អង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលជាច្រើនមានផែនការនឹងធ្វើពហិការមិនចូលរួមសិក្ខាសាលានៅថ្ងៃច័ន្ទនេះ ក្នុងការពិភាក្សាច្បាប់បោះឆ្នោតថ្មី ដោយនិយាយថា គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានិងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិមិនបានផ្តល់ពេលវេលាគ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីពិនិត្យសេចក្តីព្រាងច្បាប់ ហើយថាពួកគេមិនចង់ផ្តល់ឲ្យព្រឹត្តិការណ៍នេះនូវភាពត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់។
បន្ថែមទៅនឹងកង្វល់ទាក់ទិននឹងកង្វះពេលវេលាពិគ្រោះយោបល់នេះ លោក គុល បញ្ញា នាយកប្រតិបត្តិគណៈកម្មាធិការដើម្បីការបោះឆ្នោតដោយសេរីនិងយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា (ខុមហ្វ្រែល) បានមានប្រសាសន៍កាលពីថ្ងៃអាទិត្យថា ច្បាប់ថ្មីនេះមានខជាច្រើនដែលនឹងកាត់បន្ថយលក្ខណៈសម្បត្តិនៃការបោះឆ្នោតនៅពេលអនាគត និងផ្តល់ឲ្យក្រុមមន្ត្រីនូវអំណាចដែលមិនធ្លាប់មានពីមុនមក ដើម្បីដកសិទ្ធិគណបក្សនានាមិនឲ្យចូលរួមបោះឆ្នោត ហើយនិងដាក់ពិន័យអ្នកសង្កេតការណ៍ផ្លូវការ។
លោក ប៊ិន ឈិន ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី និងលោក គុយ ប៊ុនរឿន មន្ត្រីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ គ្រោងនឹងរៀបចំធ្វើ “សិក្ខាសាលាពិគ្រោះយោបល់”មួយ នៅសភាជាតិ នៅថ្ងៃច័ន្ទ ដើម្បីពិភាក្សាអំពីច្បាប់ថ្មីនេះជាមួយអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ប៉ុន្តែអង្គការជាច្រើននិយាយថា ពួកគេខកចិត្ត ដែលគណបក្សមិនបានផ្តល់ច្បាប់ចម្លងឲ្យពួកគេរហូតទាល់តែថ្ងៃសៅរ៍ទើបផ្តល់ឲ្យ ហើយឲ្យពួកគេមានពេលតែពីរថ្ងៃប៉ុណ្ណោះដើម្បីពិនិត្យខ្លឹមសារ។
ប្រធានអង្គការអាដហុក លោក ធន់ សារ៉ាយ បានមានប្រសាសន៍កាលពីថ្ងៃអាទិត្យថា “ក្នុងកិច្ចប្រជុំនៃអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលមកពីសម្ព័ន្ធកំណែទម្រង់បោះឆ្នោត និង អង្គការវេទិកាអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល កាលពីថ្ងៃសុក្រ អង្គការភាគច្រើនបំផុតបានសម្រេចមិនទៅចូលរួមទេ។ មិនមានពេលពិភាក្សាគ្នា ហើយពួកគេមិនបានផ្តល់សេចក្តីព្រាងច្បាប់ រហូតទាល់តែថ្ងៃសៅរ៍ទើបផ្តល់ឲ្យ”។ អង្គការដែលនឹងធ្វើពហិការរួមមានអង្គការខុមហ្វ្រែល អង្គការអាដហុក អង្គការតម្លាភាពកម្ពុជា និងគណៈកម្មាធិការអព្យាក្រិត្យនិងមិនលម្អៀងដើម្បីការបោះឆ្នោតដោយសេរីនិងយុត្តិធម៌។
មេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំង លោក សម រង្ស៊ី បានមានប្រសាសន៍ថា សភានឹងបោះឆ្នោតអនុម័តច្បាប់នេះនៅខែនេះ រួមជាមួយនឹងច្បាប់កែទម្រង់គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប.) ប៉ុន្តែលោក បញ្ញា នៅអង្គការខុមហ្វ្រែល បានមានប្រសាសន៍ថា ការពិគ្រោះយោបល់ល្អិតល្អន់បន្ថែមទៀតគឺចាំបាច់ណាស់ ដោយសារការមិនដឹងជាមុនជាច្រើនក្នុងសេចក្តីព្រាងច្បាប់ដែលចេញកាលពីថ្ងៃសៅរ៍។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ឧទាហរណ៍ មាត្រា១៦២ថ្មី។ មាត្រានេះចែងថា អំពើល្មើសដែលប្រព្រឹត្តដោយតំណាងគណបក្ស ដែលមានសិទ្ធិសម្រេចស្របតាមលក្ខន្តិកៈរបស់គណបក្ស នឹងជាអំពើល្មើសប្រព្រឹត្តដោយគណបក្ស ក៏ដូចជាអង្គការ”។
លោក បញ្ញា បានមានប្រសាសន៍ថា មាត្រាបែបនេះបង្កឲ្យមានកង្វល់ច្រើន ពីព្រោះមាត្រា១៥៦បញ្ជាក់ច្បាស់ថា គណបក្សណាក៏ដោយក៏អាចត្រូវគេប្រកាសថាគ្មានសិទ្ធិឈរឈ្មោះដែរ ប្រសិនបើរកឃើញថាបានប្រព្រឹត្តបទល្មើសមួយបែបនេះ។
ទោសទណ្ឌដដែលអាចអនុវត្តចំពោះការបំពានមាត្រា៦៨និង៧២ ដែលកំណត់ថាយុទ្ធនាការអាចធ្វើនៅពេលណានិងរបៀបណានោះ។ ក្នុងចំណោមការបន្ថែមផ្សេងទៀតក្នុងច្បាប់ថ្មីនេះ គណបក្សអាចដង្ហែតាមផ្លូវដោយស្របច្បាប់ក្នុងរយៈពេលបួនថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ ក្នុងខេត្តនីមួយៗអំឡុងយុទ្ធនាការធ្វើការបោះឆ្នោតផ្លូវការ២១ថ្ងៃ។
ផ្នែកមួយផ្សេងទៀតក្នុងច្បាប់ថ្មីនេះចែងថា ការប្រើភាសាចោទគ្នាខាងពូជសាសន៍អំឡុងយុទ្ធនាការបោះឆ្នោតដោយគណបក្សណាមួយ ក៏អាចនាំឲ្យគណបក្សបាត់សិទ្ធិរបស់ខ្លួនដែរ។
យោងតាមមាត្រា១៥២ គ.ជ.ប.ត្រូវដាក់ពិន័យ “នរណាក៏ដោយដែលប្រើមធ្យោបាយណាមួយប្រមាថជាសាធារណៈ ឬញុះញង់ឲ្យមានការរើសអើងលើជនជាតិ ឬក្រុមនៃប្រទេស ឬ ពូជសាសន៍ណាមួយ ឬសាសនាណាមួយ អំឡុងយុទ្ធនាការបោះឆ្នោត”។
មាត្រា១៥៣និយាយថា “គ.ជ.ប.នឹងដាក់ពិន័យជាប្រាក់ពី១០ទៅ៣០លានរៀល [ប្រហែល២.៤៧០ដុល្លារទៅ៧.៤១០ដុល្លារ] ឬលុបឈ្មោះបេក្ខជននោះ…និងគណបក្សដែលប្រព្រឹត្តល្មើសដូចដែលមានចែងក្នុងមាត្រា១៥២ខាងលើ”។
គណបក្សប្រឆាំងរបស់លោក រង្ស៊ី បានប្រើវោហារសាស្ត្រប្រឆាំងវៀតណាមជាយូរមកហើយទៅលើគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ហើយជារឿយៗសំដៅគណបក្សកាន់អំណាចនេះថាបម្រើប្រយោជន៍យួន។
លោក បញ្ញា បានមានប្រសាសន៍ថា ច្បាប់បោះឆ្នោតបច្ចុប្បន្នអនុញ្ញាតឲ្យគ.ជ.ប.ពិនិត្យមើលបេក្ខជនដែលគ្មានសិទ្ធិប៉ុណ្ណោះ ហើយមិនគំរាមហាមគណបក្សដោយសារតែការល្មើសដែលប្រព្រឹត្តដោយសមាជិកឡើយ។
