កាលពីម្សិលមិញ លោក វីលៀម ថត (Wil-liam Todd) ឯកអគ្គរដ្ឋទូតសហរដ្ឋអាមេរិក បានមានប្រសាសន៍ថា ថ្វីបើលោកខំប្រឹងប្រែងផ្សព្វផ្សាយថា ប្រទេសកម្ពុជាជាគោលដៅគួរឲ្យទាក់ទាញសម្រាប់វិស័យធុរកិច្ចក៏ដោយ ក៏បណ្ដាក្រុមហ៊ុនធំៗរបស់អាមេរិក មានការស្ទាក់ស្ទើរក្នុងការមកវិនិយោគនៅទីនេះ ពីព្រោះពួកគេនៅតែយល់ថា ប្រទេសនេះមានអំពើពុករលួយចាក់ឫស។
លោក វីលៀម ថត បានមានប្រសាសន៍នៅមុនសិក្ខាសាលាមួយស្ដីពីអំពើពុករលួយដែលរៀបចំឡើងដោយក្រុមប្រឹក្សាពាណិជ្ជកម្មកម្ពុជា-អាមេរិក (AmCham) ក្នុងរាជធានីភ្នំពេញថា “ខ្ញុំជឿថា នេះជាពេលសម្រាប់ក្រុមហ៊ុនធំៗរបស់អាមេរិកមកវិនិយោគនៅទីនេះ។ ហើយខ្ញុំជឿថា ពួកគេចង់មកទីនេះ ប៉ុន្តែខ្ញុំគិតថា បញ្ហាអំពើពុករលួយកំពុងតែរារាំងពួកគេមិនឲ្យមកទីនេះ”។
ថ្លែងដោយគ្មានសុន្ទរកថាព្រាង ទុកដោយសារលោកទើបតែជួបគ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍តូចមួយ ខណៈពេលលោកកំពុងធ្វើដំណើរមកចូលរួមសិក្ខាសាលានេះ និងធ្វើឲ្យលោកភ្លេចសុន្ទរកថាដែលបានព្រាងទុករបស់លោកនៅក្នុងរថយន្ត ខាឌីលែក (Cadillac)នោះ លោក វីលៀម ថត បានមានប្រសាសន៍ថា ខណៈពេលដែលមានហេតុផលល្អៗជាច្រើនសម្រាប់មកវិនិយោគនៅកម្ពុជា ដូចជាច្បាប់អនុគ្រោះពន្ធ និងកម្លាំងការងារថោកជាដើម កេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់កម្ពុជា ពាក់ព័ន្ធនឹងអំពើពុករលួយធ្វើឲ្យក្រុមហ៊ុននានារបស់អាមេរិករួញរា និងគិតពិចារណាដោយប្រុងប្រយ័ត្ន។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “និយាយដោយស្មោះត្រង់ទៅគឺថា បញ្ហាអំពើពុករលួយបានបង្កើតឲ្យមានអ្វីដែលយើងគិតថា ជាការបន្ទុចបង្អាក់ដល់សេដ្ឋកិច្ច។ វាជាអ្វីដែលបានរារាំងក្រុមហ៊ុនជាច្រើនរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក មិនឲ្យមកវិនិយោគនៅទីនេះ” ។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ក្នុងមួយសប្ដាហ៍ខ្ញុំមើលឃើញក្រុមហ៊ុនប្រហែលបី ឬបួនចង់មកវិនិយោគនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលចង់ទិញ ឬលក់ ឬបើកដំណើរការអ្វីមួយ ហើយខ្ញុំបានមើលឃើញក្រុមហ៊ុនធំមួយចំនួនដែលជាក្រុមហ៊ុនធំៗបំផុតនៅអាមេរិក ចង់បោះទុនវិនិយោគ១០០ពាន់លាន ២០០ពាន់លាន ឬច្រើនជាងនេះ ប៉ុន្តែពួកគេខ្លាចមិនហ៊ានមកទេ”។
យោងតាមក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជា បានឲ្យដឹងថា ការវិនិយោគរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា មានទំហំជាទឹកប្រាក់ត្រឹមតែ៥,៣លានដុល្លារប៉ុណ្ណោះដែលស្មើតែ០,២៣ភាគរយនៃការវិនិយោគបរទេសទាំងអស់នៅក្នុងប្រទេសនេះ។
