យោងតាមសេចក្តីរាយការណ៍ព័ត៌មានបានឲ្យដឹងថា ប្រទេសកម្ពុជាបានរារាំងសេចក្តី ព្រាងដែលគាំទ្រសាលដីការបស់តុលាការគាំទ្រដោយអង្គការសហប្រជាជាតិប្រឆាំងការអះអាងសិទ្ធិកាន់កាប់របស់រដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំងលើសមុទ្រចិនខាងត្បូងនៅក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍អាស៊ាន ហើយកំពុងជំរុញឲ្យមានការដកចេញឃ្លាប្រើជាប្រចាំពីមុនមក ដែលសម្តែងក្តីកង្វល់អំពីសកម្មភាពយោធានៅតំបន់ដែនទឹកនេះ។
អ្នកនាំពាក្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាដែលកាលពីសប្តាហ៍មុនចិនបានសន្យាផ្តល់ជំនួយជាងកន្លះពាន់លានដុល្លារឲ្យនោះបានលើកឡើងថា កម្ពុជាមិនចង់ជ្រៀតជ្រែកក្នុងជម្លោះបរទេសពាក់ព័ន្ធនឹងអធិបតេយ្យភាពឡើយប៉ុន្តែ អ្នកអង្កេតការណ៍មួយរូបបានលើកឡើងថា កម្ពុជាគួរតែ “ឈប់ជ្រៀតជ្រែក” នៅក្នុងករណីនោះ។
ទីភ្នាក់ងារព័ត៌មានបារាំង (AFP) បានរាយការណ៍ថា សេចក្តីថ្លែងការណ៍នេះត្រូវចេញកាលពីម្សិលមិញ មុនកិច្ចប្រជុំនៅក្នុងប្រទេសឡាវនៅថ្ងៃនេះរវាងរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាស៊ាន រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសអាមេរិក លោក ចន ឃើរី (John Kerry) និងរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសចិន លោក វ៉ាង យី(Wang Yi) ប៉ុន្តែ ត្រូវបានថ្វើឲ្យខកខានដោយជម្លោះផ្ទៃក្នុង។
ទីភ្នាក់ងារព័ត៌មានបារាំងនេះបានរាយការណ៍បន្តថា ប្រទេសសមាជិកអាស៊ានទាំង១០បានចាប់ផ្តើមព្រាងសេចក្តីថ្លែងការណ៍នេះកាលពីថ្ងៃពុធ ដោយសមាជិកភាគច្រើន គាំទ្រការអំពាវនាវឲ្យប្រទេសទាំងអស់ “គោរពដំណើរការការទូតនិងផ្លូវច្បាប់” បន្ទាប់ពីតុលាការការមជ្ឈត្តកម្មក្រុងឡាអេ (Permanent Court of Arbitration) បានច្រានចោលការអះអាងសិទ្ធិកាន់កាប់ដែនទឹករបស់រដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំងលើសមុទ្រចិនខាងត្បូង កាលពីថ្ងៃទី១២ ខែកក្កដា។
ទោះជាយ៉ាងណា សេចក្តីរាយការណ៍ព័ត៌មានរបស់ទីភ្នាក់ងារព័ត៌មានរ៉យទ័រកាលពីថ្ងៃសៅរ៍បានលើកឡើងថា ប្លុកក្នុងតំបន់នេះ”បានធ្លាក់ចូលក្នុងស្ថានភាពច្របូកច្របល់” បន្ទាប់ពីកម្ពុជាបានវេតូការអំពាវនាវបែបនេះ មុនពេលជំរុញឲ្យដកចេញនូវឃ្លាគេសន្មតយកតាមជាទូទៅដែលបញ្ចូលនៅក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍មុនៗដែលសំដែងកង្វល់អំពីសកម្មភាពយោធានៅក្នុងដែនសមុទ្រនេះ។
