នៅឆ្នាំ២០២៣ ប្រទេសចំនួនបីនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍នឹងធ្វើការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសមេដឹកនាំ និងតំណាងរាស្ត្រ គឺមានរាជាណាចក្រកម្ពុជា រាជាណាចក្រថៃ និងប្រទេសភូមា។
ក្នុងចំណោមប្រទេសទាំងបីនេះ គឺមានតែប្រទេសថៃ ទេ ដែលមានកម្លាំងនយោបាយប្រឆាំងនៅក្នុងរដ្ឋសភា។
រដ្ឋាភិបាលរបស់រាជាណាចក្រនេះមិនអាចជិះសេះលែងដៃបានឡើយ។ សមាជិកសភារបស់ប្រទេសនេះ តំណាងឱ្យសំឡេងរបស់ប្រជាជនដែលត្រូវការសិទ្ធិសេរីភាព ហើយជាកម្លាំងដ៏មានឥទ្ធិពលជួយការពារយុត្តិធម៌របស់ប្រជាជននៅក្នុងរដ្ឋសភា។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ជាកម្លាំងនយោបាយជួយការពារអត្ថប្រយោជន៍ជាតិទៀតផង។
ប្រជាជន និងក្រុមអ្នកនយោបាយបក្សប្រឆាំងខណៈនេះកំពុងគាបសង្កត់តាមផ្លូវច្បាប់ឱ្យធ្វើសេចក្ដីសម្រេចដ៏គន្លឹះមួយអំពីអនាគត ថាតើលោក ប្រាយុទ្ធ ចាន់អូចា ដែលបានតោងអំណាចដោយសំឡេងរបស់ព្រឹទ្ធសភាលើកបន្តុបបានឡើងកាន់តំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីចេញពីការបោះឆ្នោតកាលពីថ្ងៃទី២៤ ខែមីនា ឆ្នាំ២០១៩ អាចចុះចេញពីតំណែងនេះឬទេ នៅពេលបុរសនេះបានកាន់អំណាចឈានចូលដល់រយៈពេល ៨ឆ្នាំ គឺនៅថ្ងៃពុធ ទី២៤ សីហា សប្ដាហ៍នេះ ដែលត្រូវបានរដ្ឋធម្មនុញ្ញហាមនាយករដ្ឋមន្ត្រីមិនឱ្យកាន់តំណែងលើសពី ៨ឆ្នាំបានទេ ព្រោះលោក ប្រយុទ្ធ បានកាន់តំណែងនៅថ្ងៃទី២៤ ខែសីហា ឆ្នាំ២០១៤ គឺ ៨ឆ្នាំហើយ។
តាមដំណឹងពីទីក្រុងបាងកក តុលាការធម្មនុញ្ញថៃ នឹងធ្វើសេចក្ដីសម្រេចអំពីអនាគតលោក ប្រាយុទ្ធ ឆ្លើយតបនឹងបណ្ដឹងរបស់សមាជិកសភាបក្សប្រឆាំង។
គេអាចគិតថា ៣យ៉ាង គឺ៖
- ទី១ តុលាការនេះនឹងប្រើសិទ្ធិរបស់ខ្លួនដោយបន្តឱ្យលោក ប្រាយុទ្ធ កាន់តំណែងរហូតដល់ថ្ងៃបោះឆ្នោត គឺនៅថ្ងៃទី២៤ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៣។
- ទី២ អាចនឹងត្រូវបង្ខំឱ្យលោក ប្រាយុទ្ធ លាលែង ប៉ុន្តែត្រូវមានបេក្ខជនប្រជែងគ្នាយកតំណែងពីលោក ប្រាយុទ្ធ ក្នុងអន្តរកាលជាងមួយឆ្នាំទៀតនេះ។
- ទី៣ តុលាការអាចបកស្រាយថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ២០១៧ នឹងមិនត្រូវបានអនុវត្តធាក់ថយនោះទេ គឺមានន័យថា លោក ប្រាយុទ្ធ អាចកាន់តំណែងរហូតដល់ថ្ងៃបោះឆ្នោត ហើយអាចបន្តឈរឈ្មោះជាបេក្ខជននាយករដ្ឋមន្ត្រីសម្រាប់គណបក្សបល្ល័ង្កប្រាចារ៉ាត់របស់លោកទៀតផងនៅក្នុងការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០២៣។
តែអ្នកសង្កេតការណ៍ព្រមានថា បើតុលាការធម្មនុញ្ញសម្រេចដូចចំណុចទី៣ នេះ អាចនឹងរុញឱ្យមានការបះបោរប្រឆាំងសេចក្ដីសម្រេចនេះ ហើយនឹងបង្ខំឱ្យរំលាយសមាជិកសភាដើម្បីបោះឆ្នោតមុនអាណត្តិ ហើយក៏ធ្វើបាតុកម្មហាមលោក ប្រាយុទ្ធ បន្តជាបេក្ខជននាយករដ្ឋមន្ត្រីបន្តទៀត។ នេះជាបញ្ហានយោបាយនៅប្រទេសថៃ ដែលអាចចាប់ផ្ដើមកើតមានពីថ្ងៃទី២៤ សីហា នេះតទៅ។
