របាយការណ៍ថ្មីមួយធ្វើឡើងដោយក្រុមអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវមកពីសាកលវិទ្យាល័យហាវើដ (Harvard University) និងសាកលវិទ្យាល័យសីុដនី (University of Sydney) បានដាក់ចំណាត់ថ្នាក់ការបោះឆ្នោតជាតិនៅកម្ពុជាកាលពីឆ្នាំ២០១៣ ថា ជាការបោះឆ្នោតដែលមាន “គុណវិបត្តិ ឬបរាជ័យ” បំផុតទី៥ ក្នុងចំណោមការបោះឆ្នោតជាតិនៅក្នុងប្រទេសចំនួន៧៣នៅទូទាំងពិភពលោកនៅចន្លោះខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១២ ដល់ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៣។
ដោយផ្អែកលើការស្ទង់មតិ ដែលធ្វើឡើងដោយអ្នកជំនាញខាងបោះឆ្នោតនិងអ្នកសង្កេតការណ៍បោះឆ្នោតសរុបចំនួន៨៥៥រូបមកពីទូទាំងពិភពលោក របាយការណ៍នេះត្រូវបានចេញផ្សាយកាលពីថ្ងៃទី២៤ ខែកុម្ភៈ ដោយគម្រោងសុចរិតនៃការបោះឆ្នោត (Electoral Integrity Project) ដែលមានមូលដ្ឋាននៅសាកលវិទ្យាល័យដ៏មានកិត្យានុភាពទាំងពីរនេះ។
អ្នកស្រាវជ្រាវទាំងនេះបានសាកសួរអ្នកចូលរួមឲ្យផ្ដល់ពិន្ទុលើ “ភាពសុចរិត” នៃការបោះឆ្នោតមួយនៅទូទាំងតំបន់ចំនួន៤៩ផ្សេងៗគ្នា ដែលបន្ទាប់មកត្រូវបានបែងចែកជាផ្នែកតូចៗចំនួន១១ រួមមានទាំងច្បាប់ នីតិវិធី ការចុះឈ្មោះបោះឆ្នោត ការផ្សាយរបស់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយនិងការរាប់សន្លឹកឆ្នោតផងដែរ។
បន្ទាប់មកអ្នកចូលរួមត្រូវបានស្នើសុំឲ្យផ្ដល់ពិន្ទុលើផ្នែកនីមួយៗក្នុងចំណោមផ្នែកទាំង១១ ហើយពិន្ទុនៅក្នុងផ្នែកទាំងនេះនឹងត្រូវយកទៅបូកសរុបដើម្បីធ្វើការវាយតម្លៃពី “ភាពសុចរិតនៃការបោះឆ្នោត”។
ប្រទេសកម្ពុជាដែលទទួលបានពិន្ទុ៤៥,៦គឺប្រសើរជាងប្រទេសតែមួយចំនួនតូចប៉ុណ្ណោះដូចជា ប្រទេសបេឡារូស សាធារណរដ្ឋកុងហ្គោ ប្រទេសជីប៊ូទី និងប្រទេសហ្គីណេអេក្វាទ័រ ជាដើម។
បណ្ដាប្រទេសដែលក្រុមអ្នកសង្កេតការណ៍ទទួលស្គាល់ថា មានការបោះឆ្នោតដែលមានភាពសុចរិតជាងការបោះឆ្នោតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា រួមមានដូចជាការបោះឆ្នោតនៅក្នុងប្រទេសសីុមបាវ៉េ ប្រទេសអង់ហ្គោឡា ប្រទេសអ៊ុយក្រែន និងប្រទេសអាស៊ែបៃហ្សង់ ជាដើម ដែលស្ថាប័នបោះឆ្នោតរបស់ប្រទេសទាំងនោះបានចេញផ្សាយលទ្ធផលបោះឆ្នោតមួយចំនួនដោយចៃដន្យនូវលទ្ធផលមុនថ្ងៃបោះឆ្នោតផងដែរ។
ការបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងតំណាងរាស្ត្រកាលពីថ្ងៃទី១៣ ខែកញ្ញា ដែលរៀបចំឡើងនៅក្នុងប្រទេសន័រវែស បានជាប់នៅលើគេបង្អស់ដោយទទួលបានពិន្ទុ៨៦,៤ក្នុងចំណោមពិន្ទុ១០០។
ក្រុមស្រាវជ្រាវលើកឡើងថា ពួកគេបានចងក្រងរបាយការណ៍នេះឡើងក្នុងគោលបំណងផ្ដល់ “វិធីគ្រប់ជ្រុងជ្រោយជាលក្ខណៈប្រព័ន្ធនិងដែលស៊ីសង្វាក់គ្នា” ដើម្បីប្រៀបធៀបទៅនឹងរបាយការណ៍ស្ដីពីការអង្កេតការណ៍បោះឆ្នោតនៅក្នុងប្រទេសផ្សេងៗ។
របាយការណ៍នេះបានបញ្ជាក់ថា “បេសកកម្មអង្កេតការណ៍បោះឆ្នោតធ្វើឡើងដោយអង្គការអន្តរជាតិនិងអង្គការថ្នាក់តំបន់ ផ្ដល់ការវាយតម្លៃស៊ីជម្រៅលើការប្រកួតប្រជែងជាច្រើននៅក្នុងការបោះឆ្នោត ប៉ុន្តែវាក៏នៅតែមានការលំបាកដែរក្នុងការប្រៀបធៀបរបាយការណ៍នានាឲ្យស៊ីសង្វាក់គ្នានៅក្នុងប្រទេសផ្សេងៗទូទាំងពិភពលោក”។ របាយការណ៍នេះបន្តទៀតថា អ្នកស្រាវជ្រាវទាំងនេះបានព្យាយាមធ្វើឲ្យមានភាពស៊ីសង្វាក់គ្នានៅក្នុងប្រទេសនានា។
របាយការណ៍ដដែលនេះបានបញ្ជាក់បន្ថែមទៀតថា “ទិន្នន័យនេះត្រូវបានធ្វើតេស្ដនិងបានរកឃើញថា វាបង្ហាញពីកម្រិតខ្ពស់នៃការជឿទុកចិត្តផ្ទៃក្នុង (ភាពស៊ីសង្វាក់គ្នាក្នុងចំណោមអ្នកជំនាញ) ការជឿទុកចិត្តលើប្រភពខាងក្រៅ (នៅពេលប្រៀបធៀបទៅនឹងសូចនាករឯករាជ្យដូចគ្នា) និងកេរដំណែល (នៅពេលការវិនិច្ឆ័យរបស់អ្នកជំនាញត្រូវបានប្រៀបធៀបទៅនឹងការវាយតម្លៃរបស់សាធារណជន)”។
នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលអ្នកសង្កេតការណ៍ចំនួន៣៨រូបត្រូវបានស្នើឲ្យចូលរួមនៅក្នុងការស្ទង់មតិនេះ មាន១៥នាក់បានឆ្លើយតបពាក់ព័ន្ធនឹងការចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតកាលពីឆ្នាំមុនដែលទទួលបានពិន្ទុចំនួន៣០ក្នុងចំណោមពិន្ទុ១០០។ ចំណុចខ្លាំងបំផុតសម្រាប់ការបោះឆ្នោតជាតិកាលពីខែកក្កដា គឺពាក់ព័ន្ធនឹងការរាប់សន្លឹកឆ្នោត ដោយទទួលបានពិន្ទុចំនួន៦៥ក្នុងចំណោមពិន្ទុ១០០ ដែលនៅតែមានកម្រិតទាបនៅឡើយ បើប្រៀបធៀបទៅនឹងកម្រិតសរុបជាមធ្យម៧៣ពិន្ទុ។
ចំណុចផ្សេងៗទៀតដែលទទួលបានពិន្ទុតិចមានដូចជា “ហិរញ្ញវត្ថុប្រើសម្រាប់ធ្វើយុទ្ធនាការ (៣៥ពិន្ទុ) “អាជ្ញាធរបោះឆ្នោត” (៤២ពិន្ទុ) និង “ការផ្សាយរបស់ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ” (៤៣ពិន្ទុ)”។
