អ្នកថតរូបជាសាក្សីចំពោះការចូលកាន់កាប់ក្រុងភ្នំពេញដោយខ្មែរក្រហម
មួយថ្ងៃមុននឹងជ័យជម្នះយោធាខ្មែរក្រហម ជារបបដែលធ្វើឲ្យមនុស្សមួយភាគបីនៃប្រជាពលរដ្ឋទូទាំងប្រទេសបានបាត់បង់ជីវិតក្នុងរយៈពេលមិនដល់៤ឆ្នាំផងនោះ ភាពស្ងប់ស្ងាត់បានកើតឡើងក្នុងកណ្តាលទីក្រុងភ្នំពេញ ក្នុងខណៈដែលមានការប្រយុទ្ធគ្នាចុងក្រោយនៅខាងក្រៅទីក្រុង។
លោក រូឡង់ដ៍ ណឺវឺ សរសេរនៅក្នុងសៀវភៅរូបថតរបស់លោកដែលមានចំណងជើងថា”ការដួលរលំនៃក្រុងភ្នំពេញ”ថា”ក្នុងរយៈពេលពីរបីម៉ោង មហាវិថីមុនីវង្ស ត្រូវកកស្ទះ ពីព្រោះមនុស្សម្នាសម្រុកចេញពីតំបន់សំណង់អនាធិបតេយ្យនៅផ្នែកភាគខាងជើងនៃទីក្រុង និងតំបន់ទួលគោក។ រូបថតរបស់លោក នឹងតាំងពិព័រណ៌នៅឯមេត្តាហាវដែលចាប់ផ្តើមនៅថ្ងៃអង្គារ។
លោក ណឺវឺ សរសេរថា ៉មិនមានការស្រែក ឬសញ្ញាភ័យស្លន់ស្លោទេ គឺគ្រាន់តែមានមនុស្សម្នាកកកុញធ្វើដំណើរតាមរុក្ខវិថីប៉ុណ្ណោះ”។
នេះជាថ្ងៃទី១៦ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥។ សង្គ្រាមស៊ីវិលបានឆាបឆេះអស់រយៈពេល៥ឆ្នាំមកហើយ ក្នុងពេលដែលកងទ័ពរដ្ឋាភិបាលសាធារណរដ្ឋខ្មែរ ដែលគាំទ្រដោយសហរដ្ឋអាមេរិក បានប្រយុទ្ធនឹងខ្មែរក្រហម ដែលគាំទ្រដោយប្រទេសចិន និងអំឡុងពេលប៉ុន្មានឆ្នាំដំបូង គាំទ្រដោយទ័ពកុម្មុយនីស្តវៀតណាមខាងជើង។
ទីក្រុងទាំងមូលបានស្ថិតក្រោមការឡោមព័ទ្ធរបស់កងកម្លាំងខ្មែរក្រហមដែលវាយរុលចូលមក ហើយមិនមានម្ហូបអាហារសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋទាំងអស់ទេ ដែលមានចំនួនកើនឡើងស្ទើរតែដល់២លាននាក់ ដោយសារតែប្រជាពលរដ្ឋរត់ភៀសខ្លួនចូលមកទីក្រុង ដើម្បីគេចចេញពីតំបន់សង្គ្រាមនានា។ នៅក្នុងរូបថតលោក ណឺវឺ ដែលបានថតនៅពេលរសៀលថ្ងៃនោះ ប្រជាពលរដ្ឋបានប្រមូលផ្តុំគ្នានៅតាមវិថីធំៗ ដោយមិនអាចចេញទៅណារួច និងមិនបានដឹងថាតើមានអ្វីនឹងកើតឡើងបន្ទាប់មកទៀតទេ។
អ្នកថតរូបរូបនេះសរសេរថា”ពេលវេលាបានកន្លងផុតទៅ ដោយគ្មានសញ្ញាពិតប្រាកដថា ពេលណាខ្មែរក្រហម ដែលឥឡូវបានមានលេណដ្ឋានរឹងមាំនៅជាយក្រុងភ្នំពេញ នឹងរុលចូលកណ្តាលទីក្រុង ឬថាតើវានឹងកើតឡើងយ៉ាងដូចម៉្តេចនោះ”។
