ប្រាំបីឆ្នាំកន្លងមកហើយ លោក ឡូ គូន ពឺ (Lo Koon Piu) បានចាកចេញពីទីក្រុងហុងកុងមកបើករោងចក្រកាត់ដេរមួយនៅក្នុងខេត្តកណ្ដាល ដោយត្រូវចាកចេញពីគ្រួសាររបស់លោក។
ពេលរស់នៅឆ្ងាយពីផ្ទះចម្ងាយជាង១.០០០គីឡូម៉ែត្រ ម្ចាស់រោងចក្រ វីង យីង នេះ បានតស៊ូស្នាក់នៅទីនេះដោយផ្ដោតលើអាជីវកម្មរបស់លោក។ លោក ឡូ បាននិយាយអំពីប្រពន្ធ និងសាច់ញាតិរបស់លោកនៅក្នុងទីក្រុងហុងកុងថា “វាជាការភូតកុហកប្រសិនបើខ្ញុំនិយាយថា ខ្ញុំមិននឹកពួកគេ។ ប៉ុន្តែខ្ញុំជាបុរស ខ្ញុំត្រូវផ្គត់ផ្គង់គ្រួសាររបស់ខ្ញុំ”។ លោកបាននិយាយអំពីការងាររបស់លោកនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាថា “យើងចាត់ទុកថា នេះជាលុយឯកោ។ យើងកំពុងរកលុយម្នាក់ឯង”។
នៅពេលដែលរោងចក្រកាត់ដេរនៅកម្ពុជាបិទទ្វារអំឡុងពេលមានការតវ៉ាទូទាំងប្រទេសនៅក្នុងវិស័យនេះកាលពីខែធ្នូ និងខែមករា កម្មករ សហជីព ក្រុមហ៊ុនយីហោធំៗ និងឧស្សាហកម្មនានាបានព្យាយាមធ្វើឲ្យគេដឹងឮអំពីខ្លួន។ ប៉ុន្តែក្រុមមួយក្នុងចំណោមក្រុមដែលមានឥទ្ធិពលខ្លាំងបំផុតនោះ គឺម្ចាស់និងអ្នកគ្រប់គ្រងរោងចក្រភាគច្រើនស្ថិតនៅស្ងៀមស្ងាត់។
រោងចក្រកាត់ដេរប្រហែល៦៥ភាគរយ គឺជារោងចក្ររបស់វិនិយោគិនមកពីចិនដីគោក ចិនតៃវ៉ាន់ និងហុងកុង។ ឈ្មួញកណ្ដាលនៅក្នុងខ្សែសង្វាក់ផ្គត់ផ្គង់សម្លៀកបំពាក់ទូទាំងពិភពលោកទាំងនេះ ចំណាយលើប្រាក់ខែរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរប្រហែលជាងកន្លះលាននាក់ និងចាត់ទុកថា ឧស្សាហកម្មនេះរួមចំណែកប្រហែល៨០ភាគរយនៃការនាំចេញពីប្រទេសនេះ។
លោក ឡូ ដែលផ្គត់ផ្គង់សម្លៀកបំពាក់មានតម្លៃខ្ពស់ម៉ាក Calvin Klein និង Armani បាននិយាយថា មានតែអ្នកគ្រប់គ្រងរោងចក្រជនជាតិចិនមួយចំនួនតូចប៉ុណ្ណោះក្នុងចំណោមអ្នកគ្រប់គ្រងជនជាតិចិនចំនួន២០នាក់នៅរោងចក្រលោកអាចនិយាយទំនាក់ទំនងជាមួយក្រុមការងារជាជនជាតិខ្មែររបស់លោកប្រហែល៨០០នាក់។
គាត់បាននិយាយថា “សម្រាប់កិច្ចការធម្មតា ខ្ញុំអាចយល់បាន ប៉ុន្តែខ្ញុំមិនអាចនិយាយភាសាខ្មែរបានទេ ពីព្រោះខ្ញុំមិនត្រូវការរៀនភាសាទេពេលនេះ។ កាលខ្ញុំនៅក្មេង ខ្ញុំចង់និយាយជាមួយមនុស្សឲ្យបានច្រើន ជួបមនុស្សខុសៗគ្នា។ ឥឡូវនេះខ្ញុំចាស់ហើយ មិនចាំបាច់និយាយភាសាបរទេសទេ”។
