ស្រុកម៉ាឡៃ, ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ-ស ផត្ជតា ដែលជាកូនស្រីតែមួយគត់របស់សពមេដឹកនាំខ្មែរក្រហម ប៉ុល ពត បានរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ក្នុងអតីតមូលដ្ឋានរឹងមាំរបស់ខ្មែរក្រហមកាលពីម្សិលមិញ ក្នុងពិធីមង្គលការរយៈពេលពីរថ្ងៃក្នុងសួនផ្កាមួយ ដែលត្រូវបានកាត់តម្រឹមយ៉ាងស្រស់ស្អាតនៅអតីតទឹកដីរបស់ក្រុមឧទ្ទាមនេះ។
អ្នកនាង ស ផត្ជតា កើតនៅឆ្នាំ១៩៨៦ ជាកូនរបស់ ប៉ុល ពត និងភរិយាទី២របស់គាត់ គឺលោកស្រី មាស សោម ហើយត្រូវបានយកទៅចិញ្ចឹមក្រោយមរណភាពរបស់ ប៉ុល ពត ដោយលោក ទេព ឃុនណាល់ អតីតមន្ត្រីការទូតចេះនិយាយបីភាសា ដែលបានបម្រើការងារជាជំនួយការរបស់ ប៉ុល ពត និងជាឯកអគ្គរដ្ឋទូតខ្មែរក្រហមប្រចាំអង្គការសហប្រជាជាតិក្រោយការដួលរលំរបបនេះក្រោមស្នាដៃកងទ័ពវៀតណាមក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩។
អាពាហ៍ពិពាហ៍រវាងកូនក្រមុំ ស ផត្ជតា និងកូនកំលោះឈ្មោះ ស៊ី វិច្ឆិកា នៅក្នុងស្រុកម៉ាឡៃ ដែលមានក្រុមឧទ្ទាមខ្មែរក្រហមចុះចូលជាមួយនឹងរដ្ឋាភិបាលក្រុងភ្នំពេញយ៉ាងច្រើននៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩៦នេះ បានចាប់ផ្ដើមការពីល្ងាចថ្ងៃសៅរ៍ ដោយមានការចូលរួមពីក្រុមគ្រួសារនិងមិត្តភក្តិជិតស្និទ្ធក្រោមការប្រទានពរជ័យពីព្រះសង្ឃបួនអង្គមកពីវត្តម៉ាឡៃ។
កៅអីធ្វើពីឈើប្រណីត ដែលមានឆ្លាក់ក្បាច់ក្នុងទម្រង់ផ្កាភ្ញីត្រូវបានរៀបចំសម្រាប់មនុស្សប្រហែល៥០នាក់។ កៅអីធ្វើពីឈើប្រណីតនិងផ្ទះសង់តាមរបៀបអឺរ៉ុបរបស់ ស ផត្ជតា និងទីធ្លាមុខផ្ទះដែលត្រូវបានរៀបចំយ៉ាងប្រិតប្រៀង គឺជាទិដ្ឋភាពដែលបង្ហាញយ៉ាងច្បាស់ពីភាពធូរធាររបស់គ្រួសារនាងអំឡុងពិធីមង្គលការរយៈពេលពីរថ្ងៃនេះ ដែលក្រោយមកមានការយកចង្កៀងព្យួរពិដានធ្វើពីកែវយ៉ាងប្រណីតមកភ្ជាប់នឹងរោងការពណ៌ស និងស៊ីជម្ពូ មុនពិធីជប់លៀងស្រស់ស្រូបអាហារពេលល្ងាចបន្ដិចកាលពីយប់ថ្ងៃម្សិលមិញ។
ស្រានាំចូលពីបារាំង ដូចជា ស្រា Ricard Pastis de Marseille ត្រូវបានដាក់តាមតុសម្រាប់ភ្ញៀវពិសេសៗ ខណៈស្រាបៀរ Heineken ត្រូវបានដាក់នៅតុផ្សេងទៀតសម្រាប់ភ្ញៀវទូទៅ។
លោក Henri Locard អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាដ៏លេចធ្លោក្នុងវ័យ៧៤ឆ្នាំ ដែលបានចូលរួមក្នុងពិធីមង្គលការទាំងពីរថ្ងៃនេះបានមានប្រសាសន៍ ខណៈថតរូបលោកស្រី សូ សុជាតិ ភរិយាអតីតប្រមុខរដ្ឋក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម គឺលោក ខៀវ សំផន ថា “មើលទៅវាជាពិធីដែលមានលក្ខណៈអឺរ៉ុបសុទ្ធសាធ”។ បច្ចុប្បន្ន ខៀវ សំផន កំពុងស្ថិតក្នុងសវនាការនៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញក្រោមការចោទប្រកាន់ពីបទឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ។