អ្នកថតរូបជនជាតិបារាំងរូបនេះគឺស្ថិតក្នុងចំណោមអ្នកកាសែតនិងអ្នកថតរូបដប់នាក់ជាង ដែលមិនព្រមទៅតាមការអញ្ជើញចុងក្រោយរបស់ស្ថានទូតសហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងការចាកចេញពីប្រទេសបួនថ្ងៃមុននោះ ក្នុងពេលដែលសហរដ្ឋអាមេរិកបិទស្ថានទូតរបស់ខ្លួន ហើយបានដឹកជញ្ជូនជនជាតិអាមេរិកាំង និងខ្មែរចំនួនពីរបីរយនាក់ រួមទាំងជនបរទេសផ្សេងទៀតតាមឧទ្ធម្ភាគចក្រ។លោក ណឺវឺ បានមកប្រទេសខ្មែរលើកដំបូងក្នុងឆ្នាំ១៩៧៣ដើម្បីយកព័ត៌មានអំពីសង្គ្រាមស៊ីវិល។ វិលត្រឡប់ទៅប្រទេសវិញដើម្បីបំពេញកាតព្វកិច្ចយោធាបារាំង ជាអ្នកថតរូបទាហានឆត្រយោង លោកវិលត្រឡប់មកប្រទេសកម្ពុជាវិញនៅថ្ងៃទី១ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៧៥ ដើម្បីយកព័ត៌មានពីអ្វីដែលបានក្លាយជាសប្តាហ៍ចុងក្រោយនៃសង្គ្រាមទៅវិញ។នៅដើមខែមេសា អ្នកថតរូបអាយុ២៤ឆ្នាំរូបនេះ មានរបបលុយកាក់ចាយវាយតែ២ដុល្លារប៉ុណ្ណោះក្នុងមួយថ្ងៃ។ ហ្វិលថតរូបរបស់លោក ក៏កាន់តែហោចទៅដោយមិនអាចរកបានហ្វិលបន្ថែមទៀតនៅក្នុងប្រទេសឡើយ។ ដោយព្រលានយន្តហោះពោធិចិនតុងត្រូវផ្លោងដាក់រាល់ថ្ងៃនោះ ភ្លាមនោះ លោកមិនអាចបញ្ជូនរូបថតរបស់លោកទៅកាន់ទីភ្នាក់ងាររូបថតហ្គាម្មានៅក្នុងប្រទេសបារាំងបានទេ ដែលលោកបានធ្វើជាអ្នកកាសែតសេរី។ ប៉ុន្តែអ្នកថតរូបរូបនេះ មិនមានបំណងចាកចេញទេ។
លោក ណឺវឺ បានមានប្រសាសន៍នៅក្នុងបទសម្ភាសថា”វាជាបញ្ហានៅទីនេះដើម្បីធ្វើជាសាក្សី គឺមានវត្តមាននៅចុងបញ្ចប់នៃជម្លោះនេះ”។
នៅរាត្រីថ្ងៃទី១៦ខែមេសា លោក ណឺវឺ និងអ្នកកាសែតពីរបីនាក់ផ្សេងទៀត បានសម្រេចចិត្តស្នាក់នៅឯស្ថានទូតបារាំងតាមមហាវិថីមុនីវង្ស។ នៅពេលនោះ បុគ្គលិកទាំងអស់របស់សណ្ឋាគារនៅក្នុងខណ្ឌទួលគោក បាននាំគ្នាចាកចេញអស់រលីង ហើយស្ថានទូត ទំនងជាជម្រើសមានសុវត្ថិភាព។
