ពេលចេញពីកិច្ចប្រជុំទាក់ទងនឹងកម្មវិធីកែទម្រង់ប្រព័ន្ធនៃការបោះឆ្នោតកាលពីម្សិលមិញ លោក ជាម យៀប តំណាងរាស្ត្រជាន់ខ្ពស់របស់គណបក្សកាន់អំណាច បានឲ្យដឹងថា រដ្ឋាភិបាលកំពុងពិចារណាអំពីការកែប្រែច្បាប់ស្តីពីសញ្ជាតិរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ដើម្បីហាមមិនឲ្យអ្នកដែលមានសញ្ជាតិពីរឈរឈ្មោះជាបេក្ខជននាយករ ដ្ឋមន្ត្រី។
លោក ជាម យៀប ដែលបានដឹកនាំភាគីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាក្នុងកិច្ចប្រជុំលើកទី២នៃគណៈកម្មាធិការចម្រុះទទួលបន្ទុកកម្មវិធីកែទម្រង់ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតកាលពីម្សិលមិញ បានពន្យល់ថា គំនិតកែប្រែដែលលោកលើកឡើងថា នឹងអាចជួយទប់ស្កាត់អំពើក្បត់ជាតិបាននោះ នឹងមិនត្រូវបានដាក់ចេញនៅពេលឆាប់ៗនេះទេ ក៏ប៉ុន្តែ គឺជាផែនការមួយក្នុងចំណោមផែនការរយៈពេលវែងរបស់រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។ លោកមានប្រសាសន៍ក្រោយកិច្ចប្រជុំនោះថា “យើងចង់ឲ្យនាយករដ្ឋមន្ត្រីមានសញ្ជាតិមួយតែប៉ុណ្ណោះ មិនមែនពីរទេ”។
លោកបានសួរថា “ឧទាហរណ៍ ប្រសិនបើមនុស្សម្នាក់មានសញ្ជាតិពីរ មួយបារាំងនិងមួយទៀតខ្មែរ នៅពេលខ្មែរមានជម្លោះជាមួយបារាំង តើភាគីណាមួយដែលនាយករដ្ឋមន្ត្រីនោះឈរនៅ? ផែនការនេះត្រូវការរយៈពេលវែង និងទាក់ទងនឹងច្បាប់សញ្ជាតិ”។
លោក សម រង្ស៊ី មេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំង ដែលបានរស់នៅក្នុងទីក្រុងប៉ារីសរហូតដល់ឆ្នាំ១៩៩៣ បន្ទាប់ពីគ្រួសាររបស់លោកត្រូវបានធ្វើនិរទេសក្រោមរបបអតីតព្រះអង្គម្ចាស់ សីហនុ ក្នុងឆ្នាំ១៩៦៥នោះ មានសញ្ជាតិពីរ មួយបារាំង និងមួយទៀតខ្មែរ។ ប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិរូបនេះបាននិរទេសខ្លួនទៅប្រទេសបារាំងពីរលើក ដើម្បីគេចពីការផ្តន្ទាទោស ក្នុងចន្លោះពីឆ្នាំ២០០៩ដល់ឆ្នាំ២០១៣ក្នុងរឿងក្តីដែលរដ្ឋាភិបាលប្តឹងលោក។
លោក សម រង្ស៊ី បានលើកឡើងតាមទូរស័ព្ទកាលពីម្សិលមិញថា លោកនឹងត្រៀមខ្លួនលះបង់សញ្ជាតិបារាំងរបស់លោក ប្រសិនបើគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាដាក់ចេញនូវចំណាត់ការនេះ។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ត្រឹមត្រូវហើយ ខ្ញុំនឹងបោះបង់សញ្ជាតិបារាំងរបស់ខ្ញុំ។ ខ្ញុំនឹងលះបង់ជីវិតរបស់ខ្ញុំដើម្បីប្រទេសជាតិនេះ។ នេះជាបញ្ហាតូចតាចរបស់ខ្ញុំ”។
លោក សម រង្ស៊ី បានលើកឡើងថា លោកលែងត្រូវការប្រទេសបារាំងមកធ្វើជាកន្លែងសុវត្ថិភាព ដើម្បីគេចចេញពីអ្វីដែលលោកហៅថា ជាការគំរាមកំហែង និងអំពើហិង្សាពីសំណាក់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាហើយ។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “នេះគឺជាចំណុចខ្លាំង។ ប៉ុន្តែ ឥឡូវនេះចំណុចខ្លាំងរបស់ខ្ញុំគឺកម្លាំងគាំទ្ររបស់ប្រជាជនខ្មែរ”។ មានកម្លាំងគាំទ្រកាន់តែច្រើនឡើងៗពីសំណាក់ប្រជាជនខ្មែរបែបនេះ ខ្ញុំមិនខ្លាចទេ។ ខ្ញុំមិនត្រូវការអ្វីផ្សេងពីនេះទេ”។