លោក ឃុនណាល់ ឪពុកចុងរបស់ ស ផត្ជតា ដែលមានកូនពីរនាក់ទៀតជាមួយនឹងអ្នកស្រី មាស សោម ចាប់តាំងពី ប៉ុល ពត បានស្លាប់់ក្បែរស្រុកអន្លង់វែងនាខែមេសា ឆ្នាំ១៩៩៨ នោះ បានឲ្យដឹងថា គូស្វាមីភរិយាវ័យក្មេងនេះបានជួបគ្នាខណៈកំពុងសិក្សានៅក្នុងប្រទេសម៉ាឡេសីុ។
លោក ឃុនណាល់ បាននិយាយអំពីពិធីមង្គលការនេះថា “គំនិតរបស់យើងគឺថាធ្វើយ៉ាងណាពុំឲ្យពិធីនេះបុរាណពេក ឬសម័យពេក” ប៉ុន្តែបានបដិសេធមិននិយាយអំពីកូនស្រីចុងរបស់ខ្លួនទេ។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “វាគ្រាន់តែជាពិធីមង្គលការតូចមួយ ដែលមានការចូលរួមពីមិត្តភក្ដិ និងសាច់ញាតិរបស់យើងប៉ុណ្ណោះ”។
ក្រោមរបបខ្មែរក្រហម បុរសនិងស្ត្រីយ៉ាងតិចរាប់មឺុននាក់ត្រូវបានចាប់បង្ខំឲ្យរៀបការជាមួយអ្នកមិនដែលស្គាល់គ្នាសោះក្នុងពិធី ដែលធ្វើឡើងរួមគ្នាក្នុងពេលតែមួយ។ ទំនាក់ទំនងនាពេលនោះស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងយ៉ាងតឹងតែងពីសំណាក់មន្ត្រីបក្ស។
លោក សួង ស៊ីគឿន ជាបញ្ញវន្តកុម្មុយនីស្ដម្នាក់ ដែលធ្វើការក្នុងក្រសួងការបរទេសខ្មែរក្រហមក្រោមការដឹកនាំរបស់ អៀង សារី និងជាភ្ញៀវកិតិ្តយសម្នាក់កាលពីយប់មិញនេះ បានលើកឡើងថា ប្រវត្តិ របស់ផត្ជតា មិនពាក់ព័ន្ធគ្នាជាមួយនឹងពិធីមង្គលការនេះឡើយ។
លោកបាននិយាយថា “ពិធីនេះមិនពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងនយោបាយទេ យើងគ្រាន់តែមកចូលរួមក្នុងនាមជាមិត្តភក្ដិ និងសាច់ញាតិប៉ុណ្ណោះ ព្រោះនេះជាប្រពៃណីខ្មែរ។ នេះជាឧទាហរណ៍បង្ហាញពីរបៀបដែលប្រជាជនខ្មែរ មិនថាមានឬក្រ អាចជួបជុំគ្នាដោយគ្មានជម្លោះនិងមិនបន្តការគំុគួន… យើងត្រូវតែរក្សាសាមគ្គីភាព”។
សម្លៀកបំពាក់ប្រពៃណីខ្មែរ និងការរៀបចំដែលមានលក្ខណៈទាន់សម័យគឺជាទិដ្ឋភាពដែលគេបានឃើញនៅផ្លូវដើរនិងកន្លែងរាំក្នុងពិធីជប់លៀងកាលពីយប់មិញនេះ។ សមាជិកម្នាក់នៃក្រុមអ្នកបម្រើភ្ញៀវបានឲ្យដឹងថា អាហារដែលរួមមានទាំងសាច់ទាផងនេះ គឺត្រូវបានគេដឹកពីរាជធានីភ្នំពេញមកទទួលភ្ញៀវក្នុងពិធីនៅព្រំដែនខ្មែរថៃនេះ។
លោក ចៅ ឃឹម អាយុ៧៦ឆ្នាំ បច្ចុប្បន្នជាភាគីរដ្ឋប្បវេណីនៅសាលាក្ដីខ្មែរក្រហមក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ និងជាទីប្រឹក្សាមួយរូបនៅរសួងកសិកម្ម លើកឡើងថា ជីវិតនយោបាយនិងប្រវត្តិ ប៉ុល ពត គឺមិនពាក់ព័ន្ធនឹងជីវិតរបស់ ផត្ជតា ដែលជាក្មេងស្រីតូចមួយពេលឪពុករបស់នាងទទួលមរណភាពទេ។
លោក ឃឹម ដែលបានទៅរស់នៅប្រទេសបារាំងក្នុងឆ្នាំ១៩៧៤ ហើយមិនបានវិលមកកម្ពុជាវិញរហូតដល់ឆ្នាំ២០០៣នោះ បាននិយាយថា “ប្រជាជនកម្ពុជាគឺច្រើនតែមានគំនិតយល់ឃើញថា ជំនាន់មួយជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងជំនាន់មួយទៀត។
