ស្រុកថ្មបាំង ខេត្តកោះកុង -នៅចំតំបន់អារ៉ែងស្ថិតនៅជាយភ្នំក្រវាញ មានដើមជ្រៃត្រឈឹងត្រឈៃមួយដើម។ នៅតាមគល់របស់វា មានឫសចាក់ស្រេះរយីងរយោង មានខ្ទមអ្នកតាមួយ។
ដូចជាជីដូនជីតាជនជាតិជងរបស់គាត់រាប់ជំនាន់មកហើយនោះ លោក ផុន ឈង មកទីនេះរាល់ឆ្នាំនៅក្នុងខែធ្នូ ឬខែមករា ដើម្បីបួងសួងសុំឲ្យមានភោគផលល្អក្នុងរដូវដាំដុះខាងមុខ។ អ្នកភូមិរូបនេះ មកទីនេះផងដែរ គឺយកមកជាមួយនូវធូប ផ្លែឈើ មាន់ស្ងោរ និងក្បាលជ្រូក និងស្រា រាល់ពេលដែលមានសមាជិកគ្រួសារធ្លាក់ខ្លួនឈឺ ដើម្បីបួងសួងសុំឲ្យជាសះស្បើយ ឬប្រសិនបើគោក្របីរបស់គាត់វង្វេងបាត់។
លោកឈង បាននិយាយថា “យើងបួងសួងសំុសេចក្តីសុខ ឬនៅពេលដែលយឹងបាត់គោក្របី យើងមកទីនេះដើម្បីសុំឲ្យអ្នកតាជួយរក ហើយយើងរកឃើញមែន”។
ជនជាតិដើមភាគតិចជង ឬខ្មែរដើម គឺជាក្រុមជនជាតិភាគតិចដ៏តូចមួយនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលអនុញ្ញាតឲ្យមានការសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនីជាយអារ៉ែងនោះ ជងចំនួន១២០០នាក់ ដែលចាត់ទុកតំបន់នេះជាភូមិម្ក ភ័យខ្លាចបាត់បង់មុខរបរចិញ្ចឹមជីវិត ដែលពួកគេបានប្រកបរាប់រយឆ្នាំមកហើយ។
រួមជាមួយនឹងស្រែចម្ការ និងទីកប់ខ្មោច និងជម្រកសត្វព្រៃដែលទទួលរងការគំរាមគំហែង ឬជិតផុតពួជនោះ ព្រៃអារក្សនិងព្រៃផ្សេងទៀតនៅក្នុងតំបន់នេះ នឹងត្រូវជន់លិចដោយទំនប់មានទំហំ១០០០០ហិកតា ហើយពួកគេនឹងរត់ទៅរកទីទួល។
អ្នកភូមិជងម្នាក់ទៀត ឈ្មោះ ហាស់ ពន បាននិយាយថា “ប្រសិនបើព្រៃអារក្សលិចលង់ វាដូចជាខ្លួនយើងលង់ទឹកដូច្នេះដែរ”។
ជងជាងដប់នាក់ គឺក្នុងចំណោមនោះលើកលែងតែម្នាក់គត់ ដែលត្រូវបានសម្ភាសបាននិយាយថា ពួកគេមិនចង់មានទំនប់ទេ។ នៅក្នុងសុន្ទរកថាមួួយកាលពីថ្ងៃអង្គារ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដែលគាំទ្រសំណើសាងសង់ បានចោទអ្នកប្រឆាំងនឹងការសាងសង់ទំនប់ថាចង់ធ្វើអបគមន៍ ហើយបានគំរាមដាក់បេអិម២១ទៅក្នុងតំបន់អារ៉ែង។ ប៉ុន្តែលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានអះអាងដល់អ្នករិះគន់ថា លោកនឹងមិនផ្តល់ភ្លើងខៀវឲ្យសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនីដែលឧបត្តម្ភថវិកាដោយចិន មុនការបោះឆ្នោតជាតិនាឆ្នាំ២០១៨ទេ ហើយលោកបានមានប្រសាសន៍ថា ការសិក្សាអំពីផលប៉ះពាល់នឹងនៅតែបន្ត។
ប៉ុន្តែនៅក្នុងតំបន់អារ៉ែងវិញ អ្នកស្រុកភ័យខ្លាចថា លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីគ្រាន់តែពន្យារគម្រោងនោះប៉ុណ្ណោះ។
ការរាប់ផលប៉ះពាល់
