ក្រុមអ្នកឃ្លាំមើល សម្ដែងការព្រួយបារម្ភថា ការចុះកិច្ចព្រមព្រៀងផ្នែកយោធារវាងកងទ័ពជើងគោកកម្ពុជា និងចិន មានលក្ខណៈស្រដៀងគ្នាទៅនឹងការចុះសន្ធិសញ្ញារវាងកម្ពុជា និងវៀតណាម កាលពីឆ្នាំ១៩៧៩។
អ្នកតាមដានស្ថានការណ៍កម្ពុជា លោក សុខ សុគន្ធ បានលើកឡើងក្នុងកិច្ចពិភាក្សាក្នុងកម្មវិធី Idea Talk កាលពីរាត្រីថ្ងៃទី៤ ខែមេសា ថា ការចុះអនុស្សរណៈនៃការយោគយល់ផ្នែកយោធារវាងកងទ័ពជើងគោកកម្ពុជា និងកងទ័ពជើងគោកចិន មានលក្ខណៈស្រដៀងគ្នាទៅនឹងការចុះសន្ធិសញ្ញាឧបសម្ពន្ធរវាងកម្ពុជាជាមួយវៀតណាម។
លោក សុខ សុគន្ធ អះអាងថា សន្ធិសញ្ញារវាងកម្ពុជា-វៀតណាម បានផ្តល់ឱកាសឱ្យវៀតណាមបន្តឥទ្ធិពលគ្រប់គ្រងកម្ពុជាទាំងផ្នែកយោធា សេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយរហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ ខណៈចិននឹងប្រើរូបមន្តបែបនេះគ្រប់គ្រងកម្ពុជាបន្តិចម្តងៗ ដើម្បីពង្រីកឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនក្នុងដែនសមុទ្រចិនខាងត្បូង ស្របពេលដែលវៀតណាមកំពុងព្រួយបារម្ភអំពីបញ្ហានេះយ៉ាងខ្លាំង។
អ្នកតាមដានស្ថានការណ៍កម្ពុជារូបនេះសម្ដែងការព្រួយបារម្ភថា ការចុះកិច្ចព្រមព្រៀងកងទ័ពជើងគោករវាងកម្ពុជា និងចិន នេះ ប្រសិនបើគ្រាន់តែដើម្បីជាឧបករណ៍ឱ្យចិនយកកម្ពុជាទៅប្រើប្រាស់ក្នុងគោលបំណងសម្រាប់ភូមិសាស្ត្រនយោបាយ ការពារសន្តិសុខជាតិរបស់ចិនភាគខាងត្បូង និងដើម្បីគ្រប់គ្រងសភាពការណ៍សមុទ្រចិនខាងត្បូងនោះ នឹងបង្កហានិភ័យធំណាស់សម្រាប់កម្ពុជាទៅថ្ងៃមុខ។
ការអះអាងនេះ ធ្វើឡើងបន្ទាប់ពីកងទ័ពជើងគោកកម្ពុជា-ចិន បានចុះអនុស្សរណៈនៃការយោគយល់ផ្នែកយោធា ដើម្បីពង្រឹងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរវាងកងទ័ពជើងគោកនៃប្រទេសទាំងពីរកាលពីពេលថ្មីៗនេះ។
កាលពីថ្ងៃទី៣១ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២២ កងទ័ពជើងគោកកម្ពុជា បានចេញសេចក្តីប្រកាសព័ត៌មានថា មេបញ្ជាការកងទ័ពជើងគោកកម្ពុជា លោក ហ៊ុន ម៉ាណែត និងមេបញ្ជាការកងទ័ពជើងគោកចិន លោក លីវ ចេន លី (Liu Zhen Li) បានសម្រេចចុះហត្ថលេខារួមគ្នាលើអនុស្សរណៈនៃការយោគយល់ស្ដីពី «កិច្ចសហប្រតិបត្តិការរវាងកងទ័ពជើងគោកនៃកងយោធពលខេមរភូមិន្ទ និងកងទ័ពជើងគោកចិន» ក្នុងគោលបំណងដើម្បីពង្រឹងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការ និងទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធយូរអង្វែងរវាងកងទ័ពជើងគោកទាំងពីរ ដោយឈរលើមូលដ្ឋានសមភាព និងផលប្រយោជន៍ទៅវិញទៅមក។
