អតីតប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលកំពុងរស់នៅនិរទេសខ្លួននៅប្រទេសបារាំង បានលើកឡើងថា ការបាត់បង់ជីវិតពលរដ្ឋប្រមាណ ២លាននាក់ក្នុងរបបខ្មែរក្រហម ដោយការប្រព្រឹត្តអំពើឧក្រិដ្ឋកម្មទាំងនោះទទួលបានការគាំទ្រពីប្រទេសចិនកុម្មុយនីស្ត។
លើកឡើងនៅលើទំព័រហ្វេសប៊ុករបស់ខ្លួននៅថ្ងៃនេះ លោក សម រង្ស៊ី លើកឡើងថា ការលើកកាន់អំណាចរបស់ក្រុមខ្មែរក្រហមដឹកនាំដោយ ប៉ុល ពត កាលពីថ្ងៃទី១៧ មេសា ឆ្នាំ១៩៧៥។ របប ប៉ុល ពត បានធ្វើឲ្យប្រជារាស្ត្រខ្មែរវេទនាយ៉ាងខ្លាំង ហើយបណ្តាលឲ្យពលរដ្ឋបាត់បង់ជីវិតប្រមាណ ២លាននាក់។ លោកថា របបនេះបានប្រព្រឹត្តអំពើឧក្រិដ្ឋរបស់ខ្លួន ដោយសារតែទទួលបានការគាំទ្រពីចិនកុម្មុយនីស្ត។
លោក សម រង្ស៊ី បន្តថា ថ្នាក់ដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលលោក ហ៊ុន សែន សព្វថ្ងៃ គឺជាអតីតកម្មាភិបាល និងមេទ័ពខ្មែរក្រហម ក្នុងនោះមានលោក ហេង សំរិន និងលោក ហ៊ុន សែន ជាដើម។ ពួកគេបានរក្សាផ្នត់គំនិតខ្មែរក្រហមដោយគ្មានអ្វីប្រែប្រួលនោះឡើយ គឺភាពផ្ដាច់ការ សាហាវ និងល្ងង់ខ្លៅ ថែមទាំងប្លន់ទ្រព្យសម្បត្តិជាតិទៀតផង។
អតីតមេបក្សប្រឆាំងរូបនេះបន្ថែមថា ទាំងរបប ប៉ុល ពត ពីមុន និងរដ្ឋាភិបាលសព្វថ្ងៃដែលលោកហៅថារបប ហ៊ុន សែន ឥឡូវនោះ ទទួលបានការគាំទ្រពេញទំហឹងពីចិនកុម្មុយនីស្តដូចគ្នា។
សម្រាប់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន នៅថ្ងៃនេះវិញ ក៏បានប្រាប់ឱ្យពលរដ្ឋចងចាំព្រឹត្តិការណ៍ ១៧ មេសា និងនាំគ្នាទប់ស្កាត់មិនឱ្យរបបខ្មែរក្រហមកើតឡើងនៅកម្ពុជាសាជាថ្មីទៀត។ លោក ហ៊ុន សែន លើកឡើងថា ថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២០ នេះ គឺជាខួបលើកទី៤៥ឆ្នាំ នៃការឡើងកាន់អំណាចនៃរបប “កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ” ក្លែងក្លាយ ហើយបន្ទាប់មកបានក្លាយទៅជារបប “ប្រល័យពូជសាសន៍ ប៉ុល ពត” ឬហៅថា “របបខ្មែរក្រហម”។
លោកបន្តថា ថ្ងៃទី១៧ មេសា ជាថ្ងៃដែលរបបអាវខ្មៅបានបង្ខំប្រជាពលរដ្ឋនៅទីក្រុងភ្នំពេញទាំងមូលឱ្យចាកចេញទៅតាមបណ្តាខេត្ត និងជម្លៀសទៅកាន់ជនបទ ដោយបង្ខំឱ្យធ្វើការដូចគោក្របីទាំងយប់ទាំងថ្ងៃ គ្មានពេលសម្រាក និងមិនបានជួបជុំក្រុមគ្រួសារឡើយ។
លោកចង់ឱ្យមានការចងចាំ និងទប់ស្កាត់មិនឱ្យព្រឹត្តិការណ៍បែបនេះកើតឡើងជាថ្មីទៀត ប៉ុន្តែលោកមិនបានបង្ហាញពីអ្នកគាំទ្រឱ្យមានសោកនាដកម្មសម្លាប់ពលរដ្ឋជាច្រើនលាននាក់នាសម័យនោះឡើយ ហើយលោកក៏មិនបានបង្ហាញថា លោកជាមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់មួយរូបក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម ប្រាប់ទៅពលរដ្ឋខ្មែរនោះដែរ។
អ្នកនាំពាក្យសាលាក្ដីខ្មែរក្រហម លោក នេត្រ ភក្ដ្រា នៅថ្ងៃនេះលើកឡើងថា មនុស្សយ៉ាងច្រើនបានបាត់បង់ជីវិតក្រោមរបបខ្មែរក្រហមដោយអំពើអមនុស្សធម៌ផ្សេងៗ ដូចជាការជម្លៀសដោយបង្ខំ ការធ្វើទារុណកម្ម អំពើមនុស្សឃាត ការបង្ខំឱ្យធ្វើការងារ ការបង្ខំឱ្យរៀបចំ ទុរ្ភិក្ស និងគ្មានថ្នាំព្យាបាល ជាដើម។
