សមាជិកសភា និងមន្ត្រីមកពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានបន្តការពារសេចក្តីព្រាងច្បាប់ដ៏ចម្រូងចម្រាសរបស់ខ្លួនដែលមានបំណងគ្រប់គ្រងអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលនៅក្នុងប្រទេសនៅឯសិក្ខាសាលាមួយធ្វើឡើងក្នុងរដ្ឋសភាកាលពីម្សិលមិញ ទោះបីជាមានការធ្វើពហិការពីអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួន និងគណបក្សប្រឆាំងដែលចាត់ ទុកព្រឹត្តិការណ៍នេះថា “គ្មានន័យ” ក៏ដោយ ។
គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានរៀបចំសិក្ខាសាលានេះមុនការបោះឆ្នោតដែលជិតមកដល់ ដើម្បីស្តាប់មតិយោបល់បន្ថែមពីអ្នកចូលរួមជុំវិញសេចក្តីព្រាងច្បាប់នេះ ដែលអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលព្រួយបារម្ភខ្លាចក្រែងរដ្ឋាភិបាល នឹងប្រើប្រាស់ដើម្បីបំបិទសិទ្ធិរិះគន់របស់ខ្លួន។ ប៉ុន្តែ ខណៈសិក្ខាសាលានេះកំពុងដំណើរការ សមាជិកសភាមកពីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានដើរចេញនៅក្នុងចំណោមអ្នកចូលរួមជាច្រើន ដើម្បីសការតវ៉ា។
លោក សុន ឆ័យ សមាជិកសភាមកពីគណបក្សប្រឆាំងបានថ្លែងតាមក្រោយថា “យើងធ្វើពហិការព្រោះសិក្ខាសាលានេះគ្មានន័យអ្វីទេ។ វាមិនមែនជាកិច្ចប្រជុំដែលអនុញ្ញាតឲ្យពលរដ្ឋចូលរួមឡើយ…វាគ្រាន់តែជាកិច្ចប្រជុំឲ្យល្អមើលតែប៉ុណ្ណោះ។ វានឹងមិនផ្តល់ឱកាសឲ្យមានការកែប្រែច្បាប់នេះឡើយ”។
គណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍នៃរដ្ឋសភាបានបដិសេធមិនឲ្យគណបក្សសង្គ្រោះជាតិចូលរួមពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងការរៀបចំសិក្ខាសាលានេះទេ នៅពេលខ្លួនបានសម្រេចមិនឲ្យគណៈកម្មការណាមួួយនៃរដ្ឋសភាដែលមានសមាជិកមកពីគណបក្សប្រឆាំងធ្វើជាប្រធាននោះ ពិនិត្យមើលសេចក្តីព្រាងច្បាប់នេះ។ គណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានអំពាវនាវសុំឲ្យមានពេលវេលាច្រើនបន្ថែមទៀតដើម្បីពិភាក្សាដេញដោលអំពីច្បាប់នេះ ដែលរងការរិះគន់យ៉ាងខ្លាំងពីអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលរាប់រយ ក៏ដូចជាអង្គការសហប្រជាជាតិ សហរដ្ឋអាមេរិក និងសហភាពអឺរ៉ុបផងដែរ។