អ្នកនាំពាក្យក្រសួងការពារជាតិចិន លោកវរសេនីយ៍ឯក Wu Qian បានប្រាប់សន្និសីទសារព័ត៌មានជាទៀងទាត់នៅទីក្រុងប៉េកាំង ថា ប្រទេសចិន និងកម្ពុជា ជាអ្នកជិតខាង និងជាមិត្តដែកថែបដ៏ជិតស្និទ្ធ។ លោកបន្តទៀតថា ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ កិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាក់ស្តែងរវាងយោធាទាំងពីរក្នុងវិស័យផ្សេងៗ រួមទាំងទំនាក់ទំនងជាយុទ្ធសាស្ត្រ សមយុទ្ធរួម និងការហ្វឹកហ្វឺន ការផ្លាស់ប្ដូរ និងការបណ្តុះបណ្តាលកំពុងបន្តកាន់តែស៊ីជម្រៅ។
អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវនៃវិទ្យាស្ថានខ្មែរសម្រាប់សហប្រតិបត្តិការ និងសន្តិភាព លោក វណ្ណ ប៊ុនណា បានអះអាងថា ប្រសិនបើកម្ពុជាសម្រេចចុះអនុស្សរណៈនៃការយោគយល់ផ្នែកយោធារវាងកងទ័ពកម្ពុជា-ចិន នេះ ដើម្បីពង្រឹងបក្សសម្ព័ន្ធជាមួយមហាអំណាចចិនមែន នោះវាមិនខុសពីកម្ពុជាយកភ្លើង ឬគ្រាប់បែកមកបោកកម្ទេចក្នុងផ្ទះរបស់ខ្លួនឯងនោះឡើយ។
លោក វណ្ណ ប៊ុនណា បញ្ជាក់ថា កម្ពុជាមិនអាចពឹងផ្អែកលើមហាអំណាចណាមួយ ដើម្បីបង្កជម្លោះជាមួយមហាអំណាចមួយផ្សេងទៀតបានទេ ព្រោះការមិនរក្សាអព្យាក្រឹតរបស់កម្ពុជា អាចនឹងដើរជាន់ដានអតីតកាលដែលជាការបង្កសង្គ្រាមលើទឹកដីរបស់ខ្លួនម្តងទៀត ដោយសារជម្លោះរវាងមហាអំណាច និងមហាអំណាច។
កាលពីចុងឆ្នាំ២០២០ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការពារជាតិអាមេរិក លោក ម៉ាក អេស្ពើរ បានលើកឡើងក្នុងកិច្ចពិភាក្សាមួយដែលរៀបចំដោយវិទ្យាស្ថានអន្តរជាតិសម្រាប់ការសិក្សាយុទ្ធសាស្ត្រថា កម្ពុជាមិនត្រូវស្ថិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលចិន ដែលនឹងនាំឲ្យបាត់អធិបតេយ្យជាតិ និងឯករាជភាពរបស់ខ្លួននោះទេ។
លោក ម៉ាក អេស្ពើរ អះអាងថា អ្វីដែលជាបញ្ហាធំនោះ គឺប្រទេសចិនតែងល្បួងលួងលោមឲ្យប្រទេសជាច្រើនខ្ចីលុយរបស់ខ្លួន ដែលយូរៗទៅប្រទេសទាំងនោះបានផុងខ្លួនជំពាក់បំណុលចិនវ័ណ្ឌក រហូតហ៊ានសន្យាសង់មូលដ្ឋានយោធាជាថ្នូរនឹងបំណុលរបស់ខ្លួន ដែលនឹងធ្វើឱ្យប្រទេសនោះរងនូវឥទ្ធិពលចិនយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ទាំងឥទ្ធិពលសេដ្ឋកិច្ច យោធា និងនយោបាយទៅថ្ងៃអនាគត។
ជុំវិញបញ្ហានេះ សហរដ្ឋអាមេរិកធ្លាប់បានចោទថា កម្ពុជាបានផ្ដល់តំបន់រាមឱ្យចិនដាក់ពង្រាយយោធាជើងទឹកចិន កាលពីពេលកន្លងទៅ ប៉ុន្តែមេដឹកនាំបក្សកាន់អំណាច លោក ហ៊ុន សែន និងមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា អះអាងថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញកម្ពុជាមិនអនុញ្ញាតឱ្យមានកងទ័ពបរទេសលើទឹកដីកម្ពុជាជាដាច់ខាត។
យ៉ាងណាក៏ដោយ កាលពីខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៩ កាសែត The Wall Street Journal របស់អាមេរិក បានចុះផ្សាយថា កម្ពុជាបានចុះហត្ថលេខាជាសម្ងាត់ជាមួយភាគីចិន អំឡុងត្រីមាសទី២ ឆ្នាំ២០១៩ ដើម្បីផ្ដល់សិទ្ធិឱ្យប្រទេសចិនផ្ដាច់មុខក្នុងការប្រើប្រាស់មូលដ្ឋានជើងទឹកមួយកន្លែងក្នុងឈូងសមុទ្ររាមរបស់កម្ពុជា រយៈពេល ៣០ឆ្នាំ៕