មានការដឹងតិចតួចទាក់ទងនឹងជង។ កាលពីឆ្នាំមុន ប្រធាននាយកដ្ឋានវប្បធម៌ក្រសួងវប្បធម៌ បាននិយាយថា លោកមិនដែលឮអំពីក្រុមជនជាតិនេះទេ។ មន្ត្រីក្រសួងម្នាក់ទៀត និងសូម្បីតែប្រធានមន្ទីរវប្បធម៌ខេត្តក៏បាននិយាយថា ពួកគេបានឮពីជនជាតិនោះ ប៉ុន្តែមិនដឹងថាតើពួកគេនៅសេសសល់នោះទេ។
អ្នកស្រាវជ្រាវមួយរូបបាននិយាយថា ជងរស់នៅក្នុងតំបន់នោះអស់រយៈពេលជាង៤០០ឆ្នាំកន្លងមកហើយ។ អ្នកផ្សេងទៀត បាននិយាយថា ពួកគេរស់នៅទីនោះអស់រយៈពេល៥០០ឆ្នាំ ឬ៦០០ឆ្នាំមកហើយ។ ជងខ្លះនិយាយថា ពួកគេរស់នៅទីនោះអស់រយៈពេល១០០០ឆ្នាំមកហើយ។ ពួកគេធ្លាប់មានភាសាផ្ទាល់ខ្លួន ហើយនៅតែនិយាយគ្រាមភាសាខ្មែរនៅឡើយ។ ថាតើពួកគេមានចំនួនប៉ុន្មាននោះ គឺជាការប៉ាន់ស្មានទេ។
ដោយមានការមិនទុកចិត្តយ៉ាងខ្លាំងថាជាអ្នកមិនគោរពតាមនោះ ខ្មែរក្រហមបានជម្លៀសពួកគេឲ្យទៅនៅទីប្រជុំជនជីផាត់នៅក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៧០។ ពួកគេ បានវិលត្រឡប់មកវិញពីរបីទសវត្សរ៍ក្រោយមក ក្នុងពេលដែលក្រុមបះបោរ ពោលគឺ ក្រោយពីខ្មែរក្រហមត្រូវដួលរលំនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩ ត្រូវបានបណ្តេញចេញអស់ពីតំបន់នោះ ឬត្រូវគេទិញនោះ។
អាឡិច ហ្គុនហ្សាឡេស ដាវិដសុន ជាជនជាតិអេស្ប៉ាញដែលចេះនិយាយភាសាខ្មែររអិល បានបង្កើតអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលមាតាធម្មជាតិ ដើម្បីជួយជនជាតិដើមភាគតិចជងប្រឆាំងនឹងការសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនី ហើយបានមកធ្វើការនិងរស់នៅជាមួយពួកគេ។ រដ្ឋាភិបាលបាននិរទេសលោក អាឡិច ត្រឡប់ទៅប្រទេសអេស្ប៉ាញវិញកាលពីថ្ងៃទី២៣ខែកុម្ភៈ បន្ទាប់ពីបដិសេធមិនបន្តទិដ្ឋាការរបស់គាត់ ដោយសារតែមានការដាក់របាំងផ្លូវខុសច្បាប់ ដែលពួកសកម្មជនបានដាក់កាត់ផ្លូវធំឆ្ពោះទៅរកតំបន់អារ៉ែង ដោយសង្ឃឹមថានឹងរារាំងអ្នកអភិវឌ្ឍពីការធ្វើើដំណើរទៅទីនោះ។
លោក អាឡិច បាននិយាយក្នុងកិច្ចសម្ភាសមួយកាលពីឆ្នាំមុនថា “គេហៅខ្លួនគេថា ខ្មែរជង។ នៅទីនេះ ខ្ញុំជាខ្មែរ ប៉ុន្តែខ្ញុំខ្មែរជង”។
លោក អាឡិច បាននិយាយសំដៅទៅលើសំណើសាងសង់ទំនប់នៅពេលនោះថា “តាមពិតទៅវាជាការបញ្ចប់វប្បធម៌របស់គេ និងជីវភាពរស់នៅរបស់គេផងដែរ។ គម្រោងនេះនឹងធ្វើឲ្យលិចលង់តំបន់នេះទាំងស្រុង”។
លោកបន្ថែមថា “ពួកគេនឹងត្រូវបង្ខំចិត្តធ្វើអ្វីដែលពួកគេមិនដែលធ្វើកន្លងមក ពោលគឺដាំដុះលើដីមួយកន្លែង។ វានឹងបំផ្លាញការរស់នៅរបស់គេទាំងស្រុង”។
ដូចជាក្រុមជនជាតិដើមភាគតិចមួយចំនួនទៀត ប៉ុន្តែមិនដូចខ្មែរភាគច្រើនទេ ជងគឺជាកសិករវិលជុំ ដែលដាំដុះនៅលើដីមួយកន្លែងរយៈពេលពីរបីឆ្នាំ ហើយទុកវាទំនេរចោលច្រើនឆ្នាំ ក្នុងពេលដែលពួកគេដាំដុះនៅកន្លែងផ្សេង ដោយទុកឲ្យវានៅចោលពីរបីឆ្នាំទៀតមុននឹងវិលមកដាំដុះលើកន្លែងនោះជាថ្មី។