ពួកគេជាឪពុកនិងកូន ហើយខ្មែរមានទម្លាប់និយាយថា ពួកគេគឺដូចគ្នា។ ក្រោមរបបខ្មែរក្រហម នៅពេលពួកគេ [ខ្មែរក្រហម] ត្រូវសម្លាប់នរណាម្នាក់ពួកគេមិនមែនសម្លាប់តែបុគ្គលនោះទេ គឺសម្លាប់ចោលទាំងគ្រួសារតែម្ដង។ ក្នុងករណីនេះវាជារឿងខុសគ្នា ពួកគេជាឪពុកនិងកូន មែន តែពុំពាក់ព័ន្ធគ្នារឿងនយោបាយទេ។
បងប្រុសរបស់លោក ឃឹម គឺលោក ចៅ សេង ជាអតីតប្រធានខុទ្ទកាល័យព្រះអង្គម្ចាស់នរោត្តម សីហនុ និងស្ថិតនៅក្នុងចំណោមបុគ្គលលេចធ្លោបំផុតក្នុងរបបនោះនៅចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០ ហើយលោកត្រូវបានខ្មែរក្រហមធ្វើទារុណកម្ម និងសម្លាប់ចោលនៅគុកស-២១។
ក្នុងបទសម្ភាសមួយកាលពីឆ្នាំ២០០៤ ផត្ជតា បានឲ្យដឹងថា នាងបានប្ដូរឈ្មោះរបស់ខ្លួនពី មាស សិទ្ធ នៅឆ្នាំ២០០១ តាមការណែនាំរបស់លោក ទេព ឃុនណាល់ ដែលបានប្រាប់នាងថា នាងមិនគួរលាក់បាំងអត្តសញ្ញាណជាកូនស្រីរបស់ ប៉ុល ពត ដែលមានឈ្មោះពិតប្រាកដថា សាឡុត ស។
អ្នកស្រី អឹុម សុមេន អាយុ៥៣ឆ្នាំ ជាផ្នែកមួយនៃក្រុមគ្រួសារដែលមានសមាជិកច្រើនរបស់ ផត្ជតា និងដែលស្ថិតក្នុងចំណោមអតីតកម្មាភិបាលខ្មែរក្រហមជាច្រើនដែលឥឡូវនេះរស់នៅជុំវិញស្រុកម៉ាឡៃនោះ បានឲ្យដឹងថា ផត្ជតា បានផ្លាស់មករស់នៅតំបន់នេះក្នុងឆ្នាំ១៩៩៦ បន្ទាប់ពីបានរស់នៅក្បែរ ប៉ុល ពត ក្នុងស្រុកអន្លង់វែង ក្រោយឆ្នាំ១៩៨៥។
អ្នកស្រីបាននិយាយថា “ក្មួយរបស់ខ្ញុំគឺជាផ្នែកមួយនៃមនុស្សជំនាន់ថ្មី ហើយមិនបានដឹងអ្វីអំពីរឿងនោះទេ” ដោយបានពន្យល់ថា ផត្ជតា បានទទួលស្លាកស្នាមទុរយសតិចតួចណាស់ក្នុងស្រុកម៉ាឡៃ ក្នុងនាមជាកូនស្រីរបស់ ប៉ុល ពត ព្រោះថា មនុស្សជាច្រើននៅទីនោះគោរពអតីតមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមនេះខ្លាំងណាស់។
អ្នកស្រីបានបន្ដថា ពេលខ្ញុំរស់នៅជាមួយ ប៉ុល ពត គាត់ជាមនុស្សចេះគួរសមនិងសុភាពណាស់។ គាត់មិនដែលឈ្លើយដាក់នរណាម្នាក់ទេ ប៉ុន្តែខ្ញុំមិនដឹងពីសកម្មភាពនិងទង្វើរបស់គាត់អំឡុងរបបនោះទេ”។
ព្រះតេជគុណ សិុន សុភាព ព្រះជន្ម៣៨ព្រះវស្សា ជាចៅអធិការវត្តម៉ាឡៃ ដែលបាននិមន្តមកប្រទានពរជ័យដល់កូនកំលោះកូនក្រមុំមួយគូនេះ បានលើកឡើងថា គោលនយោបាយរបស់ខ្មែរក្រហមត្រូវបានកប់បាត់នៅក្នុងស្រុកម៉ាឡៃហើយ។
ព្រះតេជគុណបានមានសង្ឃដីកាពីគោលនយោបាយរបស់ខ្មែរក្រហមដែលដាក់សាសនាឲ្យនៅក្រៅច្បាប់ រួមទាំងការលុបបំបាត់ព្រះសង្ឃឲ្យអស់ពីប្រទេសថា “នោះជានិន្នាការនយោបាយរបស់មេដឹកនាំនៃរបបនីមួយៗ។ របបនេះក្នុងសម័យកាលនេះ គឺរបបដែលប្រកាន់យកនិន្នាការជាតិ សាសនា ព្រះមហាក្សត្រ ហើយមនុស្សគ្រប់គ្នាគោរពសាសនារបស់រដ្ឋ។ របបខ្មែរក្រហមលែងមានទៀតហើយនៅពេលនេះ”។
អតីតក្រុមអ្នកធ្វើបដិវត្តន៍បាននាំគ្នាឡើងរាំតាមចង្វាក់ភ្លេងប្រពៃណីខ្មែរ ដែលប្រគំដោយក្រុមតន្ត្រីថៃកាលពីយប់មិញ ខណៈគូស្វាមីភរិយាថ្មីថ្មោងឈរថតរូបនៅច្រកចូលភូមិគ្រឹះដ៏ធំរបស់ ផត្ជតា៕ សេរីវុធ