លោក សុន ឆ័យ បានថ្លែងបន្ថែមថា “ តើយើងអាចធ្វើវាត្រឹមតែមួយព្រឹកបានដោយរបៀបណាទៅ?”។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានជំរុញឲ្យសេចក្តីព្រាងច្បាប់នេះមានដំណើរការទៅមុខដោយលោកចាត់ទុកថា វាជារបាំងដ៏សំខាន់ដើម្បីទប់ស្កាត់កុំឲ្យហិរញ្ញប្បទានភេរវកម្មហូរចូលមកក្នុងប្រទេសតាមរយៈអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល។
រដ្ឋាភិបាលបានលើកឡើងថា ខ្លួនគ្រាន់តែចង់ឲ្យអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលធ្វើខ្លួនឲ្យមានតម្លាភាពប៉ុណ្ណោះ។ តែទោះជាយ៉ាងណា រដ្ឋាភិបាលខ្លួនឯងជារឿយៗតែងតែទទួលបានពិន្ទុដ៏ទាបក្នុងការដាក់ចំណាត់ថ្នាក់ទូទាំងពិភពលោកផ្នែក “តម្លាភាព”។ចំណែកឯអង្គការតម្លាភាពអន្តរជាតិវិញមិនត្រូវបានគេអញ្ជើញឲ្យមកចូលរួមក្នុងសិក្ខាសាលាកាល ពីម្សិលមិញឡើយ។លោក ព្រាប កុល ដែលជាប្រធានអង្គការនេះបានលើកឡើងថា គេមិនអញ្ជើញលោកទេ ហើយលោកមិនត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យចុះឈ្មោះឡើយ ព្រមទាំងត្រូវបានគេបណ្តេញចេញទៀតផង នៅពេលលោកបង្ហាញមុខនៅក្នុងរដ្ឋសភាកាលពីម្សិលមិញ។
អង្គការមួយចំនួនដែលរិះគន់ធ្ងន់ៗលើរដ្ឋាភិបាលរួមមានដូចជា អង្គការសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក និងអង្គការលីកាដូជាដើម បានសម្រេចមិនចូលរួមសិក្ខាសាលានេះទេ។ ដូច គណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែរ ពួកគេបានចាត់ទុកការអញ្ជើញរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាឲ្យសាធារណជនមកផ្តល់មតិយោបល់ថា ពុំសូវជាមានភាពស្មោះត្រង់។
នៅក្នុងរដ្ឋសភាកាលពីម្សិលមិញ លោក ឈាង វុន សមាជិកសភាមកពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានរៀបចំសិក្ខាសាលានេះយ៉ាងប្រុងប្រយ័ត្ន ដោយបានហៅឈ្មោះអ្នកចូលរួមដែលមាននៅក្នុងបញ្ជី និងដែលបានដាក់ជូនសំណួរ និងការផ្តល់មតិយោបល់ជាមុន។ គេបានបើកឱកាសឲ្យមានការសួរសំណួរ និងផ្តល់មតិយោបល់រយៈពេល១ម៉ោង ដោយអ្នកចូលរួមនីមួយៗមានពេល៣នាទីសម្រាប់សួរសំណួរ ឬផ្តល់មតិយោបល់។
នៅក្នុងបញ្ជីអ្នកចូលរួម រួមមានដូចជាអ្នករិះគន់សេចក្តីព្រាងច្បាប់នេះជាដើម ប៉ុន្តែ គេបានផ្តល់ឱកាសឲ្យអ្នកដែលទំនងជាគាំទ្រសេចក្តីព្រាងច្បាប់េនះច្រើនជាង ក្នុងនោះមានសមាជិកមួយចំនួនមកពីអង្គការយុវជន។
ក្នុងចំណោមអ្នកដែលត្រូវបានអនុញ្ញាតឲ្យឡើងនិយាយ គឺនិស្សិត ជា ឆេង ដែលសិក្សានៅសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទនីតិសាស្ត្រ និងវិទ្យាសាស្ត្រសេដ្ឋកិច្ច និងដែលមានសម្ព័ន្ធភាពជាមួយសហភាពសហព័ន្ធយុវជនកម្ពុជា ដែលមានទំនាក់ទំនងជាមួយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងដែលត្រូវបានដឹកនាំដោយលោក ហ៊ុន ម៉ានី [កូនប្រុសរបស់លោក ហ៊ុន សែន] ដែលខ្លួនលោកផ្ទាល់ក៏ជាសមាជិកសភាមួយរូបដែរនោះ។
