កាលពីម្សិលមិញ លោក ស ខេង រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃបានព្រមានថា មេដឹកនាំបាតុកម្មដែលអាចកើតមានឡើងណាមួយប្រឆាំងនឹងលទ្ធផលបឋមនៃការបោះឆ្នោតជាតិកាលពីថ្ងៃទី២៨ខែកក្កដា អាចប្រឈមនឹងផលវិបាកដោយសារទង្វើរបស់ខ្លួន។
នៅក្នុងលិខិតមួយផ្ញើជូន លោក សម រង្ស៊ី ប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិកាលពីម្សិលមិញ លោក ស ខេង បានព្រមានសាជាថ្មីថា ការធ្វើបាតុកម្មណាមួយត្រូវធ្វើដោយស្របច្បាប់ ហើយលោកព្រមានពីការចាប់ខ្លួនដាក់ពន្ធនាគារប្រសិនបើការតវ៉ានោះមិនស្របតាមការចង់បានរបស់រដ្ឋាភិបាល។
លោក ស ខេង បានមានប្រសាសន៍បន្ថែមទៀតថា “ការធ្វើបាតុកម្មអហិង្សាដើម្បីតវ៉ា ពីបញ្ហាណាមួយនោះគឺជាសិទ្ធិរបស់ប្រជាពលរដ្ឋដូចមានចែងនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃប្រទេសកម្ពុជា ប៉ុន្តែ មេដឹកនាំបាតុកម្ម និងបាតុករត្រូវគោរពច្បាប់ស្តីពីការធ្វើបាតុកម្មដោយអហិង្សា”។
រដ្ឋមន្ត្រីរូបនេះបានលើកឡើងថា “ ក្នុងករណីការធ្វើបាតុកម្មក្លាយជាហិង្សា និងបង្កឲ្យមានការប៉ះពាល់ដល់សន្តិសុខជាតិ ទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈ ឬទ្រព្យសម្បត្តិឯកជន និងសណ្តាប់ធ្នាប់សាធារណៈ មេដឹកនាំបាតុកម្មនោះ និងជនសង្ស័យត្រូវតែទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខច្បាប់ ចំពោះផលវិបាកណាមួយដែលអាចកើតមានឡើងបន្ទាប់ពីការធ្វើបាតុកម្មនោះ។
កាលពីថ្ងៃច័ន្ទ លោក ស ខេង បានព្រមានពីបញ្ហានៅពេលអនាគត ប្រសិនបើ គណបក្សសង្គ្រោះជាតិមិនងាកមកចរចាជាមួយគណបក្សកាន់អំណាច អំពីភាពមិនប្រក្រតីនៃការបោះឆ្នោតនេះទេនោះ។ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ក៏បានព្រមានពីចលាចលសង្គម និងអំពើហិង្សាប្រសិនបើគណបក្សប្រឆាំងតវ៉ានឹងលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតនេះ ដែលពួកគេបានគំរាមធ្វើនោះ។
លោក សុក សំអឿន នាយកប្រតិបត្តិក្រុមអ្នកច្បាប់ការពារសិទ្ធិកម្ពុជា ជាអង្គការផ្តល់ជំនួយផ្នែកច្បាប់ដោយឥតគិតថ្លៃបានមានប្រសាសន៍ថា រដ្ឋាភិបាលកំពុងត្រៀមខ្លួនបង្ក្រាបប្រសិនបើមានការតវ៉ា និងប្រសិនបើការតវ៉ាទាំងនោះក្លាយជាហិង្សា។
លោក សុក សំអឿន បានមានប្រសាសន៍ថា ប្រជាពលរដ្ឋមានសិទ្ធិស្របច្បាប់ក្នុងការធ្វើបាតុកម្ម ប៉ុន្តែ ដោយសារមិនអាចគ្រប់គ្រងក្រុមមនុស្សជាច្រើនបាននោះអាចធ្វើឲ្យកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធមានលេសក្នុង ការបាញ់ប្រហារ។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ ប្រសិនបើពួកគេធ្វើបាតុកម្មអហិង្សានោះវាមិនអីទេ ប៉ុន្តែ វាពិបាកណាស់ ពីព្រោះប្រសិនបើ បាតុកម្មនោះធំពេក វាពិបាកគ្រប់គ្រងបាតុកម្ម ហើយជួនកាលប្រសិនមានអំពើហិង្សា [ កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ) អាចប្រើវាជាលេសក្នុងការប្រើកម្លាំង។ ប្រសិនបើភាគីទាំងពីរធ្វើបាតុកម្ម ហើយស្ថានភាពនោះ មិនស្ងប់ស្ងាត់ ខ្ញុំគិតថា អាចនឹងកើតមានការបង្ហូរឈាម”។
ប៉ុន្តែ ការបង្ក្រាបបាតុកម្មដោយហិង្សាប្រសិនបើ កើតមាននោះអាចមានផលវិបាកពីអន្តរជាតិ។ ប្រទេសកម្ពុជា គឺជាភាគីមួយនៅក្នុងលក្ខន្តិកៈក្រុងរ៉ូម (Rome Statute) ហើយតុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិត្រូវបានបង្កើតឡើងក្រោមលក្ខន្តិកៈនេះ។ ក្នុងរយៈពេលពីរបីខែទៀត តុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិនឹងចាប់ផ្តើមជំនុំជម្រះរឿងក្តីប្រឆាំងមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលកេនយ៉ាបីរូប ដែលជាប់ចោទពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិចំពោះការជាប់ពាក់ព័ន្ធរបស់ពួកគេនៅក្នុងអំពើហិង្សាក្រោយពេលបោះឆ្នោតដែលបានផ្ទុះឡើងកាលពីឆ្នាំ២០០៧ និងឆ្នាំ២០០៨ និងបានធ្វើឲ្យប្រជាពលរដ្ឋស្លាប់យ៉ាងហោចណាស់១.៣០០នាក់ និងធ្វើឲ្យមនុស្សរាប់រយពាន់នាក់ទៀតបាត់បង់លំនៅដ្ឋាន។