ចំពោះរាជាណាចក្រកម្ពុជា វិញ មានតែសភាឯកបក្សប៉ុណ្ណោះមកពីគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ គណបក្សនេះបានប្រែកាយពីគណបក្សបដិវត្តន៍កម្ពុជា ដែលជាសម្ពន្ធភាពនៃក្រុមបក្សកុម្មុយនីស្តឥណ្ឌូចិនដឹកនាំដោយសមមិត្ត ហូ ជីមិញ អតីតបិតាកុម្មុយនីស្តវៀតណាម។
សមាជិកសភាបច្ចុប្បន្ននៃរាជាណាចក្រអច្ឆរិយដែលមានតែមួយគណបក្សនេះ មិនត្រូវបានគេរាប់ថាតំណាងឱ្យទស្សនៈចម្រុះ និងឆន្ទៈរបស់ប្រជាជនកម្ពុជាពិតប្រាកដនោះទេ ក្រោយពីបក្សនេះបានឈ្នះឆ្នោតតែម្នាក់ឯងនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៨ ព្រោះតែបក្សប្រឆាំងដ៏ធំតំណាងឱ្យពលរដ្ឋសឹងតែពាក់កណ្ដាលប្រទេស ត្រូវបានរំលាយដោយអំណាចរបស់តុលាការ ដែលគេថាជាស្ថាប័នយុត្តិធម៌នយោបាយ។
នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ក៏មានចលនានយោបាយដែរ។ ក្រុមបក្សប្រឆាំងក្រៅរដ្ឋាភិបាលកំពុងប្រមូលកម្លាំងនយោបាយរួមគ្នា ដើម្បីឱ្យក្លាយជាប៉ូលនយោបាយដ៏ធំទប់ទល់នឹងបក្សកំពុងកាន់អំណាចរបស់បុរសខ្លាំងគ្មានគូប្រៀប គឺលោក ហ៊ុន សែន ដែលបានតោងអំណាចនាយករដ្ឋមន្ត្រីតាំងពីឆ្នាំ១៩៨៥ ដែលអំឡុងពេលនោះគេថាលោកជាប្រធានក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជា លើកបន្តុបដោយប្រទេសវៀតណាម។
ទោះជាបក្សរបស់លោកចាញ់ឆ្នោតឆ្នាំ១៩៩៣ ក៏ដោយ ក៏បុរសខ្លាំងនេះនៅតោងអំណាចបានទៀតតាមរយៈផែនការបង្កើតអបគមន៍ប្រទេសដែលនាំឱ្យសម្ដេច សីហនុ បារម្ភខ្លាចកម្ពុជាធ្លាក់ក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិលម្ដងទៀត ក៏យល់ព្រមឱ្យមានរដ្ឋាភិបាលចម្រុះក្រោមច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលចែងថា ការបង្កើតរដ្ឋាភិបាលបាន លុះត្រាតែមានសំឡេងសភា ២ភាគ៣ អនុម័តយល់ព្រម។
ទីបំផុត លោក ហ៊ុន សែន បានបន្តកាន់អំណាចនាយករដ្ឋមន្ត្រី គឺនាយករដ្ឋមន្ត្រីទី២ ហើយចំណែកសម្ដេចក្រុមព្រះ នរោត្តម រណឫទ្ធិ ប្រធានគណបក្សហ៊្វុនស៊ិនប៉ិច ជានាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១។ មេដឹកនាំទាំងពីរនេះអង្គុយតុជាមួយគ្នា ហើយចុះហត្ថលេខាលើឯកសារទាំងឡាយដែលគេថាហត្ថលេខានាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១ ហត្ថលេខានាយករដ្ឋមន្ត្រីទី២។
នៅលើពិភពលោកមើលទៅពុំមានទេនាយករដ្ឋមន្ត្រីពីររូបដឹកនាំគណៈរដ្ឋមន្ត្រីរួមគ្នា គឺមានតែកម្ពុជាប៉ុណ្ណោះ។ តែទីបំផុត សម្ដេចក្រុមព្រះបានខ្ទាតចេញពីកៅអីនាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១ ដោយសាររដ្ឋប្រហារថ្ងៃទី៥-៦ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៩៧។
ចំពោះលោក ហ៊ុន សែន វិញ គឺលោកនៅបន្តជានាយករដ្ឋមន្ត្រីទី២ ហើយនាយករដ្ឋមន្ត្រីទី១ ឡើងជំនួសសម្ដេចក្រុមព្រះដោយរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងអប់រំ គឺលោក អ៊ឹង ហួត ដែលជានាយករដ្ឋមន្ត្រីចាត់តាំង និងទទួលបានការអនុម័តពីសភា ដើម្បីបន្តនិរន្តរភាពនៃរដ្ឋាភិបាលដែលមាននាយករដ្ឋមន្ត្រីពីររូប។