ទីភ្នាក់ងារព័ត៌មានរ៉យទ័របានដកស្រង់សម្តីរបស់មន្ត្រីការទូតអនាមិកមួយរូបថា “កម្ពុជាមិនគួរឲ្យជឿទេ។ ប្រទេសនេះកំពុងរារាំងឃ្លាស្តីអំពីមជ្ឈត្តវិនិច្ឆ័យនិងសកម្មភាពយោធា”។
មន្ត្រីការទូតមួយរូបផ្សេងទៀតដែលត្រូវបានប្រាប់ឲ្យដឹងត្រឹមតែថា មកពីប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ីនោះត្រូវបានដកស្រង់សម្តីថា “ផ្ទះរបស់យើងកំពុងតែរញ៉េរញ៉ៃ”។
មន្ត្រីការទូតមួយរូបដែលត្រូវដកស្រង់សម្តីដោយ AFP បានលើកឡើងថា ប្លុកនេះប្រហែលជាចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍ “ដែលមានការកែសម្រួលន័យពិតប្រាកដ” នៅប៉ុន្មានថ្ងៃខាងមុខនេះ។ សមាជិកពាក់កណ្តាលនៅក្នុងប្លុកនេះដែលមានដូចជាប្រទេសវៀតណាម ឥណ្ឌូណេស៊ី ម៉ាឡេស៊ី ព្រុយណេ និងប្រទេសហ្វីលីពីននោះបានអះអាងសិទ្ធិកាន់កាប់ខ្លះៗនៅសមុទ្រចិនខាងត្បូង។
សាលដីកាកាលពីថ្ងៃទី១២ ខែកក្កដា របស់តុលាការមជ្ឈត្តកម្មនេះបានធ្វើឲ្យប្រទេសចិនខឹងយ៉ាងខ្លាំង ដែលបីថ្ងៃក្រោយមកបានសន្យាផ្តល់ជំនួយជាង៥០០លានដុល្លារដល់ប្រទេសកម្ពុជារហូតដល់ឆ្នាំ២០១៨ ដោយនាំឲ្យមានការចោទប្រកាន់ថា ចិនកំពុងតែព្យាយាមទិញឥទ្ធិពល។
កាលពីថ្ងៃសៅរ៍ ទីភ្នាក់ងារព័ត៌មានស៊ិនហួ (Xinhua) ដែលជាទីភ្នាក់ងារព័ត៌មានរដ្ឋចិនបានដកស្រង់សម្តីរបស់លោក លីវ ចិនមីន (Liu Zhenmin) អនុរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសចិនមកថា អាស៊ានមិនគួរបណ្តោយឲ្យអ្នកខាងក្រៅមានឥទ្ធិពលលើសេចក្តីសម្រេចរបស់ខ្លួនស្តីពីដែនសមុទ្រមានជម្លោះនេះដែលពាណិជ្ជកម្មពិភពលោកគិតជាទឹកប្រាក់ជាង៥ពាន់លានលានដុល្លារឆ្លងកាត់ជារៀងរាល់ឆ្នាំឡើយ។
ដោយបង្ហាញឲ្យឃើញយ៉ាងច្បាស់អំពីការរិះគន់ចំពោះសហរដ្ឋអាមេរិកដែលលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន នៅក្នុងខែេនះក៏ទំនងជាចោទប្រកាន់ថា បានជ្រៀតជ្រែកចូលក្នុងជម្លោះនេះដែរនោះ លោក លីវ ចិនមីន បានមានប្រសាសន៍ថា “ពួកគេគួរតែទប់ស្កាត់កុំឲ្យមានអន្តរាគមន៍នៅក្នុងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការតំបន់ពីប្រទេសមហាអំណាច ធំៗដែលស្ថិតនៅខាងក្រៅតំបន់នេះ”។
ទីភ្នាក់ងារព័ត៌មានស៊ិនហួ បានចេញផ្សាយសេចក្តីអត្ថាធិប្បាយមួយកាលពីម្សិល មិញ ដោយចាត់ទុកសាលដីកាប្រឆាំងប្រទេស ចិនថា ជា “ការធ្វើឲ្យខូចសន្តិភាពនិងស្ថិរភាពក្នុងតំបន់” ហើយធ្វើឲ្យកើនឡើងនូវភាពចលាចលនិងភាពដែលអាចមានការប្រឈមមុខដាក់គ្នា”។
