គណៈកម្មាធិការដើម្បីការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា ហៅកាត់ថា (ខុមហ្វ្រែល) ដែលជាអ្នកសង្កេតការណ៍បោះឆ្នោតឯករាជ្យធំបំផុតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា បានរកឃើញភាពមិនប្រក្រតីច្រើនជាងការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០០៨ប្រហែលបួនដង។
លោកស្រី គង់ រ៉ាវីន ជាប្រធានក្រុមអ្នកសង្កេតការណ៍របស់ខុមហ្វ្រែល បានឲ្យដឹងថា ក្រុមការងាររបស់ខុមហ្វ្រែល បានរកឃើញភាពមិនប្រក្រតីជាងមួយម៉ឺនករណីតាមការិយាល័យបោះឆ្នោតនានាកាលពីខែមុន ធៀបនឹងចំនួន២.០១២ករណីក្នុងឆ្នាំ២០០៨ ទោះបីជាខ្លួនមានអ្នកសង្កេតការណ៍នៅនឹងកន្លែងផ្ទាល់តិចជាងកាលពីប្រាំឆ្នាំមុនក៏ដោយ។
លោកស្រី រ៉ាវីន បានឲ្យដឹងថា “ [ភាពមិនប្រក្រតី] ធំបំផុតគឺរឿងអ្នកបោះឆ្នោតបាត់បង់សិទ្ធិរបស់ខ្លួនក្នុងការបោះឆ្នោត។ អំឡុងថ្ងៃបោះឆ្នោត ពួកគេរកឈ្មោះក្នុងបញ្ជីមិនឃើញ ឬបើមិនដូច្នេះទេ ឈ្មោះរបស់ខ្លួនត្រូវអ្នកបោះឆ្នោតផ្សេងទៀតយកទៅប្រើរួចទៅហើយ ឬបើមិនអ៊ឺចឹងទេ គឺខុសឈ្មោះ ដូច្នេះមិនអាចបោះឆ្នោតបាន”។
ក្រុមអ្នកសង្កេតការណ៍របស់ខុមហ្វ្រែល បានរកឃើញភាពមិនប្រក្រតីចំនួន១០.៣៩៨ករណីនៅទូទាំងប្រទេសក្នុងថ្ងៃបោះឆ្នោត។ ភាពមិនប្រក្រតីច្រើនបំផុតត្រូវបានរកឃើញនៅមណ្ឌលធំបំផុតទាំងពីរ គឺមណ្ឌលកំពង់ចាមដែលមាន៣.១៣៨ករណី និងមណ្ឌលភ្នំពេញដែលមាន១.៨២២ករណី។
លោកស្រីបានបន្តថា “ខ្ញុំគិតថា [ភាពមិនប្រក្រតី] ១០.០០០ករណី គឺជាបញ្ហាដ៏ធំមួយ បើប្រៀបធៀបនឹងការបោះឆ្នោតអាណត្តិមុន ដែលមានភាពមិនប្រក្រតីត្រឹម២.០០០ ឬ៣.០០០ ករណី។ [លទ្ធផលទាំងនេះ] យើងទទួលបានពី៥០០០ការិយាល័យបោះឆ្នោតតែប៉ុណ្ណោះ” ដោយបញ្ជាក់ថា ការិយាល័យបោះឆ្នោតនៅទូទាំងប្រទេសកម្ពុជាមានចំនួន១៩.០០៩។
អំឡុងសន្និសីទសារព័ត៌មានមួយដែលធ្វើឡើងរយៈពេលមួយថ្ងៃក្រោយការបោះឆ្នោតអង្គការតម្លាភាពអន្តរជាតិហៅកាត់ថា T.I. បានអះអាងថា លទ្ធផលបានមកពីអ្នកសង្កេតការណ៍៩០៦នាក់នៅការិយាល័យបោះឆ្នោតចំនួន៤០៧នៅទូទាំងប្រទេសបង្ហាញថា នៅការិយាល័យបោះឆ្នោតយ៉ាងតិច៦០ភាគរយមានអ្នកចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតហើយ ដែលរកឈ្មោះមិនឃើញនៅក្នុងបញ្ជី ដែលបិទលើជញ្ជាំងនៅខាងក្រៅការិយាល័យ។
បញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោតនេះស្ថិតនៅក្នុងចំណោមកង្វល់ធំបំផុតតាំងពីមុនពេលមានការបោះឆ្នោតទៅទៀត។ ខុមហ្វ្រែល និងវិទ្យាស្ថានជាតិប្រជាធិបតេយ្យ ហៅកាត់ថា NDI ដែលមានមូលដ្ឋាននៅក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីន តោន បានចេញផ្សាយលទ្ធផលធ្វើសវនកម្មដែលបានរកឃើញថា បញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោតគឺពោរពេញទៅដោយចន្លោះប្រហោង ដែលអាចធ្វើឲ្យអ្នកបោះឆ្នោតជាងមួយលាននាក់ក្នុងចំណោមអ្នកបោះឆ្នោតទាំងប្រហែល៩,៦លាននាក់បាត់បង់សិទ្ធិបោះឆ្នោតរបស់ខ្លួន។ ការធ្វើសវនកម្មរបស់ គ.ជ.ប.ផ្ទាល់បានរកឃើញថា ឈ្មោះអ្នកបោះឆ្នោតចំនួន៩ភាគរយបានបាត់ពីក្នុងបញ្ជី ខណៈឈ្មោះ១៣ភាគរយត្រូវបានវាយខុស។