និស្សិតរូបនេះ បានជំរុញឲ្យសមាជិកសភាអនុម័តច្បាប់នេះ និងបានរិះគន់អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលថា បានធ្វើបាតុកម្មប្រឆាំងគោលនយោបាយ និងការអនុវត្តរបស់រដ្ឋា ភិបាល ខណៈទទួលបានជំនួយពីក្រៅប្រទេស។
និស្សិតរូបនេះ បាននិយាយថា “ អ៊ីចឹង ប្រសិនបើយើងគ្មានច្បាប់ តើនរណាគ្រប់គ្រងនរណា?។ ប្រសិនបើគ្មានច្បាប់គ្រប់គ្រងអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល តើពួកគេអាចមានអព្យាក្រឹត្យភាព តម្លាភាព និងការទទួលខុសត្រូវតាមរបៀបណា?”។
រីឯអ្នកចូលរួមម្នាក់ទៀតឈ្មោះ ឡាយ សុវណ្ណ មកពីសមាគមសិស្សនិស្សិតបញ្ញវន្តក្មេងវត្តបាននិយាយថា ច្បាប់នេះនឹងក្លាយជាឧបករណ៍ដ៏មានប្រយោជន៍សម្រាប់ប្រឆាំងដូចជាលោកស្រី ម៉ម សុម៉ាលី ដែលជាប្រធានអង្គការមានឈ្មោះអាស្រូវទាក់ទិននឹងការប្រឌិតរឿងអតីតកាលរបស់ខ្លួន និងការបង្រៀនស្ត្រីក្មេងៗឲ្យចេះភូតកុហកដូចខ្លួនដើម្បីទាក់ទាញជំនួយជាដើម។
លោក សុវណ្ណ បាននិយាយថា “ ពួកគេបានទាញយកប្រយោជន៍សម្រាប់ខ្លួនដោយកេងចំណេញពីជនរងគ្រោះ”។ លោក សុវណ្ណ ក៏បានអំពាវនាវឲ្យសមាជិកសភាបង្កើតច្បាប់ឲ្យកាន់តែតឹងរឹុងថែមទៀតផងដែរ ដោយដាក់ពិន័យយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរលើអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលណាដែលប្រព្រឹត្តអំពើពុករលួយ។
សេចក្តីព្រាងច្បាប់នេះនឹងតម្រូវឲ្យអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល និងសមាគមទាំងអស់ចុះបញ្ជីជាមួយរដ្ឋាភិបាលដើម្បីបន្តប្រតិបត្តិការរបស់ខ្លួន ហើយត្រូវដាក់របាយការណ៍ប្រចាំឆ្នាំអំពីសកម្មភាព និងហិរញ្ញវត្ថុរបស់ខ្លួនជូនរដ្ឋាភិបាល។
អ្នករិះគន់បានលើកឡើងថា ច្បាប់នេះរំលោភសិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការជួបជុំគ្នារបស់ពួកគេដែលមានចែងនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។ ពួកគេព្រួយបារម្ភ ខ្លាចក្រែងរដ្ឋាភិបាលនឹងប្រើច្បាប់មិនច្បាស់លាស់នេះ ដើម្បីបំបិទសិទ្ធិរិះគន់ និងរារាំងពួកគេមិនឲ្យចុះបញ្ជី។