លោក ផៃ ស៊ីផាន អ្នកនាំពាក្យទីស្តីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រីបានលើកឡើងតាមទូរស័ព្ទថា អាស៊ានដំណើរការដោយការឯកភាពរួម ហើយថារដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមិនចង់ជាប់ពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងជម្លោះទាក់ទិនអធិបតេយ្យភាពរវាងប្រទេសចិន និងសមាជិកផ្សេងៗទៀតក្នុងប្លុកនេះឡើយ។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ជម្លោះអធិបតេយ្យភាព [ទាំងនេះ] មិនពាក់ព័ន្ធនឹងប្រទេសកម្ពុជាទេ។កម្ពុជាប្រកាន់ខ្ចាប់ទៅនឹងគោលការណ៍អាស៊ាននៅក្នុងការអនុវត្តយន្តការការទូតដើម្បីដោះស្រាយជម្លោះដោយសន្តិវិធី”។
លោកបានមានប្រសាសន៍បន្ថែមថា “យើងមិនចង់ឲ្យសមាជិកណាមួយនៅក្នុងតំបន់អាស៊ានក្លាយជាសត្រូវរបស់ប្រទេសផ្សេងទេ។ យើងចង់បានដំណោះស្រាយដែលរក្សាទំនាក់ទំនង និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការ។ យើងមិនចង់បានសង្គ្រាមទេ”។
លោកបានបន្ថែមទៀតថា “យើងជិតស្និទ្ធនឹងប្រទេសចិន ប៉ុន្តែ មិនមែនមានន័យថាយើងជាអាយ៉ងរបស់ប្រទេសចិនទេ ហើយយើងក៏មិនមែនជាយ៉ងរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកដែរ។ គ្មាននរណាអាចបញ្ជាឲ្យប្រទេសកម្ពុជាធ្វើអីចេះអីចុះបានទេ។ កុំមកបញ្ជាយើង”។
និយាយពីទីក្រុងហូជីមិញមក លោក ខាលថាយ័រ (Carl Thayer) សាស្ត្រាចារ្យលែងធ្វើការប៉ុន្តែតំណែងនៅរក្សាដដែលនៅបណ្ឌិតសភាកងទ័ពការពារជាតិអូស្ត្រាលីក្នុងក្រុងកង់បេរ៉ាបានលើកឡើងថា ជំហររបស់កម្ពុជាលើជម្លោះដែនទឹកនេះកំពុងធ្វើឲ្យទំនាក់ទំនងរបស់ខ្លួនជាមួយប្រទេសជិតខាងកាន់តែយ៉ាប់យឺុនទៅៗ។
លោកបានថ្លែងថា “នៅថ្ងៃនេះខ្ញុំបាននិយាយជាមួយមន្ត្រីការទូតវៀតណាមនៅទីនេះ។ ពួកគេបានរៀនរស់ជាមួយកម្ពុជាក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក ហ៊ុន សែន ពួកគេមានទំនាក់ទំនងយោធាល្អនឹងគ្នា ហើយពួកគេមិននិយាយថា កម្ពុជាអាក្រក់នោះឡើយ បើអ្នកមិនសួរទេនោះ ប៉ុន្តែពួកគេក៏មិនត្រូវបានបោកប្រាស់ដែរ”។
លោកបានបន្តថា “ដោយធ្វើឲ្យអាស៊ានខូចតាមវិធីនេះ លោក ហ៊ុន សែន កំពុងធ្វើឲ្យប្រទេសសិង្ហបុរី ឥណ្ឌូណេស៊ី ម៉ាឡេស៊ី ហ្វីលីពីន និងប្រទេសវៀតណាមមិនចូលចិត្ត”។ លោកបានបន្ថែមថា ប្រទេសទាំងេនះសុទ្ធតែទទួលបានអត្ថប្រយោជន៍ពីសាលដីកាកាលពីថ្ងៃទី១២ខែកក្កដា។
លោក ខាល ថាយ័រ ក៏បានលើកឡើងផងដែរថា ការជំទាស់របស់លោក ហ៊ុន សែន ដែលថា សាលដីកានេះមិនពាក់ព័ន្ធនឹងប្រទេសកម្ពុជាគឺការធ្វើឲ្យកម្ពុជាបរាជ័យទៅវិញទេ។