លោក ណឺវឺ សរសេរថា”បន្ទាប់ពីម៉ោង៤ភ្លឺបន្តិច ការប្រយុទ្ធគ្នាយ៉ាងខ្លាំង បានផ្ទុះឡើងនៅជុំវិញស្ថានីយអគ្គិសនីធំនៃទីក្រុង និងប៉មទូរគមនាគមន៍ ដែលនៅកៀកបង្កើយភាគពាយព្យនៃស្ថានទូតបារាំង។ ការប្រយុទ្ធគ្នាបានកើតឡើងរហូតដល់ថ្ងៃរះព្រាងៗ…. ពេលព្រឹកមានថ្ងៃរះចែស ប៉ុន្តែភាពស្ងាត់ជ្រងំបានគ្របដណ្តប់លើទីក្រុងនេះ”។
សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋនៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ ថ្ងៃទី១៧ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ គឺជាភាពច្របូកច្របល់និងភាពមិនប្រាកដប្រជា ដែលកើតរាលដាលក្នុងរយៈពេល៣ឆ្នាំ ៨ខែ ២០ថ្ងៃស្ថិតក្រោមរបបប៉ុល ពត។
ដូចបង្ហាញនៅក្នុងរូបថតរបស់លោក ណឺវឺ នោះ ទាហានខ្មែរក្រហមដំបូងគេ ដែលបានមកដល់មហាវិថីមុនីវង្សក្បែរស្ថានទូតបារាំង ពិតជាញញិមញញែម ក្នុងពេលដែលយុវជនចោមរោមពួកគេ ស្រែកអបអរសាទរ ហើយឲ្យបារីដល់ពួកគេ។ ទាហានរដ្ឋាភិបាលម្នាក់ បានឱបទាហានខ្មែរក្រហមម្នាក់។ ពួកគេមកពីភូមិជាមួយគ្នា ហើយទើបតែបានស្គាល់គ្នា។
ដើរសំដៅទៅទិសខាងត្បូងតាមមហាវិថី ដោយមិនបានដឹងថាតើទាហានខ្មែរក្រហមនឹងមានប្រតិកម្មចំពោះការថតរូបពួកគេយ៉ាងដូចម៉្តេចនោះ លោក ណឺវឺ បានថតរូបមនុស្សម្នាអបអរសាទរកងទ័ពដែលទទួលបានជ័យជម្នះ។ រំពេចនោះទាហានខ្មែរក្រហម ដែលបានចូលមកដល់ពីគ្រប់ទិសទី មិនមានទឹកមុខញញិមទេ។
លើកលែងតែកងពិសេសនៃទាហានរដ្ឋាភិបាលប៉ុណ្ណោះ ដែលបានបន្តប្រយុទ្ធគ្នានៅថ្ងៃនោះ ប៉ុន្តែទាហានរដ្ឋាភិបាលភាគច្រើន បានទម្លាក់អាវុធចុះចូលយ៉ាងស្ងៀមស្ងាត់ ហើយរង់ចាំបទបញ្ជាពីខ្មែរក្រហម។ លោក ណឺវឺ សរសេរថា ក្នុងពេលដែលគំនរអាវុធកាន់តែគរច្រើនឡើងនៅតាមមហាវិថីមុនីវង្សនោះ ទាហានដែលចុះចាញ់ ដើរជាក្បួនយ៉ាងស្ងៀមស្ងាត់ទៅកាន់ពហុកីឡដ្ឋានអូឡាំពិក ដែលពួកគេភាគច្រើនត្រូវបានសម្លាប់នៅទីនោះ។
នៅថ្ងៃនោះ មានភាពភាន់ច្រឡំមិនដឹងថា ទាហានដែលធ្វើដំណើរតាមរថយន្តផ្សេងៗគឺជាទាហានក្រុមណាពិតប្រាកដទេ។ លោក លន់ ណុន ជាប្អូនប្រុសលោក លន់ នល់ ប្រធានសាធារណរដ្ឋ រហូតដល់ថ្ងៃទី១ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ បានបំពាក់អាវុធដល់កងពលធំផ្ទាល់របស់លោក ហើយមានបំណងឆ្លៀតកេងចំណេញពីការបរាជ័យរបស់រដ្ឋាភិបាល ដើម្បីដណ្តើមអំណាច។
