មុនពេលចាកចេញពីប្រទេសកម្ពុជាកាលពីខែមុន លោកស្រី រ៉ូណា ស្មីត អ្នករាយការណ៍ពិសេសរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិទទួលបន្ទុកសិទ្ធិមនុស្សប្រចាំប្រទេសកម្ពុជា បានសម្ដែងការជំទាស់ទៅនឹងអ្វីដែលលោកស្រីលើកឡើងថា ជាការកើតមានជាទូទៅនៃករណីដែលមាន ”ភាពខុសគ្នារវាងអ្វីដែលច្បាប់បានចែង និងការអនុវត្តនៅពេលនោះ”។
ចាប់តាំងពីលោកស្រីបានចាកចេញទៅ ភាពខុសគ្នានេះកាន់តែមានការគួរឲ្យកត់សម្គាល់ជាងនៅក្នុងការបកស្រាយទាំងស្រុងរបស់រដ្ឋាភិបាលនូវមាត្រាក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលហាមមិនឲ្យចាប់ខ្លួនសមាជិកសភាដោយគ្មានការឯកភាពពីសំឡេង២ភាគ៣នៃរដ្ឋសភា។
ការចាប់លោក អ៊ុំ សំអាន តំណាងរាស្ត្រគណបក្សប្រឆាំងដាក់ពន្ធនាគារកាលពីសប្ដាហ៍មុនដោយសារការបង្ហោះសារតាមបណ្ដាញទំនាក់ទំនងសង្គមកាលពីឆ្នាំមុននោះ រដ្ឋាភិបាលដឹកនាំដោយគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាដែលគ្មានអាសនៈ២ភាគ៣នៅក្នុងរដ្ឋសភាបានលើកឡើងថា សំឡេងភាគច្រើនបែបនេះមិនចាំបាច់ទេ ព្រោះមានការលើកលែងដែលអនុញ្ញាតឲ្យមានការចាប់ខ្លួនប្រសិនបើសមាជិកសភាត្រូវបានរកឃើញថា បានប្រព្រឹត្តបទល្មើសជាក់ស្ដែង។
ការអះអាងបែបនេះផ្អែកលើវាក្យខណ្ឌនៅក្នុងមាត្រា៨០នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលផ្ដល់អភ័យឯកសិទ្ធិដល់សមាជិកសភារួចផុតពីការចាប់ខ្លួន ប៉ុន្តែមានករណីលើកលែង ”នៅក្នុងករណីណាមានបទល្មើសជាក់ស្ដែង” គឺពេលដែលគេចាប់បានសមាជិកសភាកំពុងប្រព្រឹត្តបទល្មើស។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានមានប្រសាសន៍ពេលថ្លែងសុន្ទរកថាកាលពីថ្ងៃអង្គារថា “កុំនិយាយថា លោកឯងមានអភ័យឯកសិទ្ធិហើយគេមិនអាចចាប់ខ្លួនលោកឯងបាននោះ ព្រោះវាជាបទល្មើសជាក់ស្ដែង”។ លោកបានពន្យល់ថា បទល្មើសរបស់លោក អ៊ុំ សំអាន អ្នកទាំងអស់គ្នាអាចនៅមើលឃើញនៅឡើយ។ លោកបានមានប្រសាសន៍បន្ថែមថា ”ពេលនេះ ម៉ោងនេះ ទំព័ររបស់លោកឯងនៅតែនិយាយអំពីផែនទីក្លែងក្លាយនៅឡើយទេ”។ ខ្ញុំមិនខ្វល់ថា លោកឯងជាសមាជិកសភា ឬសមាជិកព្រឹទ្ធសភានោះឡើយ”។
តំណាងរាស្ត្រគណបក្សសង្គ្រោះជាតិរូបនេះត្រូវបានចោទប្រកាន់តាមការគ្រោងទុកនៅប៉ុន្មានម៉ោងក្រោយមកពីបទញុះញង់កាលពីថ្ងៃទី៩ ខែមេសា។ លោកត្រូវបានចាប់ខ្លួនមិនយូរប៉ុន្មានក្រោយពេលរំលងអធ្រាត្រឈានចូលថ្ងៃទី១០ ខែមេសា ទោះបីជាលោកបានធ្វើការបង្ហោះសារទាក់ទិនការកំណត់ព្រំដែនប្រហែល៦ខែកន្លងមកហើយក៏ដោយ។