៤៥ឆ្នាំក្រោយមក លោកថាមេដឹកនាំរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ និងអ្នកទទួលខុសត្រូវខ្ពស់ក្នុងឧក្រិដ្ឋកម្មធ្ងន់ធ្ងរទាំងនេះ ត្រូវបាននាំខ្លួនយកមកកាត់ទោសក្នុងតុលាការជាតិ ដោយមានការចូលរួមពីអន្តរជាតិ ដើម្បីស្វែងរកយុត្តិធម៌ជូនជនរងគ្រោះនៃរបបខ្មែរក្រហម ស្វែងរកការពិតជូនប្រជាជនកម្ពុជា ផ្សះផ្សាផ្លូវចិត្ត ផ្សះផ្សាជាតិ និងការចងចាំ។
នៅថ្ងៃទី១៧ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២០ នេះ គឺខួប ៤៥ឆ្នាំនៃការវាយយកបានទីក្រុងភ្នំពេញពីសំណាក់ក្រុមខ្មែរក្រហម ដោយគេបានសម្មតជាផ្លូវការថា ជាការលើកកាន់អំណាចរបស់ក្រុម ប៉ុល ពត ក្រោមស្លាកឈ្មោះ កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ដឹកនាំដោយ សាឡុត ស ហៅ ប៉ុល ពត លោក នួន ជា លោក ខៀវ សំផន លោក អៀង សារី លោក សុន សេន និងមនុស្សសំខាន់ៗជាច្រើនផ្សេងទៀត។
ប៉ុន្តែអតីតថ្នាក់ដឹកនាំកំពូលក្នុងសម័យខ្មែរក្រហមបានស្លាប់ទៅជាបន្តបន្ទាប់ ដូចជាលោក ជិត ជឿន ហៅតាម៉ុក លោក សាឡុត ស ហៅ ប៉ុល ពត លោក អៀង សារី អ្នកស្រី អៀង ធីរិទ្ធិ ភរិយារបស់លោក អៀង សារី និងលោក នួន ជា ដែលបានស្លាប់កាលពីឆ្នាំមុន ជាដើម។
បច្ចុប្បន្ន ថ្នាក់ដឹកនាំកំពូលម្នាក់ទៀតនាសម័យនោះនៅរស់រានមានជីវិត គឺលោក ខៀវ សំផន ជាអតីតប្រមុខរដ្ឋសម័យនោះ ដែលកំពុងដំណើរការកាត់ទោស និងជាប់ឃុំក្នុងសាលាក្ដីខ្មែរក្រហម។
របបខ្មែរក្រហមត្រូវបានដួលរលំទៅវិញនៅថ្ងៃទី៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ បន្ទាប់ពីដឹកនាំប្រទេសបានរយៈពេលជិត ៤ឆ្នាំ ដែលបណ្តាលឱ្យពលរដ្ឋចន្លោះពី ១លាន ៧សែននាក់ទៅ ២លាន ២សែននាក់បានស្លាប់។
ត្បិតតែរបបនេះដួលរលំនៅឆ្នាំ១៩៧៩ ពិតមែន ប៉ុន្តែកម្លាំងតស៊ូក្រុមនេះបន្តមានជីវិតនៅបណ្តោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ក្រោមការជួយជ្រោមជ្រែងពីមហាអំណាចចិន ដើម្បីប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលក្រុងភ្នំពេញ ដែលគេហៅថាជារដ្ឋាភិបាលអាយ៉ងវៀតណាម ចន្លោះពីឆ្នាំ១៩៧៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៨៩ ដែលជាគូសត្រូវរបស់ចិន។
កម្លាំងតស៊ូនៅបណ្តោយព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃ ក៏បានរួបរួមគ្នាជាបីភាគី រួមមានភាគីលោកតា សឺន សាន ភាគីសម្តេច នរោត្តម សីហនុ និងភាគីខ្មែរក្រហម ដើម្បីប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលអាយ៉ងវៀតណាម ដឹកនាំដោយលោក ជា ស៊ីម លោក ហេង សំរិន និងលោក ហ៊ុន សែន ជាដើម។ ភាគីទាំងបីនេះបន្តតស៊ូប្រឆាំងរដ្ឋាភិបាលអាយ៉ងដែលមានការគាំទ្រពីចិន ពីប្រទេសលោកខាងលិច និងប្រទេសក្នុងតំបន់អាស៊ាន រហូតដល់មានកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស ឆ្នាំ១៩៩១ ចេញជារូបរាងឡើង។
យ៉ាងនេះក្តី ក្រុមខ្មែរក្រហមនៅតែបន្តកាន់កាប់តំបន់ភាគខាងលិចជាប់ព្រំដែនថៃ ដូចជាប៉ៃលិន សំឡូត អន្លង់វែង រហូតដល់មានសមាហរណកម្មជាមួយរដ្ឋាភិបាលនៅឆ្នាំ១៩៩៨៕