យោងតាមគណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សរបស់រដ្ឋាភិបាលបានឲ្យដឹងថា រយៈពេលជាងប្រាំខែបន្ទាប់ពីត្រូវបានតែងតាំងជាអ្នកធ្វើរបាយការណ៍ពិសេសថ្មីរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិស្តីពីសិទ្ធិមនុស្សនៅប្រទេសកម្ពុជា លោកស្រី រ៉ូណា ស្មីត នឹងធ្វើទស្សនកិច្ចផ្លូវការលើកដំបូងរបស់លោកស្រីនៅកម្ពុជានាចុងខែនេះ។
ដំណើរទស្សនកិច្ចនេះបញ្ចប់មួយសប្តាហ៍មុនលោកស្រី ស្មីត គ្រោងនឹងផ្តល់របាយការណ៍ដំបូងរបស់លោកស្រីស្តីពីស្ថានការណ៍ក្នុងប្រទេសកម្ពុជាទៅក្រុមប្រឹក្សាសិទ្ធិមនុស្សអង្គការសហប្រជាជាតិនៅទីក្រុងហ្សឺណែវនៅថ្ងៃទី៣០ ខែកញ្ញា។
ជាអ្នកសិក្សាជាន់ខ្ពស់ជនជាតិអង់គ្លេសម្នាក់ដែលបានចំណាយពេលបង្រៀន និងស្រាវជ្រាវនៅប្រទេសកម្ពុជាមុនការតែងតាំងលោកស្រីកាលពីខែមីនា លោកស្រី ស្មីត ដំបូងឡើយមានគម្រោងធ្វើទស្សនកិច្ចផ្លូវការលើកដំបូងរបស់លោកស្រីមកកម្ពុជានៅខែឧសភា ប៉ុន្តែ ទស្សនកិច្ចនោះត្រូវបានពន្យារពេលទៅវិញដោយមានការពន្យល់តិចតួច។ អង្គការសហប្រជាជាតិនិយាយថា ខ្លួនបានរង់ចាំរដ្ឋាភិបាលបញ្ជាក់អំពីផែនការសម្រាប់បេសកកម្មតាមកាលបរិច្ឆេទថ្មី។
កាលពីថ្ងៃសុក្រ លោក ម៉ក់ សម្បត្តិ អនុប្រធានគណៈកម្មាធិការសិទ្ធិមនុស្សរបស់រដ្ឋាភិបាល បានមានប្រសាសន៍ថា លោកស្រី ស្មីត នឹងចាប់ផ្តើមដំណើរទស្សនកិច្ចជាលើកដំបូងរបស់លោកស្រីក្នុងនាមជាប្រេសិតសិទ្ធិមនុស្សរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិចាប់ពីថ្ងៃទី១៧ ខែកញ្ញា។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ខ្ញុំបានទទួលព័ត៌មានពីក្រុមប្រឹក្សាសិទ្ធិមនុស្សរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិថា លោកស្រី រ៉ូណា ស្មីត ដែលមានគម្រោងមកប្រទេសកម្ពុជានៅខែឧសភានោះ នឹងមកប្រទេសកម្ពុជាចាប់ពីថ្ងៃទី១៧រហូតដល់ថ្ងៃទី២៤ខែកញ្ញា”។
“វាចម្លែកបន្តិចដែលលោកស្រីមកក្នុងខែកញ្ញា ពីព្រោះអ្នកធ្វើរបាយការណ៍ពិសេសមិនដែលមកក្នុងខែកញ្ញាទេ ត្បិតអីវាជារដូវប្រជុំនៅទីក្រុងហ្សឺណែវ”។
យោងតាមលោក សម្បត្តិ បានឲ្យដឹងថា លោកស្រី ស្មីត បានស្នើសុំជួបជាមួយមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាល ក្នុងនោះរួមមានលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន លោករដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេស ហោ ណាំហុង លោករដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ ស ខេង លោករដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងអប់រំ ហង់ ជួន ណារ៉ុន និងលោករដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ អង្គ វង្សវឌ្ឍានា អំឡុងពេលបេសកកម្មលើកដំបូងរបស់លោកស្រី។
លោកបាននិយាយថា “មេដឹកនាំមួយចំនួនបានយល់ព្រមជួបជាមួយលោកស្រី ហើយមួយចំនួនក៏បានរៀបចំពេលវេលារបស់ខ្លួនដើម្បីជួបលោកស្រីដែរ”។