អ្នកស្រី មៀច ពេញ ដែលផ្ទះសំបែងនិងដីធ្លីនឹងត្រូវបំផ្លាញដោយទំនប់ បាននិយាយថា “ប្រសិនបើយើងផ្លាស់កន្លែង វាពិបាកណាស់សម្រាប់យើងជាជនជាតិភាគតិច ពីព្រោះយើងរស់នៅទីនេះយូរហើយ ហើយមិនយូរមិនឆាប់ទេ ការរស់នៅរបស់យើងនឹងត្រូវបាត់បង់។ យើងមិនដឹងថារកស៊ីដូចខ្មែរយ៉ាងម៉េចទេ យើងពឹងលើព្រៃឈើ ហើយយើងមានចម្ការវិលជុំ”។
ផលប៉ះពាល់បរិស្ថានអាចនឹងធ្ងន់។
ការវាយតម្លៃផលប៉ះពាល់រួមមួយ ដែលចេញដោយរដ្ឋបាលព្រៃឈើនិងអង្គការអភិរក្សអន្តរជាតិកាលពីពីរបីឆ្នាំមុន បាននិយាយថា ទំនប់វារីអគ្គិសនីនឹងបំផ្លាញតំបន់ដែលមានជីវសាស្ត្រដ៏សំខាន់មួយនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានិងនៅក្នុងតំបន់។
ការវាយតម្លៃបាននិយាយថា ជាស្ទឹងមួយដ៏ធំបំផុតក្នុងចំណោមស្ទឹងពីរបីទៀត ដែលមិនតភ្ជាប់ទៅនឹងទន្លេមេគង្គ ឬដៃទន្លេទន្លេមេគង្គ “ស្ទឹងអារ៉ែងត្រូវគេរកឃើញថាមានប្រភេទត្រីមួយប្រភេទគត់ដែលមិនមាននៅកន្លែងដទៃទៀតក្នុងប្រទេសកម្ពុជា រួមមានប្រភេទដែលទទួលការគំរាមកំហែងជាសាកលនោះ ប្រភេទភាគច្រើនមាននៅតែក្នុងស្ទឹងអារ៉ែងលើ ហេតុដូច្នេះ ជម្រកនឹងស្ទើរតែបាត់បង់ទាំងស្រុង ប្រសិនបើទំនប់វារីអគ្គិសនីត្រូវស្ថាបនាឡើង”។
ការវាយតម្លៃនោះបាននិយាយថា ក្នុងបណ្តាប្រភេទសត្វព្រៃចំនួន២៧៧ប្រភេទនៅក្នុងតំបន់នោះ មាន៣១ប្រភេទដែលទទួលរងការគំរាមកំហែងជាសាកល ហើយ៨ប្រភេទផ្សេងទៀតទទួលការការពារជាផ្លូវការដោយរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។
ការវាយតម្លៃបានបន្ថែមថា “តំបន់អារ៉ែងលើគឺជាតំបន់សំខាន់បំផុតមួយសម្រាប់ការអភិរក្សជីវសាស្ត្រក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ហើយតាមពិតទៅជាតំបន់សំខាន់ឥណ្ឌូភូមា”។
ក្នុងចំណោមប្រភេទសត្វព្រៃនោះគឺមានក្រពើភ្នំដែលទទួលរងគ្រោះថ្នាក់បំផុតដែលអង្គការមាតាធម្មជាតិយកធ្វើជានិមិត្តរូបនៃយុទ្ធនាការរបស់ខ្លួនប្រឆាំងនឹងការសាងសង់ទំនប់។
យោងតាមការវាយតម្លៃរួមបានឲ្យដឹងថា ស្ទឹងអារ៉ែងខាងលើជាកន្លែងពងកូនស្ទើរតែមួយភាគបីនៃឧរង្គសត្វដែលហោចទៅនៅក្នុងពិភពលោក “ហេតុដូច្នេះការបាត់បង់សត្វព្រៃប្រភេទនេះនឹងជាវិបត្តិសាកល”។
ផែនទីផ្ទាល់របស់រដ្ឋាភិបាលស្តីពីគម្រោងសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនី ដែលរៀបចំដោយក្រុមហ៊ុនប្រឹក្សា SAWAC កាលពីឆ្នាំ២០០៨ បង្ហាញតំបន់ទាំងមូលរបស់ស្ទឹងអារ៉ែង ដែលលាតសន្ធឹងកាត់តាមអាងទឹកជាទីជម្រកក្រពើភ្នំ រួមមានយ៉ាងហោចណាស់បីសំបុកដែរ។
ស្ទើរតែពាក់កណ្តាលនៃអាងលាតសន្ធឹងតាមព្រំប្រទល់ព្រៃការពារភ្នំក្រវាញភាគកណ្តាល។
តំបន់អារ៉ែងក្រោមនឹងត្រូវប៉ះពាល់ផងដែរ។