គម្រោងការរបស់លោក ត្រូវទប់ស្កាត់បានភ្លាមៗ ហើយលោកគឺស្ថិតក្នុងពួកមន្ត្រីដំបូងគេដែលសម្លាប់ដោយខ្មែរក្រហម។ ប៉ុន្តែតែមួយរយៈពេលខ្លីប៉ុណ្ណោះនៅតាមមហាវិថីមុនីវង្ស ទាហានដែលស្រែកហ៊ោកញ្ជ្រៀវរបស់លោក លន់ ណុន បានដើរក្បួនក្នុងសម្លៀកបំពាក់ស្អាតៗ មានកាន់អាវុធគ្រប់ដៃ និងកាន់ទង់ជាតិដែលមានសញ្ញាខ្វែងចម្លែក។ នៅក្នុងសៀវភៅរបស់លោកនោះ លោក ណឺវឺហៅពួកគេថា ក្រុមចលនាជាតិ។
ប៉ុន្តែក្នុងពេលដែលទាហានខ្មែរក្រហមបន្តចូលពពាក់ពពូនមកក្នុងទីក្រុង ស្ថានការណ៍នៅតាមមហាវិថីនោះបានផ្លាស់ប្តូរ។ នៅត្រង់ចំណុចមួយ លោក ណឺវឺ បានដឹងខ្លួនថា លោកគឺជាជនបរទេសតែម្នាក់គត់ឈរនៅលើផ្លូវនោះ ហើយបានព្រួយបារម្ភថា គេនឹងរឹបអូសម៉ាស៊ីនថតរបស់លោក ហើយបន្ទាប់មកក៏បានសម្រេចចិត្តដើរត្រឡប់មកស្ថានទូតបារាំងវិញ។
អ្នកថតរូបរូបនេះ បានបន្តថតរូប ទោះបីជាលោកមានការត្បិតត្បៀតដោយមិនប្រើហ្វិលឲ្យអស់ទេ ដោយទុកហ្វិលខ្លះសម្រាប់ថតនៅឯសន្និសីទកាសែត ដែលអ្នកកាសែតរំពឹងថា រដ្ឋាភិបាលថ្មីនឹងប្រកាសខ្លួនថាជាមេដឹកនាំប្រទេស។ ប៉ុន្តែមិនមានការធ្វើសន្និសីទកាសែតទេ ហើយរយៈពេលជាងពីរឆ្នាំបានកន្លងផុតទៅ មុននឹងលោក ប៉ុល ពត បានប្រកាសនៅតាមវិទ្យុថា អង្គការជាពាក្យដែលប្រើដោយខ្មែរក្រហមដើម្បីរៀបរាប់ពីថ្នាក់ដឹកនាំរបបនោះ តាមពិតទៅគឺជាគណបក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា។
ពេលវិលត្រឡប់មកកាន់ស្ថានទូតបារាំងវិញនៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា លោក ណឺវឺ បានដឹងថាគេបានប្រាប់ឲ្យប្រជាពលរដ្ឋចាកចេញពីទីក្រុងយ៉ាងប្រញាប់។ ពីខ្លោងទ្វារស្ថានទូត អ្នកថតរូបរូបនេះបានឈរមើលក្រុមមនុស្ស ដែលធ្វើដំណើរជាមួយអីវ៉ែអីវ៉ាន់របស់គេទៅទិសខាងជើង។
ជនបរទេសទាំងអស់ ត្រូវបាននាំមកស្ថានទូតបារាំង។ ស្ត្រីជនជាតិខ្មែរដែលមិនអាចបង្ហាញភ័ស្តុតាងថា ពួកគេបានរៀបការស្របច្បាប់ជាមួយជនបរទេស និងបុរសជនជាតិខ្មែរទាំងអស់ដែលបានចូលជ្រកកោនក្នុងស្ថានទូត ត្រូវបានបញ្ជាឲ្យចាកចេញពីបរិវេណស្ថានទូត។