លោក ជុំ សុន្ទរី អ្នកនាំពាក្យក្រសួងការបរទេសបាននិយាយថា មន្ត្រីនៅក្រសួងរបស់លោកកំពុងរៀបចំដំណើរទស្សនកិច្ចនេះ ប៉ុន្តែ លោកបាននិយាយថា លោកមិនអាចបញ្ជាក់លម្អិតអំពីដំណើរទស្សនកិច្ចនេះបានទេ។
ការិយាល័យសិទ្ធិមនុស្សរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិប្រចាំប្រទេសកម្ពុជាបាននិយាយថា ខ្លួនមិនអាចបញ្ជាក់អំពីថ្ងៃនៃការធ្វើទស្សនកិច្ចរបស់លោកស្រី ស្មីត បានទេ។
លោកស្រី វ៉ាន ហៀលី តំណាងការិយាល័យឧត្តមស្នងការអង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្សប្រចាំប្រទេសកម្ពុជា បាននិយាយតាមរយៈសារអេឡិចត្រូនិកថា “អ្នកធ្វើរបាយការណ៍ពិសេសបានស្នើការធ្វើទស្សនកិច្ចក្នុងខែកញ្ញា ហើយកំពុងរង់ចាំការបញ្ជាក់ពីរដ្ឋាភិបាល”។
លោកស្រី បានបន្ថែមក្នុងអីុម៉េលមួយដោយឡែកថា “នៅពេលអ្នកធ្វើរបាយការណ៍ពិសេសម្នាក់ៗប្រឈមនឹងការទាមទារផ្សេងគ្នា កាលបរិច្ឆេទជ្រើសរើសដោយម្នាក់ៗសម្រាប់ការធ្វើទស្សនកិច្ចអាចខុសគ្នា។ មិនមានអ្វីចម្លែកទេអំពីរឿងនេះ”។
ដំណើរទស្សនកិច្ចដែលគ្រោងទុករបស់លោកស្រី ស្មីត ធ្វើឡើងក្នុងអំឡុងពេលដែលក្រុមសិទ្ធិមនុស្សបានហៅថា “ស្ថានការណ៍សិទ្ធិមនុស្សកំពុងធ្លាក់ចុះខ្លាំងក្នុងប្រទេសកម្ពុជា”។
កាលពីខែមុន ក្រុមសិទ្ធិមនុស្សក្នុងស្រុកនិងអន្តរជាតិចំនួន១២ក្រុមបានផ្ញើលិខិតមួយច្បាប់ទៅក្រុមប្រឹក្សាសិទ្ធិមនុស្សអង្គការសហប្រជាជាតិ ដោយអំពាវនាវឲ្យសមាជិករបស់ខ្លួនអនុម័តសេចក្តីសម្រេចមួយដែលដោះស្រាយបញ្ហាការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សកាន់តែខ្លាំងក្នុងប្រទេសនេះអំឡុងសម័យប្រជុំដែលចាប់ផ្តើមនៅថ្ងៃទី១៤ ខែកញ្ញានេះ។
លិខិតនោះបាននិយាយថា “មុនពេលឈានដល់ការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ និងការបោះឆ្នោតជាតិដែលគ្រោងធ្វើនៅឆ្នាំ២០១៧ និងឆ្នាំ២០១៨ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានចាត់វិធានការរឹតត្បិតខ្លាំងឡើងលើសិទ្ធិសេរីភាពនៃការបញ្ចេញមតិ ការជួបជុំដោយសន្តិវិធី និងសិទ្ធិបង្កើតសមាគមរបស់ពលរដ្ឋកម្ពុជា ហើយដាក់កម្រិតលើលទ្ធភាពរបស់ក្រុមប្រឆាំងនយោបាយក្នុងការចូលរួមដ៏សំខាន់ក្នុងការធ្វើគោលនយោបាយ”។
លោកស្រី ណាលី ពីឡូក នាយិកាអង្គការលីកាដូ បាននិយាយកាលពីថ្ងៃសុក្រថា លោកស្រីសង្ឃឹមថា លោកស្រី ស្មីត នឹងថ្លែងអំពីច្បាប់អង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល ដ៏ចម្រូងចម្រាសដែលទើបអនុម័តថ្មីៗ អំឡុងដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់លោកស្រី ហើយយកពេលវេលាដើម្បីជួបសួរសុខទុក្ខសកម្មជន សមាជិកគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ និងអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្សដែលបានជាប់ពន្ធនាគារថ្មីៗនេះ។
