភាពមិនប្រក្រតីទាំងនេះ ហើយយើងជឿថា ប្រជាជនខ្មែរគួរតែមានទំនុកចិត្តលើលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតនេះ”។
កាលពីព្រឹកម្សិលមិញ លោក សម រង្ស៊ី ប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ភរិយារបស់លោក គឺលោកស្រី ជូឡុង សូមូរ៉ា និងលោក កឹម សុខា អនុប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ត្រូវបានគេឃើញចាកចេញពីស្ថានទូតសហរដ្ឋអាមេរិកប្រចាំរាជធានីភ្នំពេញ។
លោក ស៊ាន ម៉ាកគីនតុស អ្នកនាំពាក្យស្ថានទូតអាមេរិកបានបញ្ជាក់ថា ថ្នាក់ដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំងបានជួបពិភាក្សាជាមួយលោក វីលៀម ថត ឯកអគ្គរដ្ឋទូតអាមេរិក ប៉ុន្តែ បានលើកឡើងថា លោកមិនអាចបញ្ចេញពីអ្វីដែលបានពិភាក្សានោះទេ។ សមាជិកជាន់ខ្ពស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិក៏បានបដិសេធមិននិយាយអំពីជំនួបនេះដែរ។
លោក សម រង្ស៊ី ក៏បានសរសេរលិខិតជាផ្លូវការជូនលោក អ៊ឹម សួស្តី ប្រធានគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតកាលពីម្សិលមិញ ដើម្បីស្នើសុំឲ្យមានការស៊ើបអង្កេត។លិខិតនោះបានលើកឡើងចំឈ្មោះសហរដ្ឋអាមេរិក និងអ្នកដែលគួរចូលរួមក្នុងការស៊ើបអង្កេតដោយឯករាជ្យថា “ ប្រជាជនដែលមានឈ្មោះក្នុងបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោតនិងធ្លាប់បានបោះឆ្នោតពីមុននោះ បានបាត់ឈ្មោះរបស់ខ្លួន ឬសរសេរឈ្មោះខុស”។
លោក សម រង្ស៊ី បានមានប្រសាសន៍ថា “ ដូច្នេះហើយ ដើម្បីរកយុត្តិធម៌ជូនអ្នកបោះឆ្នោត និងគណបក្សនយោបាយ គ.ជ.ប. ត្រូវ តែបង្កើតគណៈកម្មាធិការរួមមួយជាបន្ទាន់ ដើម្បីស៊ើបអង្កេតភាពមិនប្រក្រតីទាំងនេះ”។ លោក ទេព នីថា អគ្គលេខាធិការ គ.ជ.ប. បានមានប្រសាសន៍ថា ការទាមទាររបស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិនឹងត្រូវច្រានចោល។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ គ.ជ.ប. មិនមានសិទ្ធិបង្កើតគណៈកម្មាធិការទេ។ វានៅក្រៅសមត្ថកិច្ចរបស់ គ.ជ.ប.” ។ លោក បានបន្ថែមថា លទ្ធផលបោះឆ្នោតជាច្រើនទៀតនឹងចេញនៅថ្ងៃទី១០ ខែសីហា ហើយថា រដ្ឋសភាថ្មីអាចចាប់ផ្តើមដំណើរការបន្ទាប់ពីការចេញផ្សាយលទ្ធផលចុងក្រោយនៅថ្ងៃទី១៤ខែសីហា។
លោក អ៊ុច បូរិទ្ធ រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងការបរទេសបានមានប្រសាសន៍ថា បណ្តឹងសុំឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតពីភាពមិនប្រក្រតី គឺជាកិច្ចការរបស់ គ.ជ.ប. ជាស្ថាប័នមួយដែលអ្នកសង្កេតការណ៍ចាត់ទុកថា មិនឯករាជ្យពីគណបក្សកាន់អំណាច។ លោក បូរិទ្ធ បានមានប្រសាសន៍បន្ទាប់ពីកិច្ចប្រជុំរវាងលោក ហោ ណាំហុង រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេស និងតំណាងអ្នកឃ្លាំមើលការបោះឆ្នោតមកពីប្រទេសនិយាយភាសាបារាំងថា “ នេះគឺជាភារកិច្ចរបស់ គ.ជ.ប.”។