លោក បញ្ញា បាននិយាយថា “ក្នុងច្បាប់ចាស់ គេសំដៅតែបេក្ខជនប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែឥឡូវពួកគេនឹងសំដៅគណបក្សក៏ដូចជាអង្គការនានា។ ខ្ញុំអាចស្មានបានថា គេនឹងបង្កើតបញ្ហាយ៉ាងណានោះ”។ “ជាឧទាហរណ៍ តំណាងម្នាក់នៃគណបក្សមួយល្មើសច្បាប់ ហើយមានការប្តឹងតវ៉ាទៅគ.ជ.ប.ពេលការបោះឆ្នោតកំពុងធ្វើ។ ពេលដែលលទ្ធផលចេញ ហើយអ្នកឈ្នះបានកៅអីមួយចំនួន គ.ជ.ប. ឬក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញរកឃើញថា អ្នកប្រព្រឹត្តល្មើស ពេលនោះអ្នកនឹងត្រូវគេដកចេញនិងបាត់បង់កៅអីរបស់អ្នក ពីព្រោះអ្នកមិនមានសិទ្ធិនឹងទទួល”។
លោក បញ្ញា បន្ថែមថា “នេះគ្រោះថ្នាក់ណាស់។ វាថ្មី ហើយវាសំដៅគណបក្សទាំងឡាយណាដែលជំទាស់តវ៉ានឹងការបោះឆ្នោត”។
ក្នុងពេលធ្វើសេចក្តីព្រាង មន្ត្រីអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលបានតវ៉ាអំពីការដែលថា ពួកគេនឹងត្រូវហាមប្រាមមិនឲ្យ “ប្រមាថ” គណបក្ស។ ច្បាប់ថ្មីនេះដាក់ពិន័យពី២.៥០០ដុល្លារដល់៥.០០០ដុល្លារ ចំពោះអ្នកទាំងឡាយណាដែលប្រមាថគណបក្ស។
មាត្រានេះហាមប្រាមបុគ្គលិកអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលពី “ការនិយាយផ្ទាល់ ឬប្រយោល ឬអត្ថបទដែលប្រមាថគណបក្ស ឬបេក្ខជនណាម្នាក់”ឬ “ចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍ណាមួយ…គាំទ្រ ឬបង្ហាញភាពលម្អៀងចំពោះ ឬប្រឆាំងសកម្មភាពណាមួយ ឬបេក្ខជនណាម្នាក់”។ ការផ្សព្វផ្សាយ “ការស្ទង់មតិដែលមានបំណងបម្រើគណបក្ស ឬបេក្ខជនណាម្នាក់” ក៏ត្រូវហាមឃាត់ដែរ។
មាត្រា១៦០នៃសេចក្តីព្រាងថ្មីនេះបន្ថែមថា អ្នកសង្កេតការណ៍បោះឆ្នោតផ្តល់ដោយគណបក្សនិងអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលក៏ត្រូវនៅអព្យាក្រិត្យ និងមិនអាចរំខានមន្ត្រីបោះឆ្នោតពេលកំពុងសង្កេតដំណើរការបោះឆ្នោតបានឡើយ។
មាត្រានេះនិយាយថា ការព្រមានជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ និងការពិន័យចន្លោះពី២៥០ដុល្លារនិង២.៥០០ដុល្លារនឹងត្រូវធ្វើចំពោះ “ភ្នាក់ងារគណបក្ស ឬអ្នកសង្កេតការណ៍ដែលផ្តល់ការណែនាំ ឬបន្ទោសមន្ត្រីបោះឆ្នោត និងមន្ត្រីដែលកំពុងរាប់សន្លឹកឆ្នោត”។
លោក បញ្ញា បានមានប្រសាសន៍ថា បុគ្គលិកសង្គមស៊ីវិលតែងតែដើរតួនាទីសំខាន់ក្នុងការសង្កេតការណ៍ការរាប់សន្លឹកឆ្នោត និងផ្សព្វផ្សាយភាពមិនប្រក្រតីបន្ទាប់ពីការបោះឆ្នោត ហើយសកម្មភាពបែបនោះនឹងត្រូវរាំងខ្ទប់ដោយច្បាប់ថ្មីនេះ។