លោក វីលៀម ថត មានប្រសាសន៍ថា ខណៈពេលដែលការបង្កើតច្បាប់ប្រឆាំងអំពើពុករលួយកាលពីឆ្នាំ២០១០ និងអង្គភាពប្រឆាំងអំពើរលួយដែលពាក់ព័ន្ធគឺជាជំហានមួយនៅក្នុងទិសដៅដ៏ត្រឹមត្រូវនោះ ការអនុវត្តច្បាប់នោះនៅមានកម្រិតនៅឡើយ។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “រដ្ឋាភិបាលបានដោះស្រាយបញ្ហាអំពើពុករលួយតាមរយៈការបង្កើតអង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយ។ ពួកគេបានបង្កើតច្បាប់យ៉ាងច្រើនដែលមានតែនៅលើក្រដាសប៉ុន្តែការអនុវត្តនៅធូររលុងមិនដូចអស់លោកមួយចំនួនចង់បាននោះឡើយ”។
លោកបានមានប្រសាសន៍ទៀតថា ខណៈពេលដែលការនាំចេញរបស់កម្ពុជាចន្លោះពី៤១ទៅ៤២ភាគរយទៅកាន់សហរដ្ឋអាមេរិក ដែលមានចំនួនស្មើនឹងជាង២០ភាគរយនៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប (GDP) របស់ប្រទេសកម្ពុជានោះ “ការធ្វើឲ្យចំនួននោះកើនឡើងកាន់តែច្រើន នឹងមានការលំបាក ប្រសិនបើបញ្ហាអំពើពុករលួយមិនត្រូវបានដោះស្រាយ។ ហើយការធ្វើឲ្យឧស្សាហកម្មកើនឡើងច្រើនជាងវាយនភណ្ឌក៏អាចនឹងជួបការលំបាកដែរ”។
លោក វីលៀម ថត បានធ្វើការសន្និដ្ឋានដោយជំរុញឲ្យក្រុមហ៊ុនបរទេសនានាដែលបច្ចុប្បន្នកំពុងធ្វើប្រតិបត្តិការនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ធ្វើឲ្យប្រាកដថា ពួកគេអនុវត្តតាមច្បាប់ប្រឆាំងអំពើពុករលួយដែលមានស្រាប់ ហើយបានបង្ហាញក្ដីសង្ឃឹមថា ការចរចានាពេលខាងមុខរវាងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាកំពុងកាន់អំណាច និងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ នឹងធ្វើឲ្យមានកំណែទម្រង់ច្រើន។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ខ្ញុំយល់ឃើញថា គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ នឹងធ្វើឲ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរច្រើននៅក្នុងប្រទេសនេះ ហើយនៅពេលពួកគេធ្វើបែបនោះបានហើយ អំពើពុករលួយ និងវិធីដោះស្រាយបញ្ហាអំពើពុករលួយនឹងក្លាយជាកំណែទម្រង់មួយក្នុងចំណោមនោះ”។
កាលពីខែសីហា ការស្ទាបស្ទង់ពីទស្សនវិស័យពាណិជ្ជកម្មអាស៊ានឆ្នាំ២០១៣-២០១៤ ដែលធ្វើឡើងដោយសភាពាណិជ្ជកម្មសហរដ្ឋអាមេរិក និងសភាពាណិជ្ជកម្មអាមេរិកនៅក្នុងប្រទេសសិង្ហបុរី បានបង្ហាញថា ៨១ភាគរយ នៃអ្នកឆ្លើយសំណួរបានលើកឡើងថា អំពើពុករលួយជាឧបសគ្គចំពោះការវិនិយោគនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
ដោយព្យាយាមបន្ធូរអារម្មណ៍របស់វិនិយោគិនបរទេសនានាដែលមានការព្រួយបារម្ភអំពីការគោរពច្បាប់ប្រឆាំងអំពើពុករលួយអន្តរជាតិ រួមទាំងច្បាប់អំពើពុករលួយនៅបរទេសរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកផងដែរនោះ កាលពីឆ្នាំមុនក្រសួងមួយចំនួនបានចេញបញ្ជីបង្ហាញពីថ្លៃទូទាត់ដែលក្រុមហ៊ុននានាត្រូវបង់សម្រាប់សេវាកម្មរដ្ឋនានា ដែលគេហៅថា “តម្លៃបន្ធូរបន្ថយ”។
