ស្រុកកៀនស្វាយ,ខេត្តកណ្ដាល – រយៈពេល៣៥ឆ្នាំបន្ទាប់ពីឧត្តមសេនីយ៍ ដៀន ដែល បានប្រកាសថា កងកម្លាំងរណសិរ្សរំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ នឹងក្រោកឡើងប្រឆំាង របបកុម្មុយនីស្ដថ្មីក្នុង ក្រុងភ្នំពេញ ដែលគំាទ្រដោយរដ្ឋាភិបាល ក្រុងហាណូយអតីតយុទ្ធជនចលនា តស៊ូនេះ បានជូប ប្រជុំគ្នាកាលពីម្សិលមិញ ដើម្បីគោរពវិញ្ញាណក្ខន្ធទាហានតស៊ូដែលបាន ពលីជីវិត។
ដោយត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយ ឧត្តមសេនីយ៍ ដៀន ដែល នៅតាមបណ្ដាយព្រំដែន កម្ពុជា –ថៃ ក្នុងខេត្តបាត់ដំបង នៅថ្ងៃទី៥ខែ មីនាឆ្នំា១៩៧៩ អតីតយុទ្ធជន ចលនានេះ បាន ប្រារព្ធខួប៣៥ ឆ្នំារបស់ខ្លួន នៅស្តូបរំឭកវិញ្ញាណក្ខន្ធលោកតា សឺន សាន នៅក្នុងខេត្តកណា្ដល។
ឧត្តមសេនីយ៍ ដៀន ដែល ដែលបានទទួលមរណភាពកាលពីឆ្នាំមុន គឺជាអ្នកដែលបានរៀបចំការប្រឆាំងនឹងពួក កុម្មុយនីស្ដកម្ពុជានៅក្នុងទីក្រុងប៉ារីសជាមួ យលោកតា សឺន សាន អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រី ចាប់ពីខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៧៧មក ហើយកងកម្លាំងរណសិរ្សរំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរបាន ធ្វើជាក្រុមប្រដាប់អាវុធនៃចលនាយោបាយរបស់ លោកតា សឺន សាន ដែលមានឈ្មោះថា រណសិរ្សរំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរអំឡុងសង្គ្រាម ស៊ីវិលក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៨០និងដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៩០។
កង កម្លាំងនេះត្រូវបានរម្សាយនៅខែ កុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៩២ ក្រោមការពិនិត្យមើលពីសំណាក់ឧត្តមសេនីយ៍ សាក់ ស៊ុតសាខន ដែលធ្វើជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការពារជាតិក្រោម របបលោក លន់ នល់ ហើយបានសាងកិត្តិសព្ទល្បីរន្ទឺដល់កងកម្លាំងរណសិរ្ស រំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរតាមរយៈការចូលរួមធ្វើ ជាមេបញ្ជាការរបស់ចលនានេះនៅដើមឆ្នាំ១៩៨១។
នៅ ក្នុងពិធីដ៏ខ្លីកាលពីម្សិលមិញដែលមានរយៈ ពេលតែកន្លះម៉ោងនៅស្តូបរំឭកវិញ្ញាណក្ខន្ធមួយ កន្លែងដែលមានចារឈ្មោះទាហាននៃកងម្លាំងរណសិរ្ស រំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ និងជនស៊ីវិលដែលបានស្លាប់នៅក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិល ក្រុមអ្នកចូលរួមប្រហែលជាង៣០នាក់ ដោយភាគច្រើនជាឥស្សរជនមកពីគណបក្សប្រឆាំង បានអុជធូបបួងសួងនៅចំពោះរូបសំណាកនៃលោក តា សឺន សាន ដែលបានទទួលមរណភាពកាលពីឆ្នាំ២០០០។
លោក ឡៅ ម៉ុងហៃ អ្នកវិភាគនយោបាយមួយរូប ដែលធ្លាប់ធ្វើជាសាស្ត្រាចារ្យនៅតាមតំបន់ គ្រប់គ្រងដោយកងកម្លាំងរណសិរ្សរំដោះប្រជាពលរដ្ឋ ខ្មែរនៅតាមព្រំដែនថៃ និងដែលក្រោយមកបានដឹកនាំចលនាតស៊ូនេះចរចា ដើម្បីបញ្ចប់សង្គ្រាមស៊ីវិលនេះក្នុងឆ្នាំ១៩៩១ បានមានប្រសាសន៍បន្ទាប់ពីពិធីនេះចប់ថា ជាញឹកញាប់ទាហានសាមញ្ញៗត្រូវបានគេបំភ្លេច ចោលនៅក្នុងឆាកនយោបាយនាទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៨០។