លោក បញ្ញា មានប្រសាសន៍ថា “ទោះជាអ្នកគ្រាន់តែណែនាំមន្ត្រីស្ថានីយបោះឆ្នោត ឬអ្វីមួយបែបនោះក៏ដោយ ក៏អ្នកអាចត្រូវគេពិន័យដែរ”។ “ពេលណាអ្នកសង្កេតការណ៍រកឃើញអ្វីមួយខុសពីនីតិវិធី ពួកគេពន្យល់ ឬសួរមន្ត្រីបោះឆ្នោតឲ្យកែតម្រូវ ប៉ុន្តែឥឡូវអ្នកមិនអាចធ្វើបានទេ ពីព្រោះគេអាចចាត់ទុកវាថាជាការល្មើស”។
លោក បញ្ញា បានមានប្រសាសន៍ថា “ជារួម ខ្ញុំគិតថា ច្បាប់នេះអន់ជាងមុន។ ប៉ះពាល់ខ្លាំងណាស់ចំពោះសេរីភាពរបស់គណបក្ស និងសង្គមស៊ីវិលដែលជំទាស់តវ៉ា។ ក្នុងការបោះឆ្នោត សេរីភាពនៃអ្នកដើរតួសំខាន់គឺមានសារៈសំខាន់ណាស់ ប៉ុន្តែឥឡូវនេះពួកគេហាមប្រាមនិងដាក់កំហិតលើមនុស្សទាំងនេះ។
លោកមានប្រសាសន៍ថា “ប្រសិនបើមនុស្សមិនមានសេរីភាព ហើយគណបក្សអាចត្រូវគ.ជ.ប.ដកចេញអំឡុងពេលបោះឆ្នោតនោះ ខ្ញុំគិតថា មានគ្រោះថ្នាក់ខ្លាំងណាស់ វានឹងបង្កើតជម្លោះនិងបញ្ហាច្រើន”។
លោក រង្ស៊ី មេដឹកនាំបក្សប្រឆាំង បានបដិសេធមិនអធិប្បាយទាក់ទិននឹងកង្វល់របស់លោក បញ្ញា កាលពីថ្ងៃអាទិត្យទេ ហើយបាននិយាយថា លោកនឹងលើកកង្វល់ទាំងនេះក្នុងការពិគ្រោះយោបល់នាព្រឹកនេះ។
លោកបាននិយាយថា “ខ្ញុំមិនធ្វើអត្ថាធិប្បាយណាមួយទេចាំដល់សិក្ខាសាលានៅថ្ងៃស្អែកសិន។ គាត់អាចបង្ហាញគំនិតរបស់គាត់ ហើយតំណាងគណបក្សរបស់ខ្ញុំអាចឆ្លើយនឹងគាត់។ ខ្ញុំនឹងប្រាប់ គុយ ប៊ុនរឿន ទុកពេលឆ្លើយសំណួរ។ នឹងមានការពិភាក្សាគ្នាពិតប្រាកដ”។
លោក រង្ស៊ី បាននិយាយថា គណបក្សអាចធ្វើវិសោធនកម្មច្បាប់បោះឆ្នោត ប្រសិនបើបញ្ហាត្រូវគេលើកឡើង។
លោកបាននិយាយថា “វាអាស្រ័យលើលក្ខណៈនៃការតវ៉ា។ប្រសិនបើមានហេតុផលធ្ងន់ណាមួយត្រូវកែមាត្រា ឬកែប្រែ យើងត្រៀមធ្វើ ប៉ុន្តែខ្ញុំមិនអាចធ្វើមុនសំណួរ ឬភាពធ្ងន់នៃកង្វល់បានឡើយ”។
លោក សុខ ឥសាន អ្នកនាំពាក្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានការពារខ្លឹមសារនៃច្បាប់បោះឆ្នោតថ្មីនេះ ប៉ុន្តែបានមានប្រសាសន៍ថា ការពិគ្រោះយោបល់នាព្រឹកនេះនឹងជាឱកាស តាមផ្លូវច្បាប់សម្រាប់មេដឹកនាំអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលផ្តល់យោបល់រួមចំណែក បើទោះជាផ្តល់ពេលតែពីរថ្ងៃឲ្យពិនិត្យសេចក្តីព្រាងនេះក៏ដោយ។
លោក ឥសាន បានមានប្រសាសន៍ថា “ក្រុមការងារទើបតែបញ្ចប់សេចក្តីព្រាងនេះកាលពីម្សិលម្ងៃ តើអាចឲ្យវាទៅពួកគេបែបណាទៅ? លោកបានបន្ថែមថា ការធ្វើពហិការរបស់មេដឹកនាំអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលនឹងមិនធ្វើឲ្យគាត់បារម្ភទេ។ “ពួកគេអាចចូល ឬមិនចូល។ ស្រេចតែពួកគេ”៕ និត