ពួកគេបានស្នាក់នៅឯស្ថានទូតបារាំងជាច្រើនសប្តាហ៍ មុននឹងត្រូវបញ្ជូនតាមក្បួនរថយន្តពីរខ្សែទៅកាន់ប្រទេសថៃ។ លោក ណឺវឺ បានធ្វើដំណើរតាមក្បួនរថយន្តទីពីរ ដែលបានចេញដំណើរនៅក្នុងដើមខែឧសភា។ ក្នុងរយៈពេលធ្វើដំណើរបីថ្ងៃទៅកាន់ព្រំដែន លោក ណឺវឺ រំឭកថា”យើងមិនដែលបានជួបអ្នករស់នៅទីក្រុងទេ ដែលត្រូវគេបញ្ជូនទៅតាមភូមិថ្មីៗរបស់គេ។ អាជ្ញាធរថ្មី បានរៀបចំយ៉ាងផ្ចិតផ្ចង់ ដើម្បីកុំឲ្យយើងឃើញកម្ពុជាថ្មីរបស់ពួកគេ”។
ការយកព័ត៌មានអំពីកម្ពុជារបស់លោក ណឺវឺ មិនបានបញ្ចប់នៅត្រឹមនេះទេ។ ក្នុងខែសីហា ឆ្នាំ១៩៧៥ លោកបានជួបជនភៀសខ្លួនតាមបណ្តោយព្រំដែនថៃខ្មែរ ហើយបានដឹងអំពីភាពឃោរឃៅរបស់ខ្មែរក្រហមដែលបានកើតឡើងនៅក្នុងប្រទេសខ្មែរ។ លោក បានវិលត្រឡប់មកព្រំដែនវិញក្នុងឆ្នាំ១៩៧៧ និង១៩៧៨ ដើម្បីទទួលបានព័ត៌មានបន្ថែម ដោយព្យាយាមគេចចេញពីកងទាហានថៃ ពីព្រោះប្រទេសថៃ បានប្រកាសប្រើច្បាប់អាជ្ញាសឹកនៅក្នុងតំបន់នោះ។
មានមូលដ្ឋាននៅក្នុងក្រុងបាងកកពីឆ្នាំ១៩៧៩ដល់ឆ្នាំ១៩៨២ លោក ណឺវឺ យកព័ត៌មានតាមជំរំជនភៀសខ្លួនដែលបានបង្កើតឡើងតាមព្រំដែន ក្នុងពេលដែលប្រជាពលរដ្ឋខ្មែររាប់ពាន់នាក់បានភៀសខ្លួនចេញពីប្រទេស បន្ទាប់ពីការបរាជ័យរបស់ខ្មែរក្រហមក្នុងឆ្នាំ១៩៧៩។
លោក សរសេរថា”ខ្ញុំបានឃើញផ្ទាល់ភ្នែកនូវដំណាក់កាលដំបូងនៃអ្វីដែលបានក្លាយជាវិបត្តិជនភៀសខ្លួនដ៏ធំបំផុតមួយក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៨០”។ យោងតាមរបាយការណ៍សហប្រជាជាតិឆ្នាំ១៩៩២ឲ្យដឹងថា មានប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរប្រមាណ៦៨០,០០០នាក់បានរស់នៅក្នុងជំរំទាំង៨តាមបណ្តោយព្រំដែននៅខែធ្នូឆ្នាំ១៩៧៩។
ក្នុងខែមករា ឆ្នាំ១៩៨១ លោក ណឺវឺ ទទួលបានការអនុញ្ញាតធ្វើដំណើរមកក្រុងភ្នំពេញ។ លោកត្រូវបានគេនាំទៅមើលមន្ទីរទារុណកម្មទួលស្លែង និងវាលពិឃាតជើងឯក ដែលអាជ្ញាធរខ្មែរបានតម្រៀមលលាដ៍ក្បាលនៅលើដី ដើម្បីរាប់ចំនួនថាមនុស្សប៉ុន្មាននាក់ត្រូវគេសម្លាប់នៅទីនោះ។