លោក មានប្រសាសន៍ទៀតថា “ជាការពិត [ទាហានក្នុងជួរកងកម្លាំងរណសិរ្សរំដោះប្រជាពលរដ្ឋ ខ្មែរ] មួយ ចំនួនបានប្រយុទ្ធជាមួយខ្មែរក្រហម និងពួកកុម្មុយនីស្ដវៀតណាមមុនឆ្នាំ១៩៧៥។ ប្រសិនបើពួកគេទទួលបានជ័យជម្នះ ម្លេ៉ះយើងនឹងគ្មានអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ឬការ សម្លាប់រង្គៀលណាមួយឡើយ។ យើងនៅតែមិនដឹងថា ពួកគេជាច្រើនបានបូជាជីវិតពួកគេដូច នេះទេ”។
លោក កឹម សុខា អនុប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលកាលពីដំបូងបានក្លាយជាតំណាងរាស្ត្រមកពី គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យសេរីនិយមព្រះពុទ្ធ សាសនារបស់លោកតា សឺន សាន ក្នុងឆ្នាំ១៩៩៣ បានមានប្រសាសន៍ថា លោកមិនបានទទួលយកមុខតំណែងយោធាណាមួយ នៅក្នុងជួរកងកម្លាំងរណសិរ្សរំដោះប្រជាពលរដ្ឋ ខ្មែរឡើយ ប៉ុន្តែលោកបានសម្រេចចិត្តចូលរួមជួយដល់ ក្រុមនេះពីផ្ទះរបស់លោកនៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ ។
“ខ្ញុំ មិនបានទៅតស៊ូនៅព្រំដែនទេ” នេះជាប្រសាសន៍របស់លោក កឹម សុខា ដែលធ្លាប់ធ្វើជាមន្ត្រីសង្កាត់នៅក្នុងរាជធានី ភ្នំពេញចន្លោះពីឆ្នាំ១៩៧៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៨០ មុនពេលធ្វើការជាមួយអង្គការមនុស្សធម៌បរទេស នានា ដែលធ្វើសកម្មភាពនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា និងមុនទៅបន្តការសិក្សានៅឆេកូស្លូវ៉ាគី តាមរយៈអាហាររូបករណ៍ដើម្បីភៀសខ្លួនពីការគំរាម ធ្វើឃាត។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ខ្ញុំបានចូលរួមក្នុងចលនាសម្ងាត់នេះ [កងកម្លាំងរណសិរ្សរំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ] នៅ ក្នុងប្រទេសនិងចលនាតស៊ូនៅទីនោះ។ ខ្ញុំបានចូលរួមប្រជុំជាមួយពួកគេពីរដង ហើយ [រដ្ឋាភិបាលរាជធានីភ្នំពេញ] ដឹងថា ខ្ញុំបានចូលរួមជាមួយចលនាតស៊ូនេះ ដូច្នេះពួកគេក៏ដាក់ទោសខ្ញុំ”។
លោកបាន មានប្រសាសន៍បន្ថែមទៀតថា “ពួកគេ [កងកម្លាំងរណសិរ្សរំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ] ត្រូវ ការស្បៀងសម្រាប់បណ្ដាញរបស់ពួកគេនៅ ក្នុងប្រទេស ហើយខ្ញុំក៏បានយកស្បៀងទៅឲ្យពួកគេ។ ពួកគេមានក្រុមមួយនៅមុខកំពូលក្នុងខេត្ត កណ្ដាល។នោះហើយគឺជាមូលហេតុដែលគណបក្សប្រជាជន កម្ពុជានៅតែចោទប្រកាន់ថា ខ្ញុំលួចអង្កររហូតមកទល់ថ្ងៃនេះ”។
លោក ប៉ុល ហំម ប្រធានគណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍របស់គណបក្សសង្គ្រោះ ជាតិ ដែលបានបន្តអាជីពនយោបាយរបស់លោកក្នុងនាមជា ប្រធានប្រតិបត្តិការវិទ្យុរបស់ចលនាតស៊ូនេះ បានមានប្រសាសន៍ថា លោកតា សឺន សាន បានយកចិត្តទុកដាក់ជាខ្លាំងលើការអប់រំ និងជូនដំណឹងដល់ប្រជាពលរដ្ឋ។