ការវាយតម្លៃរួមនេះបាននិយាយថា ទំនប់នឹងកាត់បន្ថយទឹកជំនន់់តាមរដូវនៅខាងក្រោមខ្សែទឹក។ ទឹកជំនន់តាមរដូវនេះធ្វើឲ្យត្រីនៅក្នុងតំបន់នោះ មានសុខភាពល្អ ហើយប្រជាជនចំនួន២.០០០គ្រួសារទៀតបរិភោគនិងមានមុខរបរនេសាទត្រី។
រដ្ឋាភិបាលគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាម្តងហើយម្តងទៀតបានធានាចំពោះអ្នករិះគន់ការសាងសង់ទំនប់វារីអគ្គិសនី ដែលរួមមានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិថា ការវាយតម្លៃផលប៉ះពាល់បន្ថែមទៀតបានកំពុងធ្វើ ហើយថា គេត្រៀមលុបគម្រោងនោះចោល ប្រសិនបើតម្លៃសង្គមនិងបរិស្ថានមានច្រើនហួសនោះ។
ប៉ុន្តែ លោក ហ៊ុន សែន បានចាប់ផ្តើមវាយតម្លៃទាបចំពោះការខូចខាតដែលអាចកើតមានឡើង និងលើកនិយាយអំពីផលប្រយោជន៍ គឺមិនត្រឹមតែសម្រាប់គ្រួសារដែលត្រូវផ្លាស់ប្តូរទីលំនៅប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងសម្រាប់ប្រជាជនទាំងអស់ផងដែរ។
ក្រៅពីទឹកជំនន់ជន់លិចស្រែចម្ការនិង ព្រៃឈើ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានមានប្រសាសន៍នៅ ក្នុងលិខិតនាពេលថ្មីៗកន្លងទៅនេះ ដែលផ្ញើ ជូនតំណាងរាស្ត្របក្សប្រឆាំងមួយរូបថា ទំនប់ វារីអគ្គិសនី “មិនមានផលប៉ះពាល់” លើវប្បធម៌និងទំនៀប ទម្លាប់របស់ជងទេ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី បានមានប្រសាសន៍ថា ទំនប់វារីអគ្គិសនីនឹងនាំមកនូវ ប្រាក់ចំណូលពន្ធ និងកាត់បន្ថយការសាយភាយឧស្ម័ន ផ្ទះកញ្ចក់របស់ប្រទេសជាតិ ដោយជួយឲ្យប្រជាពលរដ្ឋ ផ្លាស់ប្តូរពីការដុតធ្យូងទៅជាការប្រើថាមពល វារីអគ្គិសនីវិញ។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា ជងអាចរកការងារ ធ្វើដោយកសាងទំនប់ និងនាំភ្ញៀវទេសចរ។
តម្លៃនៃការអភិវឌ្ឍ
គម្រោងវារីអគ្គិសនីពិតជាមានអ្នកគាំទ្រនៅក្នុងតំបន់អារ៉ែង។
លោក កែវ សារុន មេឃុំថ្មដូនពៅ បានមានប្រសាសន៍ថា ប្រជាពលរដ្ឋភាគច្រើននៅក្នុងឃុំរបស់លោកចង់ឃើញរដ្ឋាភិបាលសាងសង់ទំនប់ “ពីព្រោះពួកគេចង់ឲ្យភូមិមានការអភិវឌ្ឍ”។
លោក សារុន បាននិយាយថា “ខ្ញុំបានរស់នៅទីនេះតាំងពីឆ្នាំ១៩៩៨មកម៉្លេះ ហើយមិនដែលឃើញមានការផ្លាស់ប្តូរទេ ដូច្នេះប្រជាជនត្រូវការអគ្គិសនី”។
ឥឡូវនេះប្រជាពលរដ្ឋទទួលបានអគ្គិសនីពីម៉ាស៊ីនភ្លើង និងផ្ទាំងពន្លឺព្រះអាទិត្យពីរបីផ្ទាំងប៉ុណ្ណោះ។ មិនមានគ្លីនិក ហើយសាលាពីរបីមានត្រឹមតែថ្នាក់ទីប្រាំមួយបឋមសិក្សាប៉ុណ្ណោះ។ តំបន់អារ៉ែងទាំងមូលមិនមានសេវាទូរស័ព្ទដៃទេ។ វិធីតែមួយគត់ដែលអាចហៅចូល ឬហៅចេញបាន គឺប្រើទូរស័ព្ទផ្កាយរណបប៉ុណ្ណោះ។