ប៉ុន្តែទោះបីជាពួកគេមិនអាចនិយាយដោយផ្ទាល់ជាមួយមនុស្សដែលផលិតផលិតផល ដែលពួកគេដឹកចេញពីប្រទេសនេះក៏ដោយ ក៏សហគមន៍ពាណិជ្ជកម្មចិនយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះស្ថានភាព ដែលកំពុងប្រឈមមុខនឹងកម្មករនៅកម្ពុជាដែរ។
លោក ឡាក់ ជីម៉េង និពន្ធនាយកផ្នែកព័ត៌មាននៅកាសែតភាសាចិនស៊ីនជូ ដេលី (Sin Chew Daily) បាននិយាយថា សហគមន៍ចិនដឹងច្បាស់ពីបញ្ហាដែលកំពុងធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់ស្ថិរភាពនយោបាយ និងសេដ្ឋកិច្ចកម្ពុជា។ លោកបានសរសេរតាមអុីម៉េលថា ” ខ្ញុំអាចសង្កេតឃើញថា ពួកគេកំពុងឃ្លាំមើលស្ថានភាពនេះ ហើយមេដឹកនាំគណបក្សកាន់អំណាច និងគណបក្សប្រឆាំងកាន់តែដឹងច្បាស់ជាងប្រជាពលរដ្ឋទៅទៀត”។
ប៉ុន្តែការរស់នៅរបស់ម្ចាស់រោងចក្រជាច្រើនខុសគ្នាពីការរស់នៅរបស់កម្មករខ្មែរ ដោយលាយឡំភាគច្រើនជាមួយម្ចាស់រោងចក្រផ្សេងទៀត ដែលនិយាយភាសារបស់ពួកគេ និងចូលរួមនៅក្នុងសកម្មភាពដូចគ្នា ដែលពួកគេមាននៅស្រុកកំណើត ដូចជាខារ៉ាអូខេ ល្បែងម៉ាជាំង និងបរិភោគនៅតាមភោជនីយដ្ឋានចិន។
លោក លូ វ៉េហ្គាង ម្ចាស់ជនជាតិចិននៃរោងចក្រកាត់ដេរ Compress Holdings នៅក្នុងខណ្ឌមានជ័យ ក្រុងភ្នំពេញ និយាយថា មិនមានភាពខុសគ្នារវាងការរស់នៅរបស់លោកនៅទីនេះ និងនៅផ្ទះរបស់លោកក្នុងខេត្តគ័ងដុងទេ។ លោកបាននិយាយថា ” នៅពេលមានពិធីបុណ្យផ្សេងៗក្នុងប្រទេសចិន យើងទៅភោជនីយដ្ឋានចិនជាមួយគ្នា។ ជួនកាលយើងក៏ទៅខារ៉ាអូខេដែរ”។ “ដោយសារយើងត្រូវចាកចេញឆ្ងាយមកប្រទេសកម្ពុជា យើងគួរតែជួយគ្នាធ្វើឲ្យជីវិតកាន់តែងាយស្រួល មិនគ្រាន់តែចំណាយពេលទៅលើការងារនោះទេ បើមិនអ៊ីចឹងយើងប្រាកដជាឯកោហើយ”។
លោក លូ បានបើករោងចក្ររបស់លោកផលិតសម្លៀកបំពាក់ខូវប៊យសម្រាប់នាំចេញទៅអាមេរិក កាណាដា និងអឺរ៉ុបកាលពីបីឆ្នាំមុន បន្ទាប់ពីបានធ្វើការនៅក្នុងឧស្សាហកម្មវាយនភណ្ឌនៅចិនអស់រយៈពេលជាច្រើនទសវត្សរ៍។
ទោះបីជាលោកកម្របានជួបគ្រួសាររបស់លោកនៅក្នុងខេត្តគ័ងដុងក៏ដោយ ក៏លោក លូ ដែលមិនដូចជនជាតិចិនជាច្រើនទៀតនោះនិយាយថា លោកពេញចិត្តការរស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលមានអាកាសធាតុក្ដៅល្មម ប្រជាជនរាក់ទាក់ និងមានខ្យល់អាកាសល្អ ព្រមទាំងចំណុចល្អផ្សេងៗទៀតរបស់ប្រទេសនេះ។