លោក ជិន ម៉ាលីន អ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌បានលើកឡើងកាលពីសប្ដាហ៍មុនថា “ទោះបីជាវាកើតឡើងកន្លងហួសទៅហើយក្ដី វាក៏នៅតែចាត់ទុកជាបទល្មើសជាក់ស្ដែងដដែល បើគិតពីទិដ្ឋភាពផ្លូវច្បាប់ និងបច្ចេកទេស”។
លោកបានបន្ថែមថា ”ខ្ញុំផ្ដល់ឧទាហរណ៍មួយថា បើលោក អ៊ុំ សំអាន សម្លាប់មនុស្សម្នាក់ ហើយរត់គេចខ្លួន ប៉ុន្តែក្រោយមកត្រឡប់មកវិញ នគរបាលអាចចាប់ខ្លួនគាត់បាន ដោយសារតែគាត់បានប្រព្រឹត្តបទល្មើសជាក់ស្ដែង ហើយគេគ្រប់គ្នាដឹងថាគាត់បានធ្វើវាពីមុន”។
ប៉ុន្តែការបកស្រាយដ៏ទូលំទូលាយអំពីវាក្យខណ្ឌស្តីពីបទល្មើសជាក់ស្ដែងនេះ មិនដែលត្រូវបានលើកឡើងទេពីមុនមកអស់រយៈពេល២០ឆ្នាំមកហើយ ព្រោះគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាអាចទទួលបានសំឡេង២ភាគ៣នៅក្នុងការបោះឆ្នោតដើម្បីចាប់សមាជិកសភាគណបក្សប្រឆាំងដាក់ពន្ធនាគារ ហើយខ្លឹមសាររបស់វាមានមនុស្សជាច្រើនមិនឯកភាពទទួលយក។
លោក សុន ឆ័យ សមាជិកសភាគណបក្សប្រឆាំងដែលបានការពារលោក អ៊ុំ សំអាន អំឡុងសន្និសីទកាសែតមួយកាលពីសប្ដាហ៍មុន បានជំទាស់ថា វាក្យខណ្ឌនោះមិនមែនមានន័យថា ជាការផ្ដល់ឱកាសឲ្យមានការគេចពីច្បាប់នោះទេ ដោយអនុញ្ញាតឲ្យមានការចាប់ខ្លួនសមាជិកសភា ពេលអាជ្ញាធរអះអាងថា មានភ័ស្តុតាងច្បាស់លាស់នៃការប្រព្រឹត្តបទល្មើស។
ផ្ទុយទៅវិញ លោក សុន ឆ័យ លើកឡើងថា វាក្យខណ្ឌនោះគឺមានបំណងបើកឱកាសឲ្យមានលទ្ធភាពចាប់ខ្លួនសមាជិកសភា នៅពេលមានការប្រព្រឹត្តបទល្មើសធ្ងន់ធ្ងរ ដូចជាអំពើមនុស្សឃាតជាដើម ដោយអនុញ្ញាតឲ្យនគរបាលធ្វើអន្តរាគមន៍ដោយពុំចាំបាច់រង់ចាំសភាបោះឆ្នោតនោះទេ។
ប៉ុន្តែទោះបីជានៅក្នុងករណីប្រព្រឹត្តបទល្មើស “ជាក់ស្ដែង” ក៏ដោយ តែលោក សុន ឆ័យ បានគូសបញ្ជាក់កាលពីម្សិលមិញថា ការលើកលែងនេះគឺគ្រាន់តែបណ្ដោះអាសន្នប៉ុណ្ណោះ ហើយមិនអនុញ្ញាតឲ្យបន្តដំណើរការផ្ដន្ទាទោសឡើយ ដូចជានៅក្នុងករណីលោក អ៊ុំ សំអាន ជាដើម។