លោក សារុន បាននិយាយថា នាពេលថ្មីៗកន្លងទៅនេះ លោកបានដើរយកសំបុត្រមួយច្បាប់សួរប្រជាពលរដ្ឋដែលចង់បានក្រុមហ៊ុន សាវ៉ាក់មកម្តងទៀត ដើម្បីធ្វើការវាយតម្លៃផលប៉ះពាល់ជាថ្មី។ ក្នុងចំណោមប្រជាពលរដ្ឋ១០០គ្រួសារដែលលោកបានសួរ លោកបាននិយាយថា ទាំងអស់គ្នានិយាយថាយល់ព្រម លើកលែងតែប្រាំគ្រួសារប៉ុណ្ណោះដែលជំទាស់។
លោក សារុន ដែលបានអង្គុយនៅជុំវិញដោយឯកសារជាច្រើននៅលើផ្ទះឈើដែលមានខ្យល់ចេញចូលរសៀកៗបាននិយាយថា ៉យើងមិនបង្ខំពួកគេទេ។ វាជាការស្ម័គ្រចិត្ត។ ខ្ញុំនៅកណ្តាល ខ្ញុំមិនលម្អៀងទៅរកគណបក្សណាទេ ពីព្រោះខ្ញុំជាខ្មែរ ៉។
អ្នកស្រី យូម រ៉ា ដែលមិនម៉ែនជាជង ហើយបើកហាងលក់ដូរមួយនៅខាងក្រៅផ្ទះរបស់គាត់ មានចម្ងាយប្រហែលដប់ម្ភៃម៉ែត្រប៉ុណ្ណោះពីគម្រោងសាងសង់ជញ្ជាំងទំនប់ បាននិយាយថា អ្នកស្រីនឹងមិនរើចេញពីទីនេះទេ ប៉ុន្តែចាំស្តាប់ថាតើរដ្ឋាភិបាលនឹងផ្តល់សំណងប៉ុន្មានសិន ទើបរើចេញ។ ដូចជាមេឃុំដែរ អ្នកស្រីបាននិយាយថា ភាគច្រើននៃអ្នកជិតខាងរបស់គាត់ បានគាំទ្រឲ្យមានទំនប់វារីអគ្គិសនី។
អ្នកស្រីបាននិយាយថា ៉មនុស្សភាគច្រើននៅក្នុងភូមិនេះ ចង់ឲ្យចិនមកទីនេះ។ ពួកគេនិយាយថា យើងនឹងមានភ្លើងអគ្គិសនី សាលារៀន និងមន្ទីរពេទ្យ ប្រសិនបើគេមកទីនេះ ៉។
អ្នកស្រីពេញ ដែលរស់នៅក្នុងភូមិនេះ បានជំទាស់។
អ្នកស្រីពេញបាននិយាយថា ៉ពេលខ្ញុំនិយាយជាមួយជងផ្សេងទៀត ពួកគេនិយាយថា ពួកគេមិនចង់ផ្លាស់ប្តូរទីកន្លែងទេ ពីព្រោះយើងមានអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងនៅទីនេះ ហើយការចាប់ផ្តើមម្តងទៀត ពិបាកណាស់។ ប៉ុន្តែយើងមិនហ៊ានតវ៉ាទេ ពីព្រោះពួកគេខ្លាចអាជ្ញាធរចោទពួកគេថានៅជាមួយបក្សប្រឆាំង…. ពួកគេខ្លាចអាជ្ញាធរស្អប់ពួកគេ ៉។
អ្នកស្រី ពេញ បាននិយាយថា ទាហានបានរិះគន់អ្នកស្រីព្រោះការសួរនាំរកហេតុផលដែលគ្រួសារជាច្រើនមិនត្រូវបានគេពិគ្រោះយោបល់មុនពេលការចុះមកពិនិត្យមុនៗ ពីបណ្តាក្រុមហ៊ុនដែលនៅពីក្រោយគម្រោងនេះ ហើយឮថា ក្រុមមន្ត្រីមូលដ្ឋានព្យាយាមបង្ខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះអង្គការ មាតាធម្មជាតិ ដោយចោទពួកគេថាឃុបឃិតជាមួយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ។
អ្នកស្រីក៏បានឮដែរថា ក្រុមមន្ត្រីសន្យាថានឹងជំនួសឲ្យវិញនូវអ្វីក៏ដោយដែលគ្រួសារទាំងអស់បាត់បង់ ប្រសិនបើពួកគេព្រមរើចេញ។ ជាផ្លូវការ រដ្ឋាភិបាលនិយាយថា ផែនការសំណងនិងការតាំងលំនៅជាថ្មីកំពុងសិក្សានៅឡើយ។
អ្នកស្រីបាននិយាយថា “ពួកគេនិយាយថា យើងនឹងទទួលបានអ្វីដែលយើងមានពីមុន ប៉ុន្តែខ្ញុំមិនជឿពួកគេទេ”។
អ្នកស្រីមានមូលហេតុព្រួយបារម្ភ។