លោក លូ បាននិយាយថា ” ខ្ញុំគិតថា វាដោយសារតែឧបសគ្គភាសាដែលធ្វើឲ្យមិត្តភក្ដិរបស់ខ្ញុំមានអារម្មណ៍មិនល្អអំពីប្រទេសនេះ។ ខ្លួនខ្ញុំផ្ទាល់ខ្ញុំមិនយល់ស្របចំពោះរឿងនេះទេ។ ដោយសារតែយើងមិនយល់ភាសាគេ យើងអាចនិយាយថា នរណាម្នាក់មិនល្អ។ វាពិបាកទំនាក់ទំនង និងយល់ពីគ្នាណាស់”។
កម្លាំងពលកម្ម និងតម្លៃសម្ភារផ្សេងៗទៀតថោកនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាបានជំរុញឲ្យអ្នកស្រី មូ៉ ចាង ជាម្ចាស់រោងចក្រ AMM ជនជាតិចិនចូលមកប្រទេសនេះកាលពីពីរឆ្នាំមុន។
ប៉ុន្តែលោកស្រី មូ៉ និយាយថា ឥឡូវនេះអ្នកស្រីកំពុងប្រឈមនឹងការចំណាយខ្ពស់។ទើបតែកាលពីខែមុននេះទេ កម្មករ៥០០នាក់នៅរោងចក្រអ្នកស្រីនៅក្នុងខណ្ឌពោធិ៍សែនជ័យបានធ្វើកូដកម្មទាមទារដំឡើងប្រាក់ខែ។ អ្នកស្រីបាននិយាយថា “ខ្ញុំសង្ឃឹមថា កូដកម្មនឹងមិនកើតឡើងញឹកញាប់ទេ។ ខ្ញុំគិតថា មិនមានប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រាន់ទេនៅទីនេះ។ អ្វីៗគ្រប់យ៉ាងរញ៉េរញ៉ៃណាស់”។
យោងតាមសមាគមរោងចក្រកាត់ដេរនៅកម្ពុជាឲ្យដឹងថា នៅឆ្នាំ២០១៣មានការធ្វើកូដកម្មច្រើនបំផុតដែលមិនធ្លាប់មាននៅក្នុងវិស័យនេះ ដោយមិនរាប់បញ្ចូលទាំងការតវ៉ាទូទាំងប្រទេស ដែលត្រូវបានបង្ក្រាបដោយហិង្សាកាលពីខែមករានោះទេ។
អ្នកស្រី មូ៉ បាននិយាយថា “កម្មករនៅទីនេះតែងតែទាមទារនូវអ្វីដែលពួកគេចង់បាន ប៉ុន្តែពួកគេមិនចូលរួមចំណែកឲ្យបានច្រើនទេ។ វាពិបាកបើករោងចក្រនៅទីនេះណាស់”។ អ្នកស្រី ម៉ូ ដែលមកពីខេត្តជាំងស៊ូ របស់ប្រទេសចិនបាននិយាយថា ការរស់នៅរបស់អ្នកស្រីនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាត្រូវលះបង់ច្រើនទៅលើការងារ។ អ្នកស្រីបាននិយាយថា “ខ្ញុំចំណាយពេលទំនេររបស់ខ្ញុំទៅលើអុីនធើណិត ដើម្បីស្វែងរកព័ត៌មានថ្មីអំពីអ្វីដែលមាននៅក្នុងប្រទេសចិន”។
អ្នកស្រីបានបន្ថែមថា “ជួនកាលខ្ញុំចំណាយពេលជាមួយអ្នកគ្រប់គ្រងជនជាតិចិនមកពីរោងចក្រនេះ ដូចជាបរិភោគអាហារល្ងាចជាមួយគ្នា។ ប៉ុន្តែជាទូទៅវាមិនសូវល្អប៉ុន្មានទេរស់នៅទីនេះ ពីព្រោះមិនមានអ្វីដែលយើងមាននៅក្នុងប្រទេសចិន ជាពិសេសម្ហូបអាហារ”។
