អ្នកស្រាវជ្រាវខាងវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយអន្តរជាតិ បានលើកឡើងថា នៅពេលដែលស្ថាប័នគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត ឬហៅកាត់ថា គ.ជ.ប. មិនឯករាជ្យ នោះលទ្ធផលដែលស្ថាប័នជាអាជ្ញាកណ្ដាលមួយនេះបានផ្សព្វផ្សាយ គឺជាលទ្ធផលដែលមិនប្រកបដោយភាពឯករាជ្យឡើយ។
និស្សិតថ្នាក់បណ្ឌិតផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ និងការសិក្សាផ្នែកអន្តរជាតិនៃសកលវិទ្យាល័យ Queensland លោក ឈាត ស្រ៊ាង បានលើកឡើងក្នុងកម្មវិធី Idea Talk នៃសារព័ត៌មាន The Cambodia Daily កាលពីថ្ងៃទី៩ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២២ នេះថា អ្វីដែលគណបក្សកាន់អំណាចដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលដោយឯកបក្សនៅកម្ពុជាសព្វថ្ងៃនេះចង់បាននោះ គឺដំណើរការរៀបចំការបោះឆ្នោតមិនឯករាជ្យ ហើយស្ថិតនៅក្រោមគំនាបរបស់ខ្លួន ព្រោះវាជាផលចំណេញខាងនយោបាយយ៉ាងធំធេងរបស់ពួកគេ។
អ្នកស្រាវជ្រាវខាងវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយរូបនេះអះអាងថា ដើម្បីចៀសវាងបញ្ហាដដែលៗកើតឡើងក្រោយការបោះឆ្នោតបន្តទៀត គណបក្សក្រៅរដ្ឋាភិបាលដែលមើលឃើញនូវភាពមិនឯករាជ្យរបស់ស្ថាប័ននេះ ត្រូវតែនាំគ្នាកែប្រែច្បាប់ដើម្បីទាញស្ថាប័នអាជ្ញាកណ្ដាលនេះចេញពីការគ្រប់គ្រងរបស់បក្សកាន់អំណាចឱ្យបាន។
ការអះអាងនេះ ធ្វើឡើងស្របពេលដែលដំណើរការនៃការបោះឆ្នោតកាន់តែខិតជិតមកដល់ ខណៈស្ថាប័នជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត ត្រូវគេចោទថាមិនទាន់មានឯករាជភាពនៅឡើយ។
ប្រធានគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន លោក យ៉េង វីរៈ បានលើកឡើងក្នុងកិច្ចពិភាក្សានេះដែរថា ដើម្បីផ្លាស់ប្ដូរប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតដែលមិនឯករាជ្យសព្វថ្ងៃនេះ លោកជំរុញឱ្យប្រជាពលរដ្ឋជាម្ចាស់ឆ្នោតសម្លឹងរកមើលគណបក្សនយោបាយណាដែលមានសមត្ថភាព និងចក្ខុវិស័យវែងឆ្ងាយក្នុងការដឹកនាំ និងកែប្រែនូវប្រព័ន្ធគាបសង្កត់ដែលអាចឱ្យស្ថាប័ន គ.ជ.ប. ធានានូវឯករាជភាពរបស់ខ្លួនចំពោះម្ចាស់ឆ្នោតទៅថ្ងៃមុខ។
លោក យ៉េង វីរៈ អះអាងថា ជាក់ស្តែងប្រជាពលរដ្ឋគ្មានជម្រើសផ្សេងក្រៅពីនាំគ្នាទៅបោះឆ្នោតដើម្បីជ្រើសរើសគណបក្សនយោបាយដែលគួរឱ្យទុកចិត្តបាននោះទេ ដើម្បីឱ្យគណបក្សនោះមានឱកាសទៅកែប្រែស្ថាប័នរៀបចំការបោះឆ្នោតឱ្យមានឯករាជ្យពិតប្រាកដ ប៉ុន្តែបើម្ចាស់ឆ្នោតនាំគ្នាអស់សង្ឃឹម ហើយមិនទៅចូលរួមបោះឆ្នោតនោះ គឺមានន័យថាពួកគាត់នៅតែបន្តឱ្យប្រព័ន្ធបែបនេះដំណើរការបន្តទៀត។
គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត ឬហៅកាត់ថា គ.ជ.ប. ត្រូវគេមើលឃើញថា បានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ធ្វើជាឧបករណ៍របស់បក្សកាន់អំណាចរាល់អាណត្តិនៃការបោះឆ្នោតម្តងៗ ព្រោះថាទាំងប្រធាន គ.ជ.ប. អនុប្រធាន និងអគ្គលេខាធិការនៃស្ថាប័ននេះជាដើម សុទ្ធសឹងតែជាសមាជិកគណបក្សកាន់អំណាចទាំងអស់ ដូចជាលោក ប្រាជ្ញ ចន្ទ ដែលត្រូវបក្សកាន់អំណាចជ្រើសជាប្រធាន គ.ជ.ប. កាលពីអំឡុងខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២១ កន្លងទៅជាដើម។
ទាក់ទិននឹងបញ្ហានេះ អ្នកវិភាគនយោបាយ សង្គម និងជាអនុប្រធានក្រុមប្រឹក្សាភិបាលនៃចលនាពលរដ្ឋដើម្បីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ លោក គឹម សុខ ធ្លាប់បានលើកឡើងកាលពីពេលថ្មីៗនេះថា នីតិវិធីដែលអាចធានាបាននូវអព្យាក្រឹតនៃស្ថាប័នគណៈកម្មាធិការរៀបចំការបោះឆ្នោតបាន គឺប្រធាន អគ្គលេខាធិការ និងអគ្គលេខាធិការរងរបស់ គ.ជ.ប. ត្រូវតែតែងតាំងដោយព្រះមហាក្សត្រជាដាច់ខាត។ លើសពីនេះ អនុប្រធាន គ.ជ.ប. ត្រូវជ្រើសតាំងដោយព្រឹទ្ធសភា ហើយរដ្ឋសភាមានសិទ្ធិជ្រើសតាំងសមាជិក គ.ជ.ប. ១រូប និងសមាជិក ១រូបផ្សេងទៀតត្រូវជ្រើសតាំងដោយរដ្ឋាភិបាល។
ដោយឡែកគណបក្សនយោបាយនីមួយៗដែលមានសំឡេងក្នុងរដ្ឋសភា ត្រូវជ្រើសតាំងសមាជិក គ.ជ.ប. ១រូបផងដែរចេញពីគណបក្សនយោបាយរបស់ខ្លួន ដើម្បីបញ្ចូលទៅជាសមាជិកគណៈកម្មាធិការនេះ។ បើលក្ខខណ្ឌទាំងនេះមិនអាចជ្រើសរើសសមាជិក គ.ជ.ប. ឲ្យគ្រប់ចំនួន ៩រូបនោះទេ នោះសមាសភាពដែលនៅទំនេរ ត្រូវតែងតាំងបង្គ្រប់ដោយព្រះមហាក្សត្រ។
លោក គឹម សុខ បញ្ជាក់ថា ករណីនេះ រដ្ឋសភា និងរដ្ឋាភិបាលមិនត្រូវជ្រៀតជ្រែក និងពុំមានសិទ្ធិជំទាស់ការសម្រេចព្រះទ័យរបស់ព្រះអង្គឡើយ។ លោកបញ្ជាក់ថា ករណីមានគណបក្សតិចជាង ៥ នៅក្នុងសភាជាតិ វិធីជ្រើសតាំងអាចប្រព្រឹត្តទៅដូចការលើកឡើងខាងលើ ប៉ុន្តែក្នុងករណីមានគណបក្សលើសពី ៥ ដែលមានសំឡេងក្នុងរដ្ឋសភា នោះសមាសភាព គ.ជ.ប. អាចធ្វើការពិចារណាបន្ថែមសមាជិករបស់ខ្លួនយោងតាមចំនួនគណបក្សនយោបាយដែលមានសំឡេងនៅក្នុងរដ្ឋសភាជាក់ស្តែង។ ប៉ុន្តែ បើ គ.ជ.ប. ត្រូវតែកំណត់យកសមាជិក ៩រូបដដែល គឺត្រូវផ្តល់អាទិភាពដល់គណបក្សនយោបាយដែលមានអាសនៈច្រើនជាងគេក្នុងរដ្ឋសភាតែ ៥ ប៉ុណ្ណោះ សម្រាប់ជ្រើសតាំងសមាជិកគណៈកម្មាធិការនេះ។
បើទោះបីជាគេមើលឃើញថា គ.ជ.ប. មិនទាន់ឯករាជ្យក៏ដោយ ក្រសួងមហាផ្ទៃ បានអះអាងកាលពីពេលកន្លងទៅថា គណបក្សនយោបាយដែលបានបំពេញលក្ខខណ្ឌផ្លូវច្បាប់ត្រឹមត្រូវដើម្បីត្រៀមចូលរួមប្រកួតប្រជែងក្នុងការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០២២ និងឆ្នាំ២០២៣ នេះ មានចំនួនជាង ៤០គណបក្សហើយ ខណៈការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់អាណត្តិទី៥ ត្រូវបានកំណត់យកថ្ងៃទី៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០២២ ជាកំហិតទៅហើយនោះ៕