គ្រួសារជាច្រើនដែលត្រូវបង្ខំឲ្យរើចេញដោយសារគម្រោងធ្វើចម្ការកសិឧស្សាហកម្មនិងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធនៅទូទាំងប្រទេស បានតវ៉ាអំពីការផ្តល់សំណងតិចតួច និងក្បាលដីតូច ឬដីគ្មានជីជាតិមិនអាចដាំដុះបាននៅកន្លែងតាំងលំនៅថ្មី ជាហេតុធ្វើឲ្យពួកគេកាន់តែក្រីក្រលំបាកនិងជំពាក់បំណុលកាន់តែច្រើន សូម្បីនៅពេលដែលមានដៃគូអន្តរជាតិ ដូចជាធនាគារអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ី ចេញលុយឲ្យក៏ដោយ។
លោក ហ៊ឹង ពៅ សមាជិកសកម្មអង្គការមាតាធម្មជាតិដែលធ្វើការជិតស្និទ្ធជាមួយលោក អាឡិច ហ្គន់ហ្សាឡេស ដាវីដសុន បាននិយាយថា ការសន្យាថាមានការងារសំណង់ភ្លាមៗនិងអគ្គិសនីថោកនៅកន្លែងដែលស្ថិតនៅក្រៅតំបន់នេះ មិនអាចទូទាត់សំណងសម្រាប់អ្វីដែលក្រុមជនជាតិជងមាននៅនៅទីនេះបានទេ។
លោកបាននិយាយថា “វាហាក់ដូចជាពួកគេមានលុយកាក់ ហើយចង់បង់ឲ្យយើងដើម្បីបំផ្លាញផ្ទះសំបែងរបស់យើងអ៊ីចឹង។ រដ្ឋាភិបាលអាចផ្តល់ការងារឲ្យយើង ប៉ុន្តែមិនអាចបង់លុយឲ្យយើងសម្រាប់វប្បធម៌និងព្រៃភ្នំរបស់យើងបានទេ”។
លោក ពៅ មានសកម្មជនគ្នីគ្នា៦នាក់នៅជុំវិញក្នុងផ្ទះខ្ទមឈើ ដែលប្រើជាមូលដ្ឋានមួយសម្រាប់យុទ្ធនាការរបស់ខ្លួនប្រឆាំងនឹងទំនប់នេះ។ បដាមួយព្យួរនៅខាងក្រោយសរសេរថា “ឈប់បំផ្លាញធនធានធម្មជាតិ”។
លោ ផល ចំរើន អ្នកសង្កេតការណ៍មជ្ឈមណ្ឌលអប់រំច្បាប់សម្រាប់សហគមន៍ក្នុងខេត្ត ជាអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលជំនួយច្បាប់មានមូលដ្ឋាននៅក្នុងក្រុងភ្នំពេញ បាននិយាយថា “ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលពិតជាយកចិត្តទុកដាក់មែន ពួកគេអាចសាងសង់សាលារៀននិងគ្លីនិកនៅទីនេះ”។
នៅមិនទាន់ច្បាស់ដែលថាទំនប់នេះនឹងដំណើរការនោះ។ ក្រុមហ៊ុនចិនពីមុនដែលគិតអំពីការសង់ទំនប់ស្ទឹងជាយអារ៉ែង បានដកចេញវិញ បន្ទាប់ពីបានសម្រេចថា វានឹងមិនអាចផ្តល់ថាមពលកម្លាំង១០៨មេហ្គាវ៉ាត់តាមគ្រោងទុកបានទេ ហើយនឹងនាំឲ្យខាតបង់ប្រាក់។ មិនមានការចង្អុលបង្ហាញថា ក្រុមហ៊ុន Sinohydro Resources ជាក្រុមហ៊ុនចិនដែលបានឈានចូលយកកន្លែងនេះ បានធ្វើការសន្និដ្ឋានផ្សេងនោះទេ។
វានាំឲ្យមានការប៉ាន់ស្មានថា ក្រុមហ៊ុន ស៊ីណូហាយដ្រូ និងរដ្ឋាភិបាលមានហេតុផលលាក់បាំង ថាក្រុមហ៊ុននេះប្រហែលគ្រាន់តែចង់យករ៉ែនៅតំបន់នេះ ឬកាប់ឈើដើម្បីបានចំណេញឆាប់ហើយចេញទៅវិញប៉ុណ្ណោះ។
ប្រសិនបើទំនប់េនះសាងសង់មែននោះ និងផ្តល់ថាមពល វានឹងក្លាយជាគម្រោងវារីអគ្គិសនីមួយក្នុងចំណោមគម្រោងតូចៗក្នុងប្រទេសនេះ។
រដ្ឋាភិបាលកំពុងជំរុញប្រភពថាមពលវារីអគ្គិសនីជាខ្លាំងដើម្បីបង្កើនសេដ្ឋកិច្ចដែលកំពុងលូតលាស់របស់ខ្លួន ជាសេដ្ឋកិច្ចមួយរីកចម្រើនបំផុតក្នុងប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍។ រដ្ឋាភិបាលមើលឃើញជ្រលងដងអូររបស់ប្រទេសនេះជាកម្លាំងជំរុញ ដែលនឹងជួយបញ្ចុះតម្លៃអគ្គិសនីខ្ពស់បំផុតក្នុងតំបន់បានខ្លះ ហើយនឹងទាក់ទាញអ្នកវិនិយោគ។