អង្គការសហប្រជាជាតិ និងសហរដ្ឋអាមេរិក បានជំរុញឲ្យរដ្ឋាភិបាលពិចារណា ឡើងវិញចំពោះការត្រូវការរបស់ខ្លួននូវច្បាប់នេះ។ នៅឯសិក្ខាសាលាកាលពីម្សិលមិញ លោក អាឡាំង វ៉ាដឺស្មីសសេន (Alain Vandersmissen) ភារធារីរងរបស់សហភាពអឺរ៉ុបក៏បានចូលរួមជាមួយពួកគេដែរ។
លោកបានថ្លែងថា សហភាពអឺរ៉ុប យល់ពីក្តីបារម្ភរបស់រដ្ឋាភិបាលចំពោះការបំពានសន្តិសុខ។ “ ទោះជាយ៉ាងណា បន្ទាប់ពីការវិភាគដោយប្រុងប្រយ័ត្នលើសេចក្តីព្រាងច្បាប់នេះនៅចំពោះមុខយើង យើងបានសន្និដ្ឋានថា សេចក្តីព្រាងច្បាប់នេះមានបទប្បញ្ញត្តិតិចតួចណាស់ដែលអាចបញ្ជាក់ថាសមហេតុផលសម្រាប់ពាក្យពេចន៍បច្ចុប្បន្នរបស់វាពាក់ព័ន្ធនឹងក្តីបារម្ភសន្តិសុខស្របច្បាប់។ យើងហាក់ដូចជាយល់ថា តុល្យភាពរវាងក្តីបារម្ភស្របច្បាប់ទាំងនេះ គឺជាបញ្ហាមួយ ហើយសិទ្ធិរបស់សមាជិកសង្គមស៊ីវិលគឺជាបញ្ហាមួយទៀត”។
លោកមានប្រសាសន៍ទៀតថា ក្រមព្រហ្មទណ្ឌបានគ្របដណ្ដប់ក្តីបារម្ភផ្នែកសន្តិសុខរបស់រដ្ឋាភិបាលរួចទៅហើយ ហើយបានជំរុញឱ្យក្រុមតំណាងរាស្ត្រចំណាយពេលបន្ថែមទៀតលើការព្រាងច្បាប់នេះ។ លោកបានគូសបញ្ជាក់ថា ច្បាប់នេះគឺជាឱកាសមួយដើម្បីការពារបណ្តាអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល “ ប៉ុន្តែស្ថិតក្នុងទម្រង់បច្ចុប្បន្នរបស់វា ច្បាប់នេះនឹងរារាំងការងារនេះ ដែលធ្វើឱ្យខូចមុខមាត់របស់កម្ពុជា”។
ដំណើរការដែលរៀបចំឡើងដោយប្រុងប្រយ័ត្ននេះត្រូវបានរំខានមួយភ្លែតដោយស្ត្រីពីរនាក់មកពីសហគមន៍បឹងកក់ កន្លែងដែលប្រជាពលរដ្ឋរាប់ពាន់គ្រួសារត្រូវបានបង្ខំឱ្យចាកចេញពីផ្ទះសំបែងរបស់ខ្លួនដើម្បីបើកផ្លូវសម្រាប់គម្រោងអចលនទ្រព្យលំដាប់ខ្ពស់របស់សមាជិកព្រឹទ្ធសភាមួយរូបមកពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ គ្រួសារទាំងនេះទទួលបានការគាំទ្រយ៉ាងខ្លាំងពីបណ្តាអង្គការសិទ្ធិមនុស្សទាំងនៅក្នុងស្រុក និងក្រៅស្រុក។
អ្នកស្រី ច្រាយ នីម ដែលស្ថិតក្នុងចំណោមស្ត្រីទាំងពីរនាក់នោះ គ្មានឈ្មោះនៅក្នុងបញ្ជីឈ្មោះភ្ញៀវដែលទទួលបានការអញ្ជើញរបស់លោក ឈាង វុន ទេ ហើយបានកញ្ឆក់មីក្រូហ្វូននិយាយប្រាប់លោកថា ច្បាប់ស្តីពីអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលនេះគំរាមរារាំងការគាំទ្រនោះ។ស្ត្រីរូបនេះនិយាយថា “ អង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលជួយយើង។ នៅកម្ពុជា បើគ្មានអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលជួយយើងទេ គេមើលមិនឃើញទុក្ខវេទនារបស់ពលរដ្ឋឡើយ”។