តែយ៉ាងណា ស្រមោលអតីតកាលបែបនេះអាចនឹងមិនមានទៀតនោះទេសម្រាប់ការបោះឆ្នោតនៅខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៣ ខាងមុខនេះ។
រដ្ឋធម្មនុញ្ញលើកនេះតម្រូវថា ការបង្កើតរដ្ឋាភិបាល គឺត្រឹមតែ ៥០បូកមួយប៉ុណ្ណោះ។
បក្សណាបានសំឡេងអាសនៈសភាច្រើនជាងគេ គឺជាអាទិភាពក្នុងការបង្កើតរដ្ឋាភិបាល និងគណៈរដ្ឋមន្ត្រី គឺជាបក្សត្រូវរៀបចំក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំរដ្ឋាភិបាល និងរដ្ឋសភា តែចាំបាច់ត្រូវឆ្លងកាត់សេចក្ដីបោះឆ្នោតទុកចិត្តពីសមាជិកសភាជាប់ឆ្នោតដោយសំឡេងគាំទ្រ ៥០បូកមួយ។ អ្នកច្បាប់ថារូបមន្តនេះមិនស្មុគស្មាញទេ តែងាយគ្រោះថ្នាក់ក្នុងការទម្លាក់រដ្ឋាភិបាល។
នៅកម្ពុជាគេរំពឹងថា ចលនានយោបាយនឹងមានសន្ទុះខ្លាំងចាប់ពីចុងឆ្នាំ២០២២ រហូតដល់ថ្ងៃបោះឆ្នោតនៅថ្ងៃទី២៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៣ ប៉ុន្តែស្ថាប័នជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតនៃប្រទេសកម្ពុជា គឺជាកត្តាស្លាប់រស់នៃជីវិតនយោបាយរបស់បក្សកាន់អំណាច។
នេះជាការលើកឡើងរបស់អ្នកជំនាញកិច្ចការបោះឆ្នោត និងជាអ្នកសង្កេតការណ៍ឯករាជ្យ ដែលគេថាស្ថាប័នមួយនេះនៅពុំទាន់ទុកចិត្តថាជាស្ថាប័នឯករាជ្យ អព្យាក្រឹត ដោយឃ្លាតឆ្ងាយពីឥទ្ធិពលនយោបាយរបស់បក្សកាន់អំណាចនៅឡើយនោះទេ ខណៈប្រព័ន្ធតុលាការក៏ដូចនេះដែរ។
ដោយឡែកប្រទេសភូមា ដែលស្ថិតក្រោមការដឹកនាំរបស់ពួកយោធា ក៏នឹងរៀបចំបោះឆ្នោតនៅខែសីហា ឆ្នាំ២០២៣ គឺក្រោយកម្ពុជាតែបន្តិចប៉ុណ្ណោះ។
ប្រទេសនេះចាប់អ្នកនយោបាយដាក់គុកណែនគុកទៅហើយ គឺរហូតកាត់ទោសប្រហារជីវិតអ្នកទោសនយោបាយទៀតផង ហើយជាមួយគ្នានេះ អ្នកប្រឆាំងជាង ២២០០នាក់ត្រូវបាញ់សម្លាប់។ បើនិយាយអំពីស្ថាប័នរៀបចំការបោះឆ្នោតរបស់ប្រទេសនេះវិញ គឺជាឧបករណ៍សុទ្ធសាធរបស់របបសឹកដែលប្លន់អំណាចពីរដ្ឋាភិបាលប្រជាធិបតេយ្យកាលពីថ្ងៃទី១ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២១។
តើស្ថាប័នរបស់របបសឹកភូមា អាចធ្វើឱ្យប្រជាជនភូមា និងសហគមន៍អន្តរជាតិទុកចិត្តថាអាចរៀបចំការបោះឆ្នោតដោយតម្លាភាព ត្រឹមត្រូវកម្រិតណា?
មួយវិញទៀត ប្រទេសនេះកំពុងធ្លាក់ក្នុងភ្នក់ភ្លើងសង្គ្រាមពេញទំហឹងទៅហើយ។
តើរៀបចំបានទូទាំងប្រទេសដែរឬទេ?
ប្រទេសណាក៏ដោយ គឺភាពឈ្នះចាញ់ ភាពសុក្រឹតនៃដំណើរការបោះឆ្នោត គឺអាស្រ័យលើស្ថាប័នរៀបចំការបោះឆ្នោត ប្រព័ន្ធតុលាការ ភាពអព្យាក្រឹតរបស់អាជ្ញាធរដែនដី និងកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធ។ បើស្ថាប័នទាំងអស់នេះស្ថិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលនយោបាយ និងអំណាចរបស់អ្នកមានអំណាច និងបក្សនយោបាយ គឺមិនអាចធ្វើឱ្យអ្នកបោះឆ្នោតហ៊ានបង្ហាញឆន្ទៈរបស់ពួកគេដោយសុចរិត និងប្រកបដោយភាពសេរីនោះទេ ហើយលទ្ធផលបោះឆ្នោតទៀតសោត គឺបានត្រឹមបង្គ្រប់អាណត្តិរបស់សភា និងរដ្ឋាភិបាលតែប៉ុណ្ណោះ៕