យោងតាម “សៀវភៅមគ្គុទេសន៍វិនិយោគ”ឆ្នាំ២០១៣ដែលរៀបចំដោយក្រុមប្រឹក្សាអភិវឌ្ឍន៍កម្ពុជាបានឲ្យដឹងថា គម្រោងថាមពលចំនួន១២ក្នុងចំណោម១៨គម្រោងកំពុងសាងសង់ ឬកំពុងពិចារណាបញ្ចប់នៅត្រឹមឆ្នាំ២០២០ ជាទំនប់វារីអគ្គិសនី។ ជាសរុប ១៨គម្រោងនេះនឹងផ្តល់ថាមពលប្រហែល៦.៣២០មេហ្គាវ៉ាត់ ច្រើនជាងទ្វេដងនូវអ្វីដែលរដ្ឋាភិបាលប្រមាណទុក ដែលថាខ្លួននឹងត្រូវការនៅពេលនោះ ដើម្បីបំពេញតម្រូវការរបស់ប្រទេសកម្ពុជា។
កម្លាំងត្រឹម១០៨មេហ្គាវ៉ាត់ ទំនប់វារីអគ្គិសនីស្ទឹងជាយអារ៉ែង ប្រសិនបើដំណើរការមែននោះ នឹងតំណាងប្រហែល១,៧ភាគរយប៉ុណ្ណោះនៃគោលដៅឆ្នាំ២០២០។
ការព្រមព្រៀង ឬ ការមិនព្រមព្រៀង
តបនឹងអ្នករិះគន់គម្រោងនេះ លោក ហ៊ុន សែន កាលពីថ្ងៃអង្គារបានបញ្ជាក់ថា ការវាយតម្លៃផលប៉ះពាល់នឹងកំណត់ ថាតើទំនប់នេះត្រូវសង់ឬយ៉ាណា គឺមិនមានមុនឆ្នាំ២០១៨ទេ។
ក៏ប៉ុន្តែ ជនជាតិជងជាច្រើននៅតំបន់នេះមានអារម្មណ៍ថា គម្រោងនោះមានសន្ទុះមិនអាចបញ្ឈប់បានទេ។
លោក ហ៊ុន សែន បានមានប្រសាសន៍គាំទ្រគម្រោងនេះ។ សមាជិកព្រឹទ្ធសភាគណបក្សកាន់អំណាច លោក ឡាវ ម៉េងឃិន និង ភរិយារបស់លោក ជាគូស្វាមីភរិយាមានឥទ្ធិពលបំផុតក្នុងប្រទេសនេះ អ្នកទាំងពីរមានឈ្មោះជាអភិបាលក្នុងបញ្ជីរបស់ក្រុមហ៊ុនស៊ីណូហាយដ្រូ ជាមួយក្រសួងពាណិជ្ជកម្ម។ ស៊ីណូហាយដ្រូបានចុះកិច្ចសន្យាមួយជាមួយក្រុមហ៊ុនសំណង់ចិនដើម្បីសង់ទំបន់នេះកាលពីឆ្នាំមុន ហើយតាំងពីពេលនោះមក បានបោះជំហានបន្ថែមដោយចុះឈ្មោះគម្រោងវារីអគ្គិសនីស្ទឹងជាយអារ៉ែងជាមួយក្រសួងនេះផងដែរ។
អ្នកភូមិនៅតំបន់នោះនិយាយថា មន្ត្រីមូលដ្ឋានបានប្រាប់ពួកគេដែរថា ទំនប់នេះមានការព្រមព្រៀងរួចហើយ។
អ្នកស្រី ណា ម្ចាស់ហាងទំនិញ បាននិយាយថា “ពួកគេនិយាយថា ពួកគេត្រូវសង់វា ព្រោះអីពួកគេបានចុះហត្ថលេខាលើឯកសាររួចហើយជាមួយក្រុមហ៊ុន។ ខ្ញុំឮវាពីមេឃុំ។ យើងបានទៅប្រជុំ ហើយគាត់បានមកប្រាប់យើងថា វានឹងត្រូវសាងសង់ បើមិននៅអាណត្តិ[រដ្ឋាភិបាល]នេះ ក៏នៅអាណត្តិក្រោយដែរ”។ អ្នកស្រីបាននិយាយថា ការប្រជុំនោះបានធ្វើកាលពីខែធ្នូ។
អ្នកស្រី ពេញ បាននិយាយថា “ស្តាប់ទៅដូចជាគ្រួសារជាច្រើននឹងត្រូវតែរើចេញ។ កាលពីពេលកន្លងមក ពួកគេបាននិយាយថា គម្រោងនេះនឹងមិនកើតឡើងទេ។ ក្រោយមកទៀតពួកគេបាននិយាយថា ទំនប់នេះនឹងត្រូវសាងសង់”។
ក៏មានការព្រមានពីលោក ហ៊ុន សែន ដែរកាលពីសប្តាហ៍មុន ថានឹងបញ្ជូនរ៉ុកកែតទៅ ប្រសិនបើគ្រួសារទាំងនោះប្រឹងខ្លាំងប្រឆាំងនឹងគម្រោងនេះ។ អ្នកភូមិទាំងអស់ក្នុងការធ្វើសម្ភាសនៅទីនោះកាលពីសប្តាហ៍មុន លើកលែងតែមេឃុំម្នាក់ចេញ បានច្រានចោលនូវការអះអាងរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីទាក់ទិននឹងផែនការអបគមន៍ ថាមិនសមហេតុផលទេ។