លោកស្រី ពីឡូក បាននិយាយថា “យើងមិនមែនជាមនុស្សសំខាន់ធ្វើការសម្រេចលើរបៀបវារៈរបស់លោកស្រីទេ ប៉ុន្តែ យើងសង្ឃឹមថា លោកស្រីនឹងផ្តោតលើបរិយាកាសប្រជាធិបតេយ្យដ៏រឹតត្បិតចំពោះអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្សក្រោយពីការអនុម័តច្បាប់អង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល និងទៅជួបអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្សក្នុងពន្ធនាគារនៅភ្នំពេញ និងនៅខេត្តកោះកុង”។
ក្រោយពីការអនុម័តច្បាប់អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាល ដែលក្រុមសិទ្ធិមនុស្សបាននិយាយថា ជាច្បាប់ផ្ទុយនឹងរដ្ឋធម្មនុញ្ញសម្រាប់រដ្ឋាភិបាលដើម្បីបង្ក្រាបអ្នកប្រឆាំង និងបិទអង្គការទាំងឡាយណាដែលរិះគន់គណបក្សកាន់អំណាចនោះ ក៏មានការកើនឡើងយ៉ាងខ្លាំងចំពោះការចាត់វិធានការផ្លូវច្បាប់ប្រឆាំងនឹងសកម្មជនសង្គម និងសកម្មជននយោបាយដែរ។
កាលពីខែមុន តុលាការខេត្តកោះកុងបានដាក់ពន្ធនាគារសកម្មជនបីនាក់មកពីអង្គការមាតាធម្មជាតិជាអង្គការបរិស្ថាន ដែលដឹកនាំការតវ៉ានៅទីនោះប្រឆាំងនឹងក្រុមហ៊ុនដែលពួកគេនិយាយថា កំពុងបូមខ្សាច់ដោយខុសច្បាប់ពីពាមក្នុងមូលដ្ឋានពួកគេ។
លោក នី ចរិយា ប្រធានផ្នែកសើុបអង្កេតនៃសមាគមសិទ្ធិមនុស្សអាដហុកបានក្លាយជាគោលដៅនៃការគំរាមកំហែងខាងផ្លូវច្បាប់ ព្រោះតែការខិតខំរបស់លោកដើម្បីបង្ហាញឲ្យឃើញនូវអ្វីដែលលោកអះអាងថា ជាភាពមិនប្រក្រតីរបស់តុលាការ ក្នុងការដោះស្រាយជម្លោះដីធ្លីមួយក្នុងខេត្តសៀមរាប ដែលក្នុងនោះកសិករពីរនាក់ត្រូវគេចាប់ដាក់ពន្ធនាគារ។
ហើយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិវិញ មន្ត្រីនិងអ្នកគាំទ្ររបស់ខ្លួន១៥នាក់ត្រូវបានគេចាប់ខ្លួន ឬកាត់ទោសឲ្យជាប់ពន្ធនាគារក្នុងពេលពីរខែមុននេះ ដោយមាន១១នាក់ ត្រូវបានកាត់ទោសឲ្យជាប់ពន្ធនាគាររយៈពេលចន្លោះពីប្រាំពីរឆ្នាំទៅ២០ឆ្នាំ ពីបទចូលរួម និងដឹកនាំកុបកម្ម ដែលគេមើលឃើញជាទូទៅថា ជាហេតុផលនយោបាយ។
បើទោះជា រដ្ឋាភិបាលជាទូទៅមិនអើពើនឹងរបាយការណ៍ និងអនុសាសន៍ពីប្រេសិតសិទ្ធិមនុស្សរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិក៏ដោយ ក៏លោក ហួន ឈុនឌី ប្រធានស្តីទីនៃមជ្ឈមណ្ឌលអប់រំច្បាប់សម្រាប់សហគមន៍ បាននិយាយថា ស្ថានការណ៍នេះនៅតែជាវិធីសំខាន់ក្នុងការលើកបង្ហាញពីការរំលោភបំពានជាបន្តលើឆាកអន្តរជាតិ។
លោកបាននិយាយថា “ជាធម្មតា រដ្ឋាភិបាលមិនងាយទទួលយករបាយការណ៍សិទ្ធិមនុស្សទេ”។
“ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ខ្ញុំនៅតែគិតថា វានឹងរួមចំណែកដល់ការគិតពិចារណារបស់រដ្ឋាភិបាលដើម្បីបង្ហាញភាពសមហេតុផលដល់សកម្មភាពសព្វថ្ងៃរបស់ខ្លួនលើអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស លើប្រជាជនខ្លួនឯងផ្ទាល់ លើអ្នកតវ៉ាដោយសន្តិវិធី ក៏ដូចជាសិទ្ធិនៃអ្នកដែលត្រូវចាប់ខ្លួនដោយសារតែការបញ្ចេញទស្សនរបស់ពួកគេ ក្នុងនោះមានទាំងអ្នកនៅក្នុងបក្សប្រឆាំងផងដែរ”៕និត