លោក សម រង្ស៊ី បានមានប្រសាសន៍ទាក់ទងនឹងបម្រាមក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ប្រទេសភូមាទៅលើអ្នកដែលមានភរិយា ស្វាមី ឬកូនជនជាតិបរទេសមិនឲ្យឈរឈ្មោះឲ្យប្រជាជនបោះឆ្នោតជ្រើសតាំងជាប្រធានាធិបតីថា “យ៉ាងហោចណាស់បង្ហាញថា ពួកគេមានការព្រួយបារម្ភ។ នៅប្រទេសភូមាកាលពីយូរមកហើយ កម្លាំងយោធាបានបង្កើតច្បាប់មួយប្រឆាំងនឹងលោកស្រី អ៊ុង សានស៊ូជី (Aung San Suu Kyi) [មេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំងភូមា] ដើម្បីការពារកុំឲ្យអ្នកដែលមានទំនាក់ទំនងបែបនេះជាជនបរទេសក្លាយជាបេក្ខជន”។
បញ្ញាត្តិដែលត្រូវបានរិះគន់យ៉ាងទូលំទូលាយនេះត្រូវបានរំពឹងនឹងត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលភូមាលុបចោល មុនពេលព្រឹត្តិការណ៍បោះឆ្នោតបន្ទាប់កើតឡើង។
នៅពេលទំនាក់ទំនងក្រោយកិច្ចប្រជុំកាលពីម្សិលមិញ លោក ជាម យៀប បានសង្កត់ធ្ងន់ថា មិនទាន់មានចំណាត់ការកែប្រែភ្លាមៗទេ ហើយនេះគឺជារឿងអនាគត។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “នេះជាផែនការរបស់យើង និងចង់ធ្វើកិច្ចការនេះ ដើម្បីប្រជាជនខ្មែរជំនាន់ក្រោយ។ វាមិនទាន់ដល់ពេលទេ។ គំនិតនេះមិនទាន់ចេញផ្លូវការទេ”។
គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានគំរាមដាក់បម្រាមលើប្រជាជនខ្មែរដែលមានសញ្ជាតិបរទេសមិនឲ្យឈរឈ្មោះជាបេក្ខជននាយករដ្ឋមន្ត្រី កាលពីខែមេសា ក្នុងឆ្នាំ១៩៩៦។ គួរបញ្ជាក់ថា នៅពេលនោះលោក ហ៊ុន សែន ដែលជានាយករដ្ឋមន្ត្រីទី២បានកំណត់ចំពោះព្រះអង្គម្ចាស់ រណឫទ្ធិ ជានាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១កាលពីពេលនោះដែលមានសញ្ជាតិបារាំង និងសមាជិកជាច្រើននាក់ទៀតនៅក្នុងគណបក្ស ហ្វុ៊នស៊ីនបុិច។
លោក ហ៊ុន សែន បានមានប្រសាសន៍កាលពីពេលនោះថា “អ្វីដែលអ្នកត្រូវត្រៀមខ្លួនធ្វើគឺបោះបង់សញ្ជាតិបរទេសរបស់អ្នកចោល។ បើមិនបោះបង់ទេ អ្នកនឹងមិនមានសិទ្ធិឈរឈ្មោះ ឬក៏ធ្វើជាតំណាងទេ”។ លោកបានមានប្រសាសន៍បែបនេះ ដោយមានការកត់សម្គាល់ថា ទាំងព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម រណឫទ្ធិ ទាំងព្រះមហាក្សត្រ នរោត្តម សីហនុ សុទ្ធតែបានគង់នៅទីក្រុងប៉ារីស។
ក្នុងខែកក្កដានៃឆ្នាំបន្ទាប់ ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តម រណឫទ្ធិ បានប្រើលិខិតឆ្លងដែនបារំាងរបស់ព្រះអង្គដើម្បីភៀសព្រះកាយ នៅពេលកងកម្លាំងដែលស្មោះស័្មគ្រនឹងលោក ហ៊ុន សែន បានបណ្តេញព្រះអង្គចេញ អំឡុងព្រឹត្តិការណ៍ប្រយុទ្ធគ្នានៅតាមផ្លូវជាមួយកងកម្លាំងរាជានិយម។