របាយការណ៍នេះធ្វើការកត់សម្គាល់ត្រួសៗថា ការបោះឆ្នោតនៅកម្ពុជាត្រូវបានធ្វើឲ្យមានភាពសៅហ្មងដោយសារទទួលរងពាក្យបណ្ដឹងមួយចំនួនពីសាធារណជនជាពិសេសអ្នកដែលមានបញ្ហាក្នុងការចុះឈ្មោះបោះឆ្នោត ហើយថា លទ្ធផលបានស្ដែងឲ្យឃើញមិនយូរប៉ុន្មានបន្ទាប់ពីមានមហាបាតុកម្មនៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ។
កាលពីម្សិលមិញ លោក ទេព នីថា អគ្គលេខាធិការគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតហៅកាត់ថា គ.ជ.ប. បានបដិសេធមិនឆ្លើយបំភ្លឺទេពាក់ព័ន្ធនឹងរបាយការណ៍សិក្សាស្រាវជ្រាវនេះ ប៉ុន្តែលោកបានមានប្រសាសន៍ការពារការអនុវត្តក្នុងការចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតរបស់ស្ថាប័នលោក។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “គ.ជ.ប. បានជ្រើសរើសក្រុមហ៊ុនឯករាជ្យមួយឲ្យមកវាយតម្លៃពីការបោះឆ្នោតនេះ ហើយយើង
បានមើលឃើញថា ប្រជាពលរដ្ឋដែលមានឈ្មោះនៅក្នុងបញ្ជីបោះឆ្នោតមានដល់ទៅ៩១ភាគរយ” នៅពេលលោកសំដៅដល់សវនកម្មមួយកាលពីខែកក្កដា ធ្វើឡើងដោយក្រុមហ៊ុនប្រឹក្សាយោបល់ថ្នាក់តំបន់មួយដែលបានរកឃើញថា អ្នកចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតចំនួនប្រាំបួនភាគរយរកឈ្មោះរបស់ខ្លួននៅក្នុងបញ្ជីបោះឆ្នោតមិនឃើញនៅថ្ងៃបោះឆ្នោត។
គណៈកម្មាធិការដើម្បីការបោះឆ្នោតដោយសេរីនិងយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា ហៅកាត់ថា ខុមហ្វ្រែល បានប៉ាន់ប្រមាណថា អ្នកបោះឆ្នោតរហូតដល់ទៅ១,២៥លាននាក់បានបាត់បង់សិទ្ធិបោះឆ្នោតអំឡុងពេលបោះឆ្នោតកាលពីខែកក្កដា។
លោក សុន ឆ័យ ដែលដឹកនាំគណបក្សសង្គ្រោះជាតិនៅក្នុងគណៈកម្មការកំណែទម្រង់បោះឆ្នោតចម្រុះគណបក្សថ្មីមួយ បានមានប្រសាសន៍ថា ខណៈពេលដែលលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យដែលដំណើរការទៅបានត្រូវការសិទ្ធិសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិនិងការជួបជុំគ្នា ការចុះឈ្មោះរបស់ប្រជាពលរដ្ឋដើម្បីបោះឆ្នោតក៏ជាតម្រូវការសំខាន់បំផុតដែរ។
លោក សុន ឆ័យ បានមានប្រសាសន៍សំដៅដល់គ.ជ.ប. របស់លោក ទេព នីថា ដែលមានសមាសភាពភាគច្រើនលើសលប់មកពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាថា “ប្រសិនបើយើងចង់មានលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ យើងត្រូវតែធ្វើឲ្យប្រាកដថា ប្រជាពលរដ្ឋមានសិទ្ធិបោះឆ្នោត។ យើងមិនអាចអនុញ្ញាតឲ្យស្ថាប័នមួយយកវាទៅទេ”៕ សុខុម