លោក សុន ឆ័យ បានមានប្រសាសន៍ថា “បន្ទាប់ពីពួកគេបានឃាត់ខ្លួនគាត់ ពួកគេត្រូវតែមានការអនុញ្ញាតពីសភាដើម្បីដកអភ័យឯកសិទ្ធិរបស់គាត់ ដើម្បីបន្តដំណើរការផ្ដន្ទាទោសនៅក្នុងករណីនេះ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញចែងថា ប្រសិនបើចង់បន្តត្រូវតែដកអភ័យឯកសិទ្ធិ ប៉ុន្តែគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាមិនមានសំឡេងភាគច្រើនទេ”។
បដិញ្ញាដែលតម្រូវឱ្យមានការអនុម័តដោយសំឡេងឆ្នោត២ភាគ៣នៃរដ្ឋសភា ក៏មានចែងដែរនៅក្នុងមាត្រា៨០នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
មាត្រានេះចែងថា “ការចោទប្រកាន់ ការចាប់ខ្លួន ការឃាត់ខ្លួន ឬការឃុំខ្លួនសមាជិកណាមួយនៃរដ្ឋសភា នឹងអាចធ្វើទៅកើតលុះត្រាតែមានការយល់ព្រមពីរដ្ឋសភា ឬពីគណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍របស់រដ្ឋសភាក្នុងចន្លោះសម័យប្រជុំនៃរដ្ឋសភា វៀរលែងតែក្នុងករណីបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌជាក់ស្តែង។ ក្នុងករណីខាងក្រោយនេះ ក្រសួងមានសមត្ថកិច្ចត្រូវធ្វើសេចក្តីរាយការណ៍ជូនរដ្ឋសភា ឬជូនគណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍របស់រដ្ឋសភាជាបន្ទាន់ដើម្បីសម្រេច។ សេចក្តីសម្រេចរបស់គណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍របស់រដ្ឋសភា ត្រូវដាក់ជូនសម័យប្រជុំរដ្ឋសភាខាងមុខដើម្បីអនុម័តតាមមតិភាគច្រើន ២ភាគ៣ នៃសមាជិករដ្ឋសភាទាំងមូល។ ក្នុងករណីទាំងអស់ខាងលើ ការឃុំខ្លួន ការចោទប្រកាន់តំណាងរាស្ត្រណាមួយ ត្រូវផ្អាក ប្រសិនបើរដ្ឋសភាបានបញ្ចេញមតិឱ្យផ្អាកតាមមតិភាគច្រើន ៣ភាគ៤ នៃចំនួនសមាជិករដ្ឋសភាទាំងមូល”។
លោក ជិន ម៉ាលីន អ្នកនាំពាក្យក្រសួងយុត្តិធម៌បានមានប្រសាសន៍កាលពីម្សិលមិញថា វាក្យខណ្ឌចុងក្រោយនៃមាត្រានេះចែងអំពីមូលដ្ឋាននៃការបោះឆ្នោតរបស់រដ្ឋសភាកាលពីសប្ដាហ៍មុនដែលអនុញ្ញាតឲ្យបន្តចោទប្រកាន់លោក អ៊ុំ សំអាន ថ្វីបើលោកមានអភ័យឯកសិទ្ធិនៅឡើយក្តី។
លោកបដិសេធថា ការគ្មានសំឡេងភាគច្រើន ២ភាគ៣ ដើម្បីអនុម័តការឃុំខ្លួនលោក អ៊ុំ សំអាន មិនបានរារាំងចំណាត់ការបែបេនះសម្រាប់ករណី “បទល្មើសជាក់ស្ដែង” នោះទេ ដោយលោកបកស្រាយថា មកពីលោក អ៊ុំ សំអាន មិនទទួលបានសំឡេងឆ្នោតចាំបាច់ដើម្បីផ្អាកការចោទប្រកាន់លោក។