លោកស្រី ជិល ថាក់ឃើ ទីប្រឹក្សាជាន់ខ្ពស់ផ្នែកបច្ចេកទេសនៅកម្មវិធីរោងចក្រល្អប្រសើរបាននិយាយថា ការយល់ច្រឡំផ្នែកវប្បធម៌រវាងកម្មករកាត់ដេរ និងអ្នកគ្រប់គ្រងជនបរទេសជួនកាលនាំឲ្យមានវិវាទនៅក្នុងឧស្សាហកម្ម។
លោកស្រីបាននិយាយថា “នេះគឺជាហេតុផលមួយក្នុងចំណោមហេតុផលដែលកម្មវិធីរោងចក្រល្អប្រសើរបានព្យាយាមជាយូរមកហើយ ដើម្បីហ្វឹកហាត់ប្រធានក្រុមជនជាតិខ្មែរ ដើម្បីឲ្យប្រធានក្រុមដែលភាគច្រើនជាជនជាតិចិន និងបរទេសផ្សេងទៀតត្រឡប់ទៅស្រុកកំណើតវិញ”។ លោកស្រីបានបន្ថែមថា “វាមិនគ្រាន់តែល្អសម្រាប់ប្រជាជនខ្មែរទេ វាក៏ល្អសម្រាប់រោងចក្រដែរ ពីព្រោះវាមានតម្លៃថោក”។ លោកស្រី ថាក់ឃើ បាននិយាយថា ប្រធានក្រុមជាជនបរទេសជាច្រើនហាក់ដូចជាមានការរស់នៅលំបាកជាងចៅហ្វាយរបស់ខ្លួន។
លោកស្រីបាននិយាយថា ” សម្រាប់ប្រធានក្រុម មិនមែនអ្នកគ្រប់គ្រងទូទៅទេ ប៉ុន្តែជនបរទេសដែលមានតួនាទីគ្រប់គ្រង មានតិចតួចណាស់។ ជាទូទៅពួកគេរស់នៅក្នុងរោងចក្រ ពួកគេធ្វើការក្នុងរោងចក្រ ពួកគេគ្រាន់តែរស់នៅនិងធ្វើការ ពួកគេមិនស្វែងយល់ច្រើនអំពីកម្ពុជា ឬចាកចេញពីរោងចក្រច្រើនឡើយ”។
កាលពីដើមសប្ដាហ៍នេះ អគ្គិភ័យមួយបានបំផ្លាញរោងចក្រកាត់ដេរសម្លៀកបំពាក់ចាងសេង របស់ចិននៅក្នុងខណ្ឌពោធិ៍សែនជ័យ ធ្វើឲ្យប្រធានក្រុមជនជាតិចិនម្នាក់ក្នុងចំណោមប្រធានក្រុមជនជាតិចិន១០នាក់ ដែលរស់នៅក្នុងរោងចក្រនោះស្លាប់។ មូលហេតុនៃអគ្គិភ័យនេះគេមិនទាន់ដឹងនៅឡើយទេ។
លោក សាម៉ុន ស៊ាវ អ្នកគ្រប់គ្រងជនជាតិតៃវ៉ាន់នៅរោងចក្រ Best Season Textile នៅក្នុងខេត្តកំពង់ឆ្នាំងមើលការខុសត្រូវលើកម្មករ១០.០០០នាក់នៅរោងចក្ររបស់លោក។ លោកបាននិយាយថា “យើងមិនអាចប្រៀបធៀបប្រទេសទាំងពីរ គឺកម្ពុជានិងតៃវ៉ាន់បានទេ ពីព្រោះប្រទេសទាំងពីរមានកម្រិតខុសគ្នា។ កម្ពុជានៅកំពុងអភិវឌ្ឍនៅឡើយ រីឯតៃវ៉ាន់គឺជាប្រទេសមានការអភិវឌ្ឍច្រើនជាង”។
ទោះបីជាលោកនិយាយថា លោកមើលឃើញមានការអភិវឌ្ឍច្រើនចាប់តាំងពីលោកចូលមកទីក្រុងភ្នំពេញកាលពីប្រាំមួយឆ្នាំមុន ដូចជាហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធល្អប្រសើរក៏ដោយ ក៏លោក ស៊ាវ មិនមានផែនការឲ្យគ្រួសាររបស់លោកមកនៅជាមួយលោកដែរ។ លោកបាននិយាយថា ” ជីវភាពរស់នៅនៅតៃវ៉ាន់ល្អប្រសើរជាងច្រើនណាស់ ដូច្នេះខ្ញុំគិតថា ពួកគេគួរតែរស់នៅទីនោះវិញ៕ គឹមហឿន