លោកបានមានប្រសាសន៍ទាក់ទិននឹងការអះអាងបែបនេះថា “អ៊ីចឹងគាត់គួរតែបិទមាត់ ហើយគោរពតាមសាលដីកានោះ។ ប្រសិនបើនេះមិនមែនជាសេចក្តីសម្រេចដែលប៉ះពាល់ដល់ប្រទេសកម្ពុជាទេ ពួកគេគួរតែឈប់ជ្រៀតជ្រែក ហើយគោរពតាមសេចក្តីសម្រេចតាមមតិភាគច្រើន”។
នេះមិនមែនជាលើកទី១ទេ ដែលប្រទេសកម្ពុជាបានរារាំងសេចក្តីថ្លែងការណ៍រួមរបស់អាស៊ាន ដោយបង្កទុក្ខព្រួយដល់ប្រទេសសមាជិកមួយចំនួនដែលអះអាងសិទ្ធិកាន់កាប់ផ្នែកខ្លះនៃសមុទ្រចិនខាងត្បូងត្រួតស៊ីគ្នាជាមួយតំបន់មួយភាគធំដែលរដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំងអះអាងសិទ្ធិកាន់កាប់តាមរយៈផែនទីដែនទឹកដោយប្រើប្រាស់ “បន្ទាត់ដាច់ៗ៩” រាងដូចអក្សរ U ។
កាលពីខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១២ ពេលប្រទេសកម្ពុជាធ្វើជាម្ចាស់ផ្ទះកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាននៅឆ្នាំនោះ ប្លុកនេះមិនបានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍រួមជាលើកដំបូងក្នុងប្រវត្តិ៤៥ឆ្នាំរបស់ខ្លួន ដោយសារគ្មានការឯកភាពគ្នាពាក់ព័ន្ធនឹងជម្លោះដែនទឹកនេះដែលប្រទេសកម្ពុជាក៏ត្រូវបានបន្ទោសផងដែរនៅពេលនោះថា ផ្តល់ផលប្រយោជន៍ដល់រដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំង។
មន្ត្រីការទូតឥណ្ឌូណេស៊ីមួយរូបត្រូវបានដកស្រង់សម្តីដោយទីភ្នាក់ងាររ៉យទ័រកាលពីល្ងាចម្សិលមិញមកថា “នេះជារឿងច្រំដែលម្តងទៀត គឺដូចគ្នាទៅនឹងកិច្ចប្រជុំឆ្នាំ២០១២ដែរ។យើងនៅត្រង់ចំណុចនេះពីមុន ហើយខ្ញុំសង្ឃឹមថា ពួកគេអាចដោះស្រាយបញ្ហានេះបាន”។
កាសែត The Wall Street Journal បានធ្វើសេចក្តីរាយការណ៍កាលពីម្សិលមិញថា មន្ត្រីការទូតមកពីតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍មួយចំនួនបានស្នើឲ្យមានការឯកភាពគ្នាលើលក្ខខណ្ឌតម្រូវដែលគេលុបចោលជាយូរមកហើយរបស់អាស៊ាន ប៉ុន្តែថា មានសមាជិកផ្សេងៗបានសំដែងកង្វល់អំពីផលប៉ះពាល់ដែលការផ្លាស់ប្តូរបែបនេះអាចមានលើរូបភាពនៃការរួបរួមសាមគ្គីគ្នារបស់ប្លុកនេះ ។
ប៉ុន្តែ លោក ខាល ថាយ័រ បានលើកឡើងថា ប្រសិនបើកម្ពុជានៅតែបន្តរឹងទទឹងបែបនេះ ប្រទេសសមាជិកអាស៊ានផ្សេងៗនឹងដើរចេញដោយសួរថា “ហេតុអ្វីកម្ពុជាត្រូវនៅ ក្នុងសហគមន៍អាស៊ានទៀត?” ឬយ៉ាងហោចណាស់ស្នើឲ្យប្រទេសកម្ពុជាស្រោចស្រង់ខ្លួនឯងឡើងវិញតាមរយៈការព្រាងសេចក្តីថ្លែងការណ៍លើកក្រោយៗស្តីពីបញ្ហាសមុទ្រចិនខាងត្បូងនេះ។
លោកបានបន្ថែមថា “ខ្ញុំកំពុងតែងឿងឆ្ងល់ថា តើនេះ ជាដំណាក់កាលចុងក្រោយសម្រាប់ពួកគេក្នុងការនិយាយថា ‘សូមចាកចេញទៅកម្ពុជា អ្នកឯងកំពុងតែរារាំងដំណើរការនេះ ឬយ៉ាងណា'”៕ស៊ុយឈាង