លោកបានបន្តថា “គណបក្សសង្គ្រោះជាតិយកតែមួយផ្នែកដើម្បីមកបកស្រាយ ប៉ុន្តែមិនប្រើប្រាស់វាក្យខណ្ឌបន្ទាប់ [ចែងអំពីការផ្អាកការចោទប្រកាន់] ដើម្បីបំពេញអត្ថន័យទេ ហើយប្រសិនបើយើងចង់យល់អត្ថន័យទាំងមូល យើងត្រូវអានវាក្យខណ្ឌបន្ទាប់។ យើងរកមិនបានសំឡេងឆ្នោតភាគច្រើន ៣ភាគ៤ ដើម្បីបញ្ឈប់នីតិវិធីរបស់តុលាការទេ ដូច្នេះ
នោះជាមូលហេតុដែលរដ្ឋសភាអនុម័តដោយសំឡេង៥០ភាគរយបូក១ដើម្បីអនុញ្ញាតឲ្យសមត្ថកិច្ចបន្តចាប់ខ្លួន និងឃុំខ្លួនលោក អ៊ុំ សំអាន។ សមត្ថកិច្ចយល់ថា នេះគឺជាបទល្មើសជាក់ស្ដែង ហើយពួកគាត់មិនចាំបាច់ដកអភ័យឯកសិទ្ធិទេ”។
ទោះជាយ៉ាងណា លោក សុន ឆ័យ បានមានប្រសាសន៍ថា គឺលោក ជិន ម៉ាលីន ទៅវិញទេដែលអានមាត្រា៨០ដោយចោះៗ ហើយថា គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបានបង្កើតនីតិវិធីដែលសំឡេងភាគច្រើនធម្មតាអាចអនុញ្ញាតឲ្យសមត្ថកិច្ចបន្តឃុំខ្លួនតំណាងរាស្ត្របានដោយមិនចាំបាច់ដកអភ័យឯកសិទ្ធិរបស់ពួកគាត់។
លោកបានបន្ថែមថា “គេគ្មានសមាជិកដើម្បីដកអភ័យឯកសិទ្ធិទេ ដូច្នេះហើយគេក៏បង្កើតច្បាប់ថ្មីនេះដោយខ្លួនឯងនៃអ្វីដែលហៅថា ‘អនុញ្ញាតឲ្យបន្ត’ ឃុំខ្លួនលោក អ៊ុំ សំអាន ទាំងគាត់មានអភ័យឯកសិទ្ធិនៅឡើយ។ វាគួរឲ្យអស់សំណើច ហើយវាមានន័យថា ពួកគេអស់វិធីបំភិតបំភ័យយើងតាមផ្លូវច្បាប់។ ពេលនេះពួកគេបំពានច្បាប់ដោយបើកចំហហើយ”។
លោក សុក សំអឿន ជាមេធាវីលេចធ្លោមួយរូប និងជាប្រធានក្រុមអ្នកច្បាប់ការពារសិទ្ធិកម្ពុជា ក៏យល់ស្របតាមទស្សនៈរបស់លោក សុន ឆ័យ ដែរ។ កាលពីសប្ដាហ៍មុន លោក សុក សំអឿន បានបញ្ចេញការវិភាគផ្លូវច្បាប់មួយដោយលើកឡើងជាទឡ្ហីករណ៍ថា ទោះបីជាករណី “បទល្មើសជាក់ស្ដែង” ក៏ទីបំផុតនៅតែតម្រូវឲ្យដកអភ័យឯកសិទ្ធិជាផ្លូវការដដែល។
លោកបានសរសេរថា ”រដ្ឋធម្មនុញ្ញផ្ដល់សិទ្ធិសម្រាប់ការឃាត់ខ្លួនក្នុងករណីបទល្មើសជាក់ស្ដែង ប៉ុន្តែបន្ទាប់ពីការឃាត់ខ្លួន គេត្រូវបញ្ជូនករណីនោះទៅរដ្ឋសភា ដើម្បីសម្រេចដកអភ័យឯកសិទ្ធិរបស់គាត់ជាមុនសិន ឬដើម្បីផ្អាកបទចោទប្រកាន់”។
មេធាវីរូបនេះបានមានប្រសាសន៍បន្ថែមទៀតតាមទូរស័ព្ទកាលពីម្សិលមិញថា ”តាមការយល់ឃើញរបស់ខ្ញុំ ប្រសិនបើតំណាងរាស្ត្រមានអភ័យឯកសិទ្ធិនៅឡើយ មិនអាចចោទប្រកាន់ ឬឃុំខ្លួនគាត់បានទេ គឺត្រូវតែដោះលែងគាត់។ ប៉ុន្តែរដ្ឋសភា ឬតំណាងរាស្ត្រគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា មិនបកស្រាយបែបនេះទេនៅពេលនេះ។ នេះមានន័យថា អភ័យឯកសិទ្ធិឥតប្រយោជន៍”៕ ស៊ុយឈាង និង សុខុម