លោក ឈាង វុន បានឱ្យពេលអ្នកស្រី ច្រាយ នីម និយាយពីរបីនាទី ហើយលោកនឹងយកពាក្យសម្តីរបស់ស្ត្រីរូបនេះទៅ “ពិចារណា”។ ប៉ុន្តែលោក ឈាង វុន និងមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលដែលនៅអែបនឹងលោក នៅតែធ្វើធម្មតាហាក់ដូចគ្មានរឿងអ្វីកើតឡើងចំពោះអ្នករិះគន់សេចក្តីព្រាងច្បាប់នេះដែលចង់លុបច្បាប់នេះចោល។
លោក ប៉ុល លឹម រដ្ឋលេខាធិការក្រសួងមហាផ្ទៃ បានមានប្រសាសន៍ថា កម្ពុជាត្រូវការច្បាប់នេះ ពីព្រោះអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួនធ្វើហួសសិទ្ធិរបស់ខ្លួន និងដោយសារតែមានច្រើនពេក រដ្ឋាភិបាលនិយាយថា មានជាង ៥.០០០ ប៉ុន្តែអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលនិយាយថា មានតែប្រហែល១ភាគ៥ប៉ុណ្ណោះនៃអង្គការទាំងនោះដែលធ្វើសកម្មភាពសកម្ម។
លោកបានបន្តថា ក្រុមអ្នកធ្វើសេចក្តីព្រាងច្បាប់បានសិក្សាអំពីច្បាប់ស្តីពីអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលនៅក្នុងប្រទេសចំនួនប្រាំបួនផ្សេងទៀតយ៉ាងប្រុងប្រយ័ត្ន ហើយថា សំណៅសេចក្តីព្រាងដែលពួកគេសម្រេចយក មិនតឹងរ៉ឹងខ្លាំងដូចច្បាប់នៅក្នុងប្រទេសមួយចំនួននោះទេ ពីព្រោះវានៅតែអនុញ្ញាតឱ្យអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលរក្សាទុកម្ចាស់ជំនួយបរទេសរបស់ខ្លួនដដែល។
ពាក់ព័ន្ធនឹងការព្រួយបារម្ភថា រដ្ឋាភិបាលនឹងប្រើប្រាស់អំណាចរបស់ខ្លួនក្នុងផ្លូវមិនត្រឹមត្រូវក្រោមច្បាប់នេះដើម្បីសម្រេចថា តើអ្នកណា ឬអ្វីបានបង្កការគំរាមកំហែងដល់ “ សន្តិសុខសាធារណៈ” ឬ“ ប្រពៃណី” របស់កម្ពុជានោះ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា នឹងមានការធានាថា “ អ្នកជំនាញ” ត្រៀមខ្លួនរួចជាស្រេចដើម្បីពិនិត្យមើលហានិភ័យ។
បណ្តាអង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលក៏មានការព្រួយបារម្ភដែរថា ច្បាប់នេះនឹងអនុវត្តលើអង្គការ សមាគមតូចៗរាប់ពាន់នៅតាមមូលដ្ឋានទូទាំងប្រទេស ដែលនឹងជួបការលំបាកក្នុងការបំពេញកាតព្វកិច្ចចុះបញ្ជី និងធ្វើរបាយការណ៍។
លោក សក់ សេដ្ឋា រដ្ឋលេខាធិការមួយរូបទៀតនៅក្រសួងមហាផ្ទៃថ្លែងថា អង្គការសមាគមមូលដ្ឋានទាំងនោះនឹងទទួលបានការលើកលែង។
គម្រោងបណ្តោះអាសន្នដែលត្រូវដាក់សេចក្តីព្រាងច្បាប់នេះសម្រាប់ការបោះឆ្នោតអនុម័តនៅថ្ងៃសុក្រ ត្រូវបានលុបចោលវិញ ហើយលោក ឈាង វុន បានមានប្រសាសន៍ថា មិនទាន់មានការកំណត់កាលបរិច្ឆេទថ្មីនៅឡើយទេ៕ ស៊ុយឈាង និង សុខុម