លោក ណឺវឺ សរសេរថា”នៅពេលនោះហើយដែលភ្នែករបស់ខ្ញុំបានមើលឃើញនូវទំហំធំធេងនៃអ្វីដែលបានកើតឡើងពិតប្រាកដ”ក្នុងរបបខ្មែរក្រហម។ អស់រយៈពេលពីរទសវត្សរ៍ក្រោយមក លោក ណឺវឺ បានយកព័ត៌មានពីវិបត្តិផ្សេងៗទូទាំងពិភពលោក ពោលគឺជម្លោះនៅអាហ្វហ្គានីស្តាន ការឡោមព័ទ្ធនៃក្រុងបេរុត និងសង្គ្រាមនៅក្នុងប្រទេសលីបង់ រហូតដល់ការបះបោរតួរ៉េកក្នុងប្រទេសម៉ាលី និងវិបត្តិជនភៀសខ្លួនឃឺត បន្ទាប់ពីសង្គ្រាមឈូងសមុទ្រទី១។
បន្ទាប់មក លោកបានធ្វើការក្នុងហូល្លីវូត ជាអ្នកថតរូបហ្វិក រួមមានរឿងខ្សែភាពយន្ត អូលីវឺ ស្តូន”ផ្លាទូន”ដែលទាក់ទងនឹងសង្គ្រាមឥណ្ឌូចិនរវាងសហរដ្ឋអាមេរិក និងវៀតណាមខាងជើង។ឥឡូវនេះ លោក ណឺវឺ មានមូលដ្ឋានក្នុងក្រុងបាងកក ធ្វើគម្រោងពាណិជ្ជកម្ម ក៏ដូចជាការយកព័ត៌មាននៅក្នុងតំបន់ បន្ថែមលើការធ្វើការលើសៀវភៅផ្សេងៗតាមរយៈគ្រឹះស្ថានបោះពុម្ពរបស់លោក គឺ អាស៊ីហ័ររីហ្សុនប៊ុក។
លោកបានសម្រេចចិត្តបោះពុម្ពពង្រីកសៀវភៅឆ្នាំ២០០៩របស់លោក ដែលមានចំណងជើងថា”ការដួលរលំនៃក្រុងភ្នំពេញ” ជាភាសាបារាំង និងភាសាអង់គ្លេស រីឯភាសាខ្មែរនឹងត្រូវបោះពុម្ពផ្សាយ ពេលណាដែលលោករកបានជំនួយថវិកា ដើម្បីរំឭកខួបជ័យជម្នះខ្មែរក្រហមកាលពីបួនទសវត្សរ៍កន្លងមកនេះ។
លោក ណឺវឺ បានមានប្រសាសន៍ក្នុងកិច្ចសម្ភាសនៅខែនេះថា”ប្រវត្តិនេះ នឹងក្លាយជាហេតុការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រ។ ក្នុងពេលមិនយូរមិនឆាប់ ក៏នឹងមានមនុស្សកាន់តែតិចទៅៗ ដែលនៅរស់ បានឆ្លងកាត់របបនោះ”។
ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី លោក ណឺវឺ បានមានប្រសាសន៍ថា ក្រុងភ្នំពេញកំពុងតែមានការផ្លាស់ប្តូរយ៉ាងឆាប់រហ័ស។
លោក ណឺវឺ បានមានប្រសាសន៍ថា”មួយរយៈនេះ…. ក្រុងភ្នំពេញនៅតែស្ថិតនៅកៀកនឹងទីក្រុងកាលពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៧០នៅឡើយទេបើតាមភូមិសាស្ត្រ សោភ័ណភាព។ សព្វថ្ងៃ ជាប្រទេសមួយដែលកំពុងតែបើកទំព័រថ្មី”។៕រើន