ខណៈដែលវិវាទជុំវិញការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រកាលពីខែកក្កដា ឈានចូលដល់ខែទីបួននេះ អង្គការសង្គមស៊ីវិលមួយឈ្មោះថា សម្ពន្ធកែទម្រង់ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោត (Electoral Reform Alliance, ERA) គ្រោងនឹងចេញផ្សាយរបាយការណ៍ស៊ីជម្រៅមួយ ស្តីពីភាពមិនប្រក្រតីយ៉ាងច្រើនដែលត្រូវបានកត់ត្រាអំឡុងពេលបោះឆ្នោត។
លោកស្រី ឡូរ៉ា ថនតុន (Laura Thornton) នាយិកាវិទ្យាស្ថានជាតិប្រជាធិបតេយ្យ ដែលមានមូលដ្ឋាននៅសហរដ្ឋអាមេរិក ប្រចាំនៅប្រទេសកម្ពុជា និងជាសមាជិកក្នុងអង្គការសម្ពន្ធភាពនេះបានលើកឡើងកាលពីម្សិលមិញថា របាយការណ៍នេះនឹងត្រូវបានចេញផ្សាយ បន្ទាប់ពីសេចក្តីព្រាងច្បាប់មួយ ដែលត្រូវបានស្នើឡើង ដើម្បីធ្វើយតកម្មលើការបោះឆ្នោត និងយុទ្ធនាការឃោសនា នៅតាម មូលដ្ឋាន ដើម្បីប្រមូលសំឡេងគាំទ្រឲ្យមានការកែទម្រង់ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោត។
លោកស្រី ថនតុន បានមានប្រសាសន៍ថា “បញ្ហានេះនឹងធ្វើឲ្យមានការមិនសប្បាយ ចិត្តខ្លះ ចំពោះលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោត និងពិតជាធ្វើឲ្យមានការទាមទារពីសំណាក់ប្រជាពលរដ្ឋ ឲ្យមានការកែទម្រង់ ហើយនឹងជំរុញឲ្យរដ្ឋាភិបាលសន្យាធ្វើការកែទម្រង់ឲ្យបានសមស្របផងដែរ”។ លោកស្រីបានមានប្រសាសន៍បន្ថែមទៀតថា ការស៊ើបអង្កេតដែលធ្វើឡើងដោយអង្គការសម្ពន្ធកែទម្រង់ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោត នឹងត្រូវបានប្រើសម្រាប់កែលម្អប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតឲ្យមានភាពប្រសើរឡើងនាពេលអនាគត មិនមែនកែប្រែលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតនៅក្នុងឆ្នាំនេះទេ។
ខណៈដែលគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាទទួលបានជាផ្លូវការនូវអាសនៈចំនួន៦៨ក្នុងចំណោម១២៣អាសនៈនៅក្នុងរដ្ឋសភា គណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានអះអាងថា ពួកគេត្រូវបានលួចជ័យជម្នះដោយសារតែមានការលួចបន្លំយ៉ាងច្រើន និងបានទាមទារឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតការបោះឆ្នោតនេះ។ គណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានបដិសេធមិនទទួលយកអាសនៈរបស់ខ្លួននៅក្នុងរដ្ឋសភា។
គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានប្តេជ្ញាជាគោលការណ៍ថា នឹងធ្វើកំណែទម្រង់ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោត បន្ទាប់ពីការចរចាថ្នាក់កំពូលជាមួយគណបក្សប្រឆាំង កាលពីខែមុន ក៏ប៉ុន្តែ មិនបានគូសបញ្ជាក់អំពីអ្វីដែលខ្លួនត្រូវធ្វើនោះទេ។ គណបក្សកាន់អំណាចមានគម្រោងរៀបចំសិក្ខាសាលាទាក់ទងនឹងការកែទម្រង់ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតនៅក្នុងខែធ្នូខាងមុខ។