ដោយ សម្ដែងការសោកស្ដាយចំពោះឧបសគ្គបច្ចុប្បន្ន ក្នុងការទទួលបានប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយដែលគណបក្ស សង្គ្រោះជាតិកំពុងតែប្រឈម លោក ប៉ុល ហំម ថ្លែងថា “នៅស្ថានីយ៍វិទ្យុសំឡេងកម្ពុជា យើងមានកម្មវិធីពេញ១២ម៉ោងជារៀងរាល់ ថ្ងៃ។ យើងមានកម្មវិធីកម្សាន្ត កម្មវិធីព័ត៌មាន និងកម្មវិធីអប់រំ”។
លោកថ្លែងបន្ថែមទៀតថា “ពេលនេះប្រជាពលរដ្ឋមួយចំនួនអាចស្ដាប់ [កម្មវិធី] សំឡេង របស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានហើយ ប៉ុន្តែភាគច្រើនគឺនៅតែនិយាយពីមាត់មួយទៅ មាត់មួយ ព្រោះប្រជាពលរដ្ឋតែមួយចំនួនប៉ុណ្ណោះអាច បើកកម្មវិធីវិទ្យុនេះចេញ។ នោះជាមូលហេតុដែលយើងកំពុងតែតស៊ូប្រឆាំង ដើម្បីទទួលបានប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ។ វាមានសារៈសំខាន់សម្រាប់គណបក្សរបស់យើង”។
លោក សឺន ស៊ូប៊ែរ្តិ៍ ដែលជាកូនប្រុសរបស់លោកតា សឺន សាន និងដែលបានដឹកនាំកងកម្លាំងរណសិរ្សរំដោះ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនៅក្នុងគណៈកម្មាធិការចម្រុះក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៣ ដែលបានតាក់តែងច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញឡើង បានមានប្រសាសន៍ថា បញ្ហាមួយក្នុងចំណោមបញ្ហាប្រឈមតានតឹងបំផុតរបស់ យោធានៅពេលនោះ គឺការរក្សាទំនាក់ទំនងជាមួយកងកម្លាំងចលនាតស៊ូ រាជានិយមដឹកនាំដោយព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម សីហនុ ដែលលោកបានមានប្រសាសន៍ថា មិនសហការគ្នាឲ្យបានគ្រប់ពេលវេលានោះ។
លោក សឺន ស៊ូប៊ែរ្តិ៍ បានលើកឡើងពីឧត្តមសេនីយ៍ សាក់ ស៊ុតសាខន ធ្វើជាឧទាហរណ៍ថា “យើងយល់ពីការសង្ស័យខាង ហ៊្វុនស៊ិនបិុច លើឧត្តមសេនីយ៍ដែលធ្លាប់ធ្វើការក្រោម របបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ នៅពេលលោក លន់ នល់ បានទម្លាក់ព្រះអង្គម្ចាស់ [សីហនុ] នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧០”។
លោក បានពន្យល់ថា “ខ្ញុំចាំបានកាល នៅឯសន្និសីទសារព័ត៌មានមួយក្នុងទីក្រុងតូក្យូថា កាលណោះព្រះអង្គម្ចាស់ សីហនុ បានប្រកាសថា កងកម្លាំងរណសិរ្សរំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ គឺជាសាធារណរដ្ឋ ហើយ [លោកតា សឺន សាន] បាន ឆ្លើយតបទៅវិញថា ‘ខ្ញុំជាអ្នកប្រជាធិបតេយ្យ អ្វីដែលប្រជាពលរដ្ឋចង់បាន ខ្ញុំនឹងធ្វើតាម’”។
លោក បានមានប្រសាសន៍បន្ថែមទៀតថា “ការសង្ស័យរបស់ ហ៊្វុនស៊ិនបិុច មិនដែលធ្វើឲ្យពួកគេជឿជាក់លើកង កម្លាំងរណសិរ្សរំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរឡើយ”។