លោក ពៅ សកម្មជនអង្គការមាតាធម្មជាតិបាននិយាយថា “យើងមិនមានរឿងបែបហ្នឹងទេនៅទីនេះ។ ប៉ុន្តែខ្ញុំគិតថា [លោក ហ៊ុន សែន] ជឿនូវអ្វីដែលអាជ្ញាធរមូលដ្ឋានប្រាប់គាត់”។
ក្នុងឆ្នាំ២០១២ លើកចុងក្រោយដែលលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានចោទភូមិមួយថាព្យាយាមបែកចេញពីរដ្ឋ គឺកាលណោះកសិករមួយក្រុមក្នុងខេត្តក្រចេះតវ៉ាប្រឆាំងម្ចាស់ចម្ការម្នាក់ដែលពួកគេបានចោទថាបានប្លន់ដីចម្ការរបស់ពួកគេ លោកមិនបានបញ្ជូនរ៉ុកកែតទៅទេ។ លោកបានបញ្ជូនកម្លាំងចម្រុះមានប៉ូលិសទាហានជាង១០០នាក់ ដើម្បីបង្ក្រាបភូមិនោះទាំងព្រឹក។
ក្មេងស្រីអាយុ១៤ឆ្នាំម្នាក់ដែលក្រាបពួនទាំងភិតភ័យក្បែរផ្ទះរបស់នាងបានត្រូវគ្រាប់ស្លាប់។ លោក ហ៊ុន សែន បានច្រានចោលភ្លាមៗនូវការត្រូវគ្រាប់ស្លាប់នោះ ថាជាគ្រោះថ្នាក់អកុសល ហើយមិនអើពើនឹងការអំពាវនាវឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតទេ។
នៅអារ៉ែង ការនិយាយរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រីអំពីអបគមន៍ កើតចេញពីរបាំងផ្លូវខុសច្បាប់ ដែលអង្គការមាតាធម្មជាតិបានដាក់ទទឹងផ្លូវចូលតំបន់នោះ។ ទាហានបានរើរបាំងផ្លូវនោះនៅខែកញ្ញា ហើយបានបោះជំរំតូចមួយនៅកន្លែងនោះតាំងពីពេលនោះមក។ ទាហានវ័យក្មេងម្នាក់ដែលលាងចាននៅជំរំនោះកាលពីសប្តាហ៍មុនបាននិយាយថា ពួកគេគ្មានផែនការដកចេញទៅវិញក្នុងពេលឆាប់ៗឡើយ។
លោក ហាស ម៉ន មេភូមិជំនាប់ ក្នុងឃុំជំនាប់ បាននិយាយថា លោកនិងជនជាតិជងភាគច្រើនបំផុតផ្សេងទៀតក្នុងតំបន់នេះ ដែលនៅតែប្រឆាំងនឹងទំនប់នេះ បារម្ភនឹងអ្វីដែលពួកគាត់នឹងបាត់បង់ ហើយត្រូវចាប់ផ្តើមពីចំណុចសូន្យឡើងវិញ។
លោកបាននិយាយថា “អ្នកអាចមើលឃើញដើមឈើនិងដើមខ្នុររបស់ខ្ញុំ វាខ្ពស់ៗណាស់។ បើយើងរើចេញ យើងត្រូវចាប់ផ្តើមឡើងវិញ ហើយពីបាកណាស់”។
លោក ម៉ន បានដើរចេញពីផ្ទះដោយពាក់អាវយឺតគណបក្សប្រជាជនរហែករហុយទៅអង្គុយក្រោមម្លប់ឈើពេលរសៀល។ មងនិងសំណាញ់ព្យួររយីងរយោងនៅក្រោមផ្ទះនៅពីលើក្បាល។
លោកបាននិយាយថា “ប្រសិនបើលិចលង់ទាំងអស់នោះ យើងនឹងបាត់បង់វប្បធម៌ជងរបស់យើងជាមិនខាន។ ជីដូនជីតាទួតរបស់ខ្ញុំកើតនៅទីនេះ ហើយឱម៉ែរបស់ពួកគាត់ក៏កើតនៅទីនេះដែរ”។
ដូចអ្នកដទៃទៀតដែរ លោកបានច្រានចោលការលើកឡើងទាក់ទិននឹងអបគមន៍។ ប៉ុន្តែលោកនៅតែជឿជាក់ថា ពួកគេមានឱកាសបញ្ឈប់គម្រោងទំនប់នេះ។
លោកបាននិយាយថា “មានតែប្រជាជនប៉ុណ្ណោះទើបអាចបញ្ឈប់វាបាន ប្រសិនបើពួកគេហ៊ាននិយាយខ្លាំងឡើង។ យើងមានឱកាស បើយើងរួបរួមគ្នា”៕រើន និងនិត