តែទោះជាយ៉ាងណា អំពើពុករលួយនៅតែកើតមានជាទូទៅដោយសារតែមានការផ្ដន្ទាទោសតិចតួចតាមរយៈការអនុវត្តច្បាប់ប្រឆាំងអំពើពុករលួយ។ អង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយបានផ្ដន្ទាទោសអ្នកប្រព្រឹត្តល្មើសត្រឹមតែប្រាំមួយករណីប៉ុណ្ណោះ កាលពីឆ្នាំ២០១១ បើប្រៀបធៀបទៅនឹងពាក្យបណ្ដឹងប្រហែល៧០០ដែលត្រូវបានដាក់ប្ដឹងមកអង្គភាពនេះ។ កាលពីឆ្នាំមុនពាក្យបណ្ដឹងប្រមាណ៨០០ត្រូវបានដាក់ ហើយគ្មានការផ្ដន្ទាទោសនរណាម្នាក់ឡើយ។
ប៉ុន្តែនៅក្នុងសិក្ខាសាលាកាលពីម្សិលមិញ ដែលមានការចូលរួមពីសំណាក់តំណាងរបស់អាមេរិក អឺរ៉ុប និងក្រុមហ៊ុនក្នុងស្រុកនានាប្រមាណជាង១០០រូប ខណៈពេលដែលវាគ្មិនបានផ្ដោតលើវិធីជាក់ស្ដែងដើម្បីគេចផុតពីការជាប់កុននៅក្នុង “ វប្បធម៌អំពើពុករលួយ” នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា សមាជិកមួយចំនួននៃសហគមន៍ពាណិជ្ជកម្មក្នុងស្រុកបានលើកឡើងថា រដ្ឋាភិបាលបានចាត់វិធានការជាច្រើនរួចមកហើយដើម្បីកាត់បន្ថយអំពើពុករលួយ។
លោក ប្រេតថុន ស្គីអារ៉ូនី (Bretton Sciaroni) ប្រធានក្រុមប្រឹក្សានាយករបស់ AmCham និងជាទីប្រឹក្សាច្បាប់របស់រដ្ឋាភិបាល បានមានប្រសាសន៍ថា ការបង្កើតអង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយ គឺជាវិធានការមួយ។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “អង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយបានចាប់ផ្ដើមផ្ដន្ទាទោសមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាល។ នោះជារឿងល្អ។ ពួកគេកំពុងព្យាយាមក្រើនរំឭកដល់ការិយាធិបតេយ្យតាមរយៈសំណុំរឿងនានា និងការផ្ដន្ទាទោស”។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា ខណៈពេលអង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយមិនទាន់បានផ្ដន្ទាទោសពាណិជ្ជករណាម្នាក់នៅឡើយនោះ វត្តមានរបស់អង្គភាពនេះនឹងធ្វើឲ្យក្រុមហ៊ុនបរទេសនានាធូរចិត្ត។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ក្រុមហ៊ុនល្អៗអាចនឹងស្វែងរកផ្លូវដើម្បីធ្វើពាណិជ្ជកម្មនៅ [អាស៊ីអាគ្នេយ៍] ហើយពួកគេនឹងស្វែងរកផ្លូវមកកាន់ទីនេះ។ យ៉ាងហោចណាស់ពួកគេអាចមើលឃើញការប្ដេជ្ញាចិត្តរបស់រដ្ឋាភិបាល ទោះបីជាវាមិនទាន់ពេញលេញនៅឡើយក៏ដោយ”។