លោកបានមានប្រសាសន៍បន្តទៀតថា “ តាមយោបល់របស់ខ្ញុំគឺថា បណ្តឹងរបស់គណបក្សប្រឆាំងមិនខុសពីការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០០៨ទេ។ មុនការបោះឆ្នោតនេះ ពួកគេបានចូលរួមយ៉ាងសកម្មក្នុងយុទ្ធនាការឃោសនាបោះឆ្នោតស្ទើរគ្រប់ខេត្តទាំងអស់។ នៅពេលជាមួយគ្នានេះដែរ ពួកគេបានប្រកាសថា ពួកគេនឹងមិនទទួលស្គាល់លទ្ធផលបោះឆ្នោតនេះទេ”។
នៅពេលសួរអំពីលទ្ធភាពនៃការជាប់គាំងផ្នែកនយោបាយដោយសារគណបក្សប្រឆាំងមានអាសនៈគ្រប់ល្មមអាចបដិសេធមិនចូលរួមជាមួយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដើម្បីបំពេញកូរ៉ុមសភា សម្រាប់បង្កើតរដ្ឋាភិបាលនោះ លោក បូរិទ្ធ បានមានប្រសាសន៍ថា វាអាស្រ័យលើគណបក្សសង្គ្រោះជាតិក្នុងការ “ ទទួលស្គាល់ការពិត” ។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ នៅចំពោះមុខអ្នកសង្កេតការណ៍បោះឆ្នោតអន្តរជាតិរាប់រយនាក់ និងអ្នកសង្កេតការណ៍ក្នុងស្រុករាប់ពាន់នាក់ តើគណបក្សប្រឆាំងមានហេតុផលអ្វីក្នុងការបង្កបញ្ហាចំពោះការបង្កើតរដ្ឋាភិបាល? គណបក្សប្រឆាំងត្រូវផ្តល់ភ័ស្តុតាងមុនពេលនិយាយ”។
នៅក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍មួយទៀតកាលពីម្សិលមិញ អ្នកនាំពាក្យ Catherine Ashton ជាតំណាងជាន់ខ្ពស់សហភាពអឺរ៉ុបបានលើកឡើងថា មានការចាត់វិធានការមួយចំនួនជាការឆ្លើយតបទៅនឹងអនុសាសន៍របស់ក្រុមសង្កេតការណ៍សហភាពអឺរ៉ុប កាលពីឆ្នាំ២០០៨។
សេចក្តីថ្លែងការណ៍ពីសហភាពអឺរ៉ុប ដែលមិនបានបញ្ជូនអ្នកសង្កេតការណ៍បោះឆ្នោតមកសង្កេតការណ៍នៅឆ្នាំនេះបានលើកឡើងថា “ ទោះជាយ៉ាងណា តំណាងជាន់ខ្ពស់រូបនេះមានការសោកស្តាយដែលអាជ្ញាធរមិនបានចាត់វិធានការចាំបាច់ទាំងអស់ដើម្បីដោះស្រាយចំណុចខ្វះខាតសំខាន់ៗមួយចំនួនដូចជាការធ្វើឲ្យជឿទុកចិត្តលើបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោត ការធានាឲ្យមានសិទ្ធិស្មើគា្នតាមប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ និងការទប់ស្កាត់ការប្រើប្រាស់ធនធានរបស់រដ្ឋ រួមទាំងការធ្វើយុទ្ធនាការឃោសនាបោះឆ្នោតដោយមន្ត្រីរាជការ និងមន្ត្រីយោធាជាដើម”។
សេចក្តីថ្លែងការណ៍នេះលើកឡើងថា “ បើផ្តោតលើលទ្ធផលបឋម គណបក្សទាំងអស់គួរតែចូលរួមចំណែកចំពោះអនាគតប្រទេសជាតិ និងចូលរួមឲ្យបានសកម្មក្នុងការធ្វើកំណែទម្រង់ចាំបាច់ទាំងនេះ ដើម្បីពង្រឹងដំណើរការលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា”។ សេចក្តីថ្លែងការណ៍នេះបានលើកឡើងទៀតថា សហភាពអឺរ៉ុបសង្ឃឹមថា ការធ្វើពាក្យបណ្តឹងទៅ គ.ជ.ប. និងទៅតុលាការនឹងត្រូវដោះស្រាយ “ ដោយយុត្តិធម៌ និងជាបន្ទាន់”៕
(រាយការណ៍បន្ថែមដោយ ផន បុប្ផា និង Colin Meyn)
ប្រែសម្រួលដោយ មូល គឹមហឿន