លោកស្រី ថនតុន បានបន្ថែមទៀតថា សម្ពន្ធកែទម្រង់ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោត ដែលរាប់បញ្ចូលទាំងគណៈកម្មាធិការដើម្បីការបោះឆ្នោតដោយសេរី និងយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា (ហៅកាត់ថា ខុមហ្វ្រែល) និងអង្គការតម្លាភាពអន្តរជាតិ (Transparency International Cambodia) នឹងជំរុញឲ្យមានការកែទម្រង់ទាំងមូលលើប្រព័ន្ធបោះឆ្នោត។
លោកស្រីបានមានប្រសាសន៍ថា “តាមទស្សនរបស់យើង យើងកំពុងតែពិភាក្សាអំពីការកែទម្រង់ពេញលេញមួយ មានទាំងការតាក់តែងច្បាប់បោះឆ្នោតឡើងវិញ និងការកែទម្រង់គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប.) ផងដែរ។ ខ្ញុំមិនប្រាកដថា តើរដ្ឋាភិបាលយល់បែបនេះដែរ ឬយ៉ាងណានោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ នោះគឺមិនមែនជាគំនិតថ្មីឡើយ ពួកគេត្រូវបានផ្តល់អនុសាសន៍រួចរាល់កាលពីពេលមុន”។
អត្ថបទដកស្រង់ចេញពីរបាយការណ៍ ដែលសម្ពន្ធកែទម្រង់ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោត ចេញ ផ្សាយនាពេលខាងមុខ បង្ហាញថា អ្នកបោះឆ្នោតជាច្រើននាក់ ដែលបាត់សិទ្ធិបោះឆ្នោត គួបផ្សំជាមួយនឹងការចេញលិខិតបញ្ជាក់អត្តសញ្ញាណសម្រាប់ការបោះឆ្នោតជាងមួយលានច្បាប់ ដែលត្រូវបានចែកចាយដោយមន្ត្រីមូលដ្ឋានស្មោះត្រង់នឹងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានបង្ហាញការព្រួយបារម្ភថា លទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតកាលពីខែកក្កដា នេះប្រហែលជាមិនឆ្លុះបញ្ចាំងឲ្យឃើញឆន្ទៈរបស់អ្នកបោះឆ្នោតទេ ខណៈដែលត្រូវបានក្រុមអ្នកសង្កេតការណ៍ការបោះឆ្នោតព្រមានជាមុន។
របាយការណ៍នេះមានខ្លឹមសារថា “ដូចជានៅថ្ងៃបោះឆ្នោត ការព្រមានពិតជាកើតឡើងជាក់ស្តែង ពីព្រោះប្រជាពលរដ្ឋដែលមានសិទ្ធិទទួលបានប័ណ្ណពិតប្រាកដត្រូវបានមិនឲ្យចូលការិយាល័យបោះឆ្នោត ខណៈពេលដែលមានរថយន្តដឹកជនដែលសហគមន៍មិនស្គាល់ ទៅកាន់ការិយាល័យបោះឆ្នោត ដើម្បីបោះឆ្នោតដោយមិនប្រើឯកសារអត្តសញ្ញាណ ឬក៏លិខិតបញ្ជាក់អត្តសញ្ញាណសម្រាប់ការបោះឆ្នោតទេ”។ របាយការណ៍នេះមានខ្លឹមសារបន្តទៀតថា “ប្រសិនបើចំនួនប្រជាពលរដ្ឋដ៏ច្រើនដែលបានបាត់សិទ្ធិបោះឆ្នោតទាំងនោះត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យបោះឆ្នោត ហើយប្រសិនបើការបោះឆ្នោតខុសច្បាប់ត្រូវបានទប់ស្កាត់ គេមិនច្បាស់ថា តើលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោត ពិតប្រាកដនឹងទៅជាយ៉ាងណាទេ”៕
ប្រែសម្រួលដោយ ចេវ ប៊ុននី