លោក រ៉ាមី សារ៉ាហ្វ (Rami Sharaf) ប្រធានប្រតិបត្តិក្រុមហ៊ុន RMA Cambodia ដែលបាននាំក្រុមហ៊ុនមួយចំនួនរបស់អាមេរិក ដូចជាក្រុមហ៊ុនហ្វដ (Ford) ក្រុមហ៊ុន ចនឌា (John Deere) និងក្រុមហ៊ុនឌែរី ឃ្វីន (Dairy Queen) ជាដើមចូលមកក្នុងប្រទេសកម្ពុជានោះ បានមានប្រសាសន៍ថា “ប្រសិនបើក្រុមហ៊ុន GE [General Electric] អាចដំណើរការ និងរស់រានបាននោះ ក្រុមហ៊ុនអាមេរិកផ្សេងៗទៀតក៏អាចធ្វើបានដូចគ្នាដែរ”។
អ្នកចូលរួមនៅក្នុងសិក្ខាសាលានេះក៏បានសម្ដែងការព្រួយបារម្ភដែរថា ច្បាប់ប្រឆាំងអំពើពុករលួយថ្មីនេះប្រហែលជាតម្រង់គោលដៅទៅលើពួកគេ ដោយអយុត្តិធម៌។ បុរសម្នាក់បានលើកឡើងក្នុងលក្ខខណ្ឌអនាមិកថា ក្រុមហ៊ុនបរទេសនានាដែលកំពុងធ្វើប្រតិបត្តិការនៅក្នុងប្រទេសចិន ត្រូវបានផ្ដន្ទទោសពីបទជួលសមាជិកគ្រួសាររបស់មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាល ជាទម្រង់មួយនៃការសូកប៉ាន់ដែលគេមិនសូវចាប់អារម្មណ៍។
បុរសរូបនេះលើកឡើងទៀតថា “រឿងមួយដែលធ្វើឲ្យខ្ញុំភ័យខ្លាចគឺត្រង់ថា ខ្ញុំបានជួលគ្រួសារឲ្យធ្វើការឲ្យខ្ញុំ។ ហើយពួកគេធ្វើការ ងារពិតប្រាកដ វាមិនមែនដោយសារតែខ្ញុំចង់ឲ្យសាច់ញាតិរបស់ពួកគេរាក់ទាក់នឹងខ្ញុំនោះឡើយ។ ខ្ញុំយកពួកគេមកឲ្យធ្វើការងារពិតប្រាកដ”។ អ្នកចូលរួមផ្សេងៗទៀតបានបញ្ចេញទស្សនថា ការអនុវត្តខុសច្បាប់នៅក្នុងការធ្វើពាណិជ្ជកម្មនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានៅតែកើតមាន។
លោក កែវ សុវណ្ណ ជានាយកផ្នែកលក់ និងទីផ្សារនៅក្រុមហ៊ុន SCI Company Limited ដែលលក់គ្រឿងបរិក្ខាវេជ្ជសាស្ត្របានមានប្រសាសន៍ថា “ខ្ញុំគិតថា ការលុបបំបាត់អំពើពុករលួយនឹងមានការពិបាក ពីព្រោះវាបានក្លាយជាផ្នែកមួយនៃវប្បធម៌ទៅហើយ”។
អ្នកចូលរួមម្នាក់ទៀតដែលសុំមិនបញ្ចេញឈ្មោះ ដោយសារតែនេះជាប្រធានបទរសើបនោះ លើកឡើងថា “គ្មាននរណាម្នាក់ចង់បានអំពើពុករលួយទេ ប៉ុន្តែស្ថានភាពធ្វើឲ្យពួកគេគ្មានជម្រើស។ មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលកំពូលៗ ត្រូវតែធ្វើជាគំរូល្អៗសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋ ដូចឪពុកម្ដាយធ្វើគំរូល្អសម្រាប់កូនរបស់ខ្លួនអ៊ីចឹងដែរ” ។
ទោះបីជាយ៉ាងណា លោក វីលៀម ថត ដែលបានចាប់ផ្ដើមបេសកកម្មការទូតរបស់លោកនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាកាលពីមួយឆ្នាំមុន បានមានប្រសាសន៍លេងសើចថា លោកមកបំពេញការងារនៅទីនេះដោយសារតែកម្រិតអំពើពុករលួយច្រើន។ លោកមានប្រសាសន៍ថា “អស់លោកដឹងទេ ខ្ញុំទើបតែវិលត្រឡប់ពីប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាន ដែលជាការចាត់តាំងមុននេះរបស់ខ្ញុំហើយបើប្រៀបធៀបទៅនឹងប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថានវិញនោះ ប្រទេសកម្ពុជាល្អឥតខ្ចោះ”៕
ប្រែសម្រួលដោយ តែម សុខុម