លោក គល់ បញ្ញា នាយកប្រតិបត្តិអង្គការខុមហ្វ្រែល បានឲ្យដឹងក្នុងសប្តាហ៍នេះថា ការបដិសេធរបស់គ.ជ.ប. ក្នុងការមិនបញ្ចេញបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោតនៅតាមការិយាល័យនានានិងប័ណ្ណបោះឆ្នោត នឹងបន្ទុចបង្អាក់កិច្ចប្រឹងប្រែងវាស់ស្ទង់វិសាលភាពនៃភាពមិនប្រក្រតីក្នុងបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោត ឬកិច្ចប្រឹងប្រែងស៊ើបអង្កេតពីភាពគួរឲ្យជឿជាក់នៃលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតដូច ដែលបានទាមទារដោយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា “បញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោតមានបញ្ហាច្រើន ហើយទឹកថ្នាំលុបមិនជ្រះក៏អាចលាងជ្រះបាន ដូច្នេះ គ.ជ.ប. មិនអាចធានាបានថា អ្នកបោះឆ្នោតម្នាក់អាចបោះឆ្នោតបានតែម្តងទេ។ នេះហើយគឺជាមូលហេតុ ដែលចាំបាច់ត្រូវមានប្រព័ន្ធស៊ើបអង្កេតបញ្ជីឈ្មោះអ្នកបោះឆ្នោតនៅក្នុងថ្ងៃបោះឆ្នោត និងចំនួនប័ណ្ណបោះឆ្នោតដែលត្រូវបានចេញ ដែលប្រើខុស និងលួចបន្លំ”។
លោក គល់ បញ្ញា បានឲ្យដឹងថា មានប័ណ្ណបោះឆ្នោតចំនួនមួយលាន ដែលត្រូវបានចេញសម្រាប់ការបោះឆ្នោតឃុំ-សង្កាត់កាលពីឆ្នាំមុន ហើយប័ណ្ណបោះឆ្នោតចំនួន៧០ម៉ឺនផ្សេងទៀតត្រូវមន្ត្រីមូលដ្ឋានចេញឲ្យប្រើប្រាស់នៅក្នុងឆ្នាំនេះ គឺមានន័យថា អាចមានប័ណ្ណបោះឆ្នោតត្រឹម១,៧លាន ដែលអាចត្រូវបានប្រើដោយអ្នកបោះឆ្នោតក្នុងការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រអាណត្តិនេះ។
លោកបានថ្លែងថា “នេះគឺជាបញ្ហាដ៏ធំមួយ។ ក៏មានការចោទប្រកាន់យ៉ាងច្រើនផងដែរថា មានការចេញប័ណ្ណបោះឆ្នោតក្លែងក្លាយរឿងដែលមិនត្រឹមត្រូវពិតប្រាកដ។ដូច្នេះ[ការបោះឆ្នោតនេះ]ចាំបាច់ត្រូវមានការធ្វើសវនកម្ម”។
លោក ព្រាប កុល នាយកប្រតិបត្តិអង្គការតម្លាភាពអន្តរជាតិ បានលើកឡើងកាលពីម្សិលមិញថា បញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោត ដែលមានចន្លោះប្រហោងនេះមានន័យថា លទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតនេះគឺមិនអាចទុកចិត្តបានទេ។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ វាពិតជារឿងសំខាន់ណាស់។ ភាពគួរឲ្យជឿជាក់នៃការបោះឆ្នោតគឺអាស្រ័យលើភាពគួរឲ្យជឿជាក់នៃបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោត។ បញ្ហាទាំងនេះធ្វើឲ្យយើងសន្មតបានថា លទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតនេះ គឺមិនឆ្លុះបញ្ចាំងពីឆន្ទៈរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ដែលមានសិទ្ធិបោះឆ្នោតទេ”។
ទាំងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ សុទ្ធតែបានអះអាងពីជ័យជម្នះរៀងៗខ្លួន ដោយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ បានចោទថា មានការលួចបន្លំសន្លឹកឆ្នោតទ្រង់ទ្រាយធំ ហើយបានអំពាវនាវឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតដែលមិនលម្អៀងលើភាពមិនប្រក្រតីក្នុងការបោះឆ្នោតនេះ៕
ប្រែសម្រួលដោយ ភួន ច័ន្ទសេរីវុធ