កាលពីម្សិលមិញ កិច្ចប្រជុំគណៈកម្មាធិការកែទម្រង់ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោត ដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានិងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ កាលពីខែមុន គឺជាកិច្ចប្រជុំលើកទី២របស់ស្ថាប័ននេះ បន្ទាប់ពីសមាជិករបស់ខ្លួន នៅព្រឹទ្ធសភាកាលពីថ្ងៃទី ៣ ខែមីនា ចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍រួមួយ ដែលបង្ហាញថា ស្ទើរតែគ្មានចំណុចឯកភាពគ្នា លើកម្មវិធីកំណែទម្រង់នានា។ កិច្ចប្រជុំកាលពីម្សិលមិញនេះ មិនបានបង្កើតសេចក្តីថ្លែងការណ៍ណាមួយទេ។
លោកឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី ប៊ិន ឈិន ដែលតំណាងឲ្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំនេះបានលើកឡើងថា គណបក្សកាន់អំណាចផ្តោតលើអព្យាក្រឹតភាពនយោបាយនិងឯករាជភាពនៃក្រុមសង្គមស៊ីវិលអំឡុងពេលជជែកពិភាក្សាអំពីការកែទម្រង់ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោត។
លោក សុន ឆ័យ ដែលដឹកនំាគណបក្សសង្គ្រោះជាតិក្នុងកិច្ចជជែកពិភាក្សានេះ បានឲ្យដឹងថា វិធានការធានាអព្យាក្រឹតភាពរបស់គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត ហៅកាត់់់ថា គ.ជ.ប. ដែលស្ថិតនៅក្រោមអំណាចរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ត្រូវបានពិភាក្សាម្តងទៀត ប៉ុន្តែមិនទទួលបានលទ្ធផលវិជ្ជមានទេ។ ទោះជាយ៉ាងណា នឹងមានកិច្ចប្រជុំបន្តទៀតរវាងគណបក្សទាំងពីរ ដើម្បីសម្រេចបានកិច្ចព្រមព្រៀងមួយ។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ចំណុចដែលយើងមិនអាចដោះស្រាយបាន យើងនឹងទុកឲ្យមេដឹកនាំកំពូលៗដោះស្រាយ”។
លោក សម រង្ស៊ី លើកឡើងថា ប្រសិនគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា មិនព្រមព្រៀងនៅសប្តាហ៍ខាងមុខចំពោះសំណើរបស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិឲ្យប្រើរូបមន្តពីរភាគបីរបស់រដ្ឋសភា ដើម្បីតែងតាំងសមាជិកគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត ទេនោះ នឹងមិនមានកិច្ចប្រជុំគណៈកម្មាធិការគណបក្សចម្រុះក្នុងអនាគតទៀតទេ។ គួរបញ្ជាក់ថា នេះជាការផ្លាស់ប្តូរមួយដែលលោកចាត់ទុកជាមូលដ្ឋានគ្រិះនៃការកែទម្រង់។
មេដឹកនាំប្រឆាំងរួបនេះបានថ្លែងថា “នេះជាការពិសោធន៍មួយ។ប្រសិនបើគ្មានចម្លើយតបវិជ្ជមានទេ មិនចាំបាច់បន្តពិភាក្សាបញ្ហាទៀតទេ។យើងនឹងឈប់ចរចា ព្រោះគណបក្សប្រជាជននឹងបង្ហាញមុខមាត់ពិតប្រាកដរបស់ខ្លួនថា ពួកគេគ្រាន់តែចង់ទិញពេលវេលាប៉ុណ្ណោះ និងមិនចង់ធ្វើការកែទម្រង់ឡើយ”៕សុធា