រឿងក្តីប្រឆាំងលោក ឡូរ៉ង់ បែកបូ (Laurent Gbagbo) អតីតប្រធានាធិបតីប្រទេសកូតឌីវ័រ និងភរិយារបស់គាត់ដែលទាំងពីរនាក់ត្រូវបានចោទប្រកាន់ពីបទហិង្សាក្រោយការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១០ និងឆ្នាំ២០១១នៅក្នុងប្រទេសកូតឌីវ័រនោះក៏កំពុងស្ថិតនៅក្នុងដៃតុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិនេះដែរ។ កងកម្លាំងដែលស្មោះត្រង់ចំពោះលោក បែកបូ និងកងកម្លាំងដែលស្មោះត្រង់ចំពោះគូប្រឆាំងរបស់លោក គឺលោក អាឡាសេន អូតារ៉ា ដែលបានឈ្នះឆ្នោតនោះ ទទួលខុសត្រូវចំពោះការស្លាប់ប្រជាជនប្រហែល១.៥០០នាក់អំឡុងការប្រឈមមុខដាក់គ្នា រយៈពេលមួយខែ បន្ទាប់ពីមានការតវ៉ានឹងលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោត។
លោក ម៉ៃឃើល កាណាវ៉ាស សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកច្បាប់ឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិ និងជាអតីតមេធាវី អៀង សារី ជនសង្ស័យខ្មែរក្រហមពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាមបានលើកឡើងតាមអ៊ីម៉េលថា “ រឿងក្តីដែលកើតឡើងនៅក្នុងការបោះឆ្នោតនៅប្រទេសកេនយ៉ា និងនៅប្រទេសកូតឌីវ័រ ដែលកំពុងស្ថិតនៅក្នុងតុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិគួរធ្វើជាការក្រើនរំឭកថា ទង្វើមួយចំនួនដែលបណ្តាលឲ្យមានអំពើឃោរឃៅធ្ងន់ធ្ងរ និងការបាញ់ប្រហារទៅលើក្រុមមនុស្សអាចចាត់ទុកថា ជារឿងដូចគ្នានេះ ដែលក្រុមមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលជាន់ខ្ពស់អាចរៀបចំឡើង និងអាចចាត់ទុកថា ជារឿងអន្តរជាតិមួយ ហើយអាចបណ្តាលឲ្យមានការចោទប្រកាន់នៅតុលាការឧក្រិដ្ឋកម្មអន្តរជាតិ”។
តាមច្បាប់អន្តរជាតិ សិទ្ធិការពារខ្លួនមិនអនុញ្ញាតឲ្យធ្វើតបទេប្រសិនបើកម្លាំងដែលគេប្រើនោះធំជាងអំពើហិង្សាដែលខ្លួនមានបំណងបង្ក្រាប។
លោកស្រី មូរ សុខហួរ សមាជិកគណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានមានប្រសាសន៍កាលពីយប់មិញថា គណបក្សប្រឆាំងមិនបានអំពាវនាវឲ្យមានការធ្វើបាតុកម្មទេ នៅពេលដែលគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប.) ប្រកាសលទ្ធផលបឋមនៃការបោះឆ្នោតនេះ។ លោកស្រីបានមានប្រសាសន៍ថា “ គណបក្សប្រឆាំងបានលើកឡើងតាំងពីដំបូងមកថា ការធ្វើបាតុកម្មអហិង្សាគឺជាជម្រើសចុងក្រោយ ប្រសិនបើគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតមិនដោះស្រាយលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតនេះឲ្យបានត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ទេនោះ”។
លោក យឹម សុវណ្ណ អ្នកនាំពាក្យគណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានមានប្រសាសន៍ថា គណបក្សរបស់លោកគ្មានបំណងបំពានច្បាប់ទេហើយលោកបានអះអាងថា វាគឺជាការងាររបស់ក្រសួងមហាផ្ទៃក្នុងការការពារប្រជាពលរដ្ឋ និងរក្សាសន្តិសុខតាមវិធីណាមួយដែលមិនធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់សុខុមាលភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋនៅពេលដែលពួកគេប្រើសិទ្ធិស្របតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ខ្លួន ដើម្បីធ្វើការតវ៉ា។
“ ប្រទេសនេះ គឺជាប្រទេសលទ្ធិប្រជា ធិបតេយ្យ មិនមែនជាប្រទេសកុម្មុយនីស្ត ឬប្រទេសផ្តាច់ការនោះទេ។ យើងមានសិទ្ធិធ្វើបាតុកម្ម ហើយនគរបាល កងកម្លាំងយោធាមានភារកិច្ចធានា សុវត្ថិភាព និងសន្តិសុខរបស់បាតុករ”។ “ តើប្រជាជនដែលបាត់បង់សិទ្ធិបោះឆ្នោតជាសត្រូវរបស់រដ្ឋាភិបាលឬ? តើប្រទេសនេះជារបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា? ឬជារបស់ក្រសួងមហាផ្ទៃ? ប្រទេសនេះជារបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ហើយត្រូវតែរកយុត្តិធម៌ឲ្យពួកគាត់។ នគរបាល និងយោធា ជារបស់ជាតិមិនមែនជារបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាទេ”៕
(រាយការណ៍បន្ថែមដោយ ហ៊ុល រស្មី)
ប្រែសម្រួលដោយ មូល គឹមហឿន