លោក កឹម សុខា បានមានប្រសាសន៍ថា ការរួបរួមគ្នារវាងអតីតឥស្សរជនរបស់ ហ៊្វុន ស៊ិនប៉ិច និងឥស្សរជនក្នុងជួរកងកម្លាំងរណសិរ្សរំដោះ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ក្រោមគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ គឺជាអាថ៌កំបាំងដែលធ្វើឲ្យកម្លាំងនយោបាយរបស់ គណបក្សប្រឆាំងកើនឡើងភ្លាមៗមួយរំពេចក្នុងពេល ថ្មីៗនេះ។ លោកបានមានប្រសាសន៍ទៀតថា “គណបក្សសង្គ្រោះជាតិត្រូវបានបង្កើតឡើងចេញ ពីប្រភពពីរ គឺលោក សម រង្ស៊ី អតីត ហ៊្វុន ស៊ិនប៉ិច និងខ្ញុំអតីតសមាជិករណសិរ្សរំដោះប្រជាពលរដ្ឋ ខ្មែរ”។
លោក បានមានប្រសាសន៍ថា “គំនិតរបស់ ហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច ណាដែលល្អ លោក សម រង្ស៊ី បានយកមក។ គំនិតល្អរបស់កងកម្លាំងរណសិរ្សរំដោះប្រជាពលរដ្ឋ ខ្មែរ ខ្ញុំបានយកមក។ ហើយយើងបានចូលរួមជាមួយគ្នា ហើយពេលនេះយើងមានកម្លាំងរឹងមាុំជាងមុន”។ លោកបានមានប្រសាសន៍បន្ថែមទៀតថា “ក្រុមដែលមិនល្អ គឺនៅក្នុងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានាពេលនេះ” នៅពេលលោកមានប្រសាសន៍សំដៅដល់សមាជិករបស់គណ បក្សប្រជាធិបតេយ្យសេរីនិយមព្រះពុទ្ធសាសនានៅ ហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច ដែលបានបាត់មុខពីឆាកនយោបាយប្រឆាំងបន្ទាប់ពី ស្វះស្វែងរកមុខតំណែងសុខស្រួលនៅក្នុងជួរ រដ្ឋាភិបាល។
លោក សុន ឆ័យ ប្រធានក្រុមតំណាងរាស្ត្ររបស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ និងដែលធ្លាប់ជាប់ឈ្មោះជាតំណាងរាស្ត្រលើក ដំបូងរបស់គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យសេរីនិយម ព្រះពុទ្ធសាសនានៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩៣ ដែរនោះ បានចាកចេញពីជំរំជនភៀសខ្លួននៅតាមព្រំដែន ដែលគ្រប់គ្រងដោយកងកម្លាំងរណសិរ្សរំដោះ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនៅដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៨០ ដើម្បីរស់នៅក្នុងប្រទេសអូស្ត្រាលី ហើយនៅទីនោះលោកបានធ្វើជាអ្នកតំណាងនៅ បរទេសសម្រាប់ចលនាតស៊ូនេះ ។
ក្រោយមក លោក សុន ឆ័យ បានចុះទៅតំបន់ព្រំដែនជាញឹកញាប់នៅក្នុង ទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៨០ ដើម្បីបង្រៀននិងផ្ដល់ជំនួយដល់ជនភៀសខ្លួន ហើយលោក សុន ឆ័យ បានសរសើរលោកតា សឺន សាន ចំពោះការប្ដេជ្ញាចិត្តរបស់លោក ដើម្បីការអប់រំនៅក្នុងចំណោមក្រុមចលនាតស៊ូ ចំនួនបី ដែលមានមូលដ្ឋាននៅព្រំដែនថៃ។
លោក សុន ឆ័យ បានថ្លែងថា “វាមិនមែនពាក់ព័ន្ធត្រឹមតែការយកចិត្តទុកដាក់ ចំពោះជនភៀសខ្លួនប៉ុណ្ណោះទេ។ នៅថ្ងៃណាមួយនៅពេលយើងវិលត្រឡប់មកប្រទេសវិញ ប្រជាពលរដ្ឋត្រូវតែមានជំនាញ និងទទួលបានការបណ្ដុះបណ្ដាល ដូច្នេះពួកគេអាចសង្ឃឹមថា នឹងកសាងប្រទេសនេះឡើងវិញបាន”។
លោក ថ្លែងបន្តទៀតថា លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យគឺជាផ្នែកមួយនៃរឿងនោះ។ “លោកតា សឺន សាន បានលើកឡើងថា អ្នកត្រូវតែប្រឆាំងអំពើពុករលួយពីថ្នាក់កំពូលចុះមក ក្រោម ប៉ុន្តែអ្នកត្រូវអភិវឌ្ឍប្រទេសពីក្រោមឡើងទៅ លើ”៕ សុខុម