តំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ត្រូវបានកត់សម្គាល់ថាជាប្រភពនៃការសិក្សាមួយរបស់អ្នកនយោបាយនៃបណ្ដាប្រទេសក្នុងតំបន់ និងក្រៅតំបន់ ដែលប្រទេសខ្លះយកគំរូតាមគំនិតអាក្រក់ៗរបស់មេដឹកនាំកាន់អំណាចនៃប្រទេសនោះ ដើម្បីយកអនុវត្តក្នុងប្រទេសរបស់ខ្លួន ដោយព្យាយាមក្រាញអំណាចតាមរយៈការដាក់គំនាបទៅលើសមាជិកសភា ប្រព័ន្ធតុលាការ និងស្ថាប័នរៀបចំការបោះឆ្នោត។
យ៉ាងណា ប្រទេសដែលប្រកាន់នីតិរដ្ឋត្រឹមត្រូវ គេមិនយកគំរូតាមនោះទេ។ មានន័យថា ប្រទេសដែលប្រកាន់ខ្ជាប់នូវអំណាចរបស់ម្ចាស់ឆ្នោត គឺស្ថាប័នកំពូលៗរបស់ប្រទេសនោះ ដូចជាតុលាការ រដ្ឋសភា និងស្ថាប័នរៀបចំការបោះឆ្នោតនៃប្រទេសនោះ ក៏គេមិនជ្រកក្រោមអំណាចរបស់មេដឹកនាំ និងបក្ខពួករបស់អ្នកមានអំណាចនោះដែរ។ ប្រទេសនេះគេគិតថាសង្គមមានយុត្តិធម៌ គឺសង្គមដែលគ្មានការជិះជាន់ គ្មានការគាបសង្កត់ពីសំណាក់ក្រុមមានអំណាចទៅលើស្ថាប័នជាតិកំពូលៗរបស់ប្រទេសពួកគេនោះទេ។
មានន័យថា ចៅក្រម សមាជិកសភា និងស្ថាប័នបោះឆ្នោតរបស់ប្រទេសនោះ គឺគេហ៊ានធ្វើសេចក្ដីសម្រេចដើម្បីផលប្រយោជន៍របស់ប្រជាជន និងជាតិសាសន៍ដោយមិនស្ថិតក្រោមអំណាចរបស់អ្នកនយោបាយឡើយ។ ជាក់ស្ដែង នៅថ្ងៃទី២៤ សីហា នេះ ចៅក្រមតុលាការធម្មនុញ្ញនៃរាជាណាចក្រថៃ ដែលជាប់នឹងប្រទេសកម្ពុជា គេហ៊ានធ្វើសេចក្ដីសម្រេចដោយដកហូតបុព្វសិទ្ធិ និងអំណាចរបស់លោក ប្រាយុទ្ធ ចាន់អូចា ពីឋានៈជានាយករដ្ឋមន្ត្រី។
ចំណែកចៅក្រមនៃតុលាការសហព័ន្ធនៃរាជាណាចក្រម៉ាឡេស៊ី ឯណោះវិញ បានចេញសាលដីកាផ្ដន្ទាទោសអតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីដ៏មានឥទ្ធិពល គឺលោក ណាជីប រ៉ាហ្សាក់ ឱ្យមានទោស ១២ឆ្នាំ ហើយបង្គាប់ឱ្យកងសន្តិសុខជាតិនាំខ្លួនយកទៅអនុវត្តទោសនៅក្នុងពន្ធនាគារមួយ គឺកាលពីម៉ោង ៧យប់នៅថ្ងៃអង្គារ ទី២៣ សីហា។
នេះជាសំណុំរឿងប្រវត្តិសាស្ត្រនៃប្រទេសសមាជិកនៃសមាគមអាស៊ាន។ តែជាដំបូង គេអាចលម្អិតព្រឹត្តិការណ៍ដែលកំពុងកើតមាននៅលើរាជាណាចក្រថៃ ចំពោះឆាកជីវិតនយោបាយរបស់អតីតមេរដ្ឋប្រហារឆ្នាំ២០១៤ គឺលោក ប្រាយុទ្ធ ចាន់អូចា ដែលត្រូវបានដកហូតអំណាចដោយតុលាការធម្មនុញ្ញរបស់ប្រទេសជិតខាងជាប់នឹងកម្ពុជាមួយនេះ។
បណ្ដាញផ្សាយព័ត៌មាន Channel News Asia បានចុះផ្សាយថា សេចក្ដីសម្រេចរបស់តុលាការធម្មនុញ្ញថៃ ក៏ស្ថិតក្នុងភាពប្រទាញប្រទង់គ្នាជាខ្លាំង ដោយចៅក្រមខ្វែងគំនិតគ្នាក្នុងការវិភាគ និងសិក្សាអំពីរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ២០១៧ ដែលរដ្ឋាភិបាលរដ្ឋប្រហាររបស់លោក ប្រាយុទ្ធ ជាអ្នករៀបរៀងឡើង ហើយខណៈនោះ លោក ប្រាយុទ្ធ បានលើកខ្លួនឯងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីនៅថ្ងៃទី២៤ ខែសីហា ឆ្នាំ២០១៤ គឺក្រោយពីរខែដែលលោកបានដឹកនាំកងទ័ពធ្វើរដ្ឋប្រហារអំឡុងលោកជាមេបញ្ជាការកងទ័ពថៃ ទម្លាក់រដ្ឋាភិបាលនៃគណបក្សភឿថៃ ដឹកនាំដោយអ្នកស្រី យីងឡាក់ ស៊ីណាវ៉ាត្រា។
តាមការវិភាគអំពីស្មារតីនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ២០១៧ គឺចៅក្រមខ្លះថារដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះមិនបានហាមឃាត់ការអនុវត្តធាក់ថយក្រោយនោះទេ។ ដូចនេះ គេអាចរាប់ថ្ងៃខែឆ្នាំដែលលោក ប្រាយុទ្ធ ឡើងកាន់អំណាចជានាយករដ្ឋមន្ត្រីនៅថ្ងៃទី២៤ ខែសីហា ឆ្នាំ២០១៤ មកដល់ថ្ងៃទី២៤ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២២ គឺមានរយៈពេល ៨ឆ្នាំគត់ គឺស្មើនឹង ២អាណត្តិដូចការកំណត់របស់រដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ ដែលចែងថា អ្នកនយោបាយម្នាក់ៗកាន់តំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីបានត្រឹម ២អាណត្តិ គឺរយៈពេល ៨ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ។
យោងតាមស្មារតីរបស់រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ២០១៧ បាននាំឱ្យចៅក្រមធ្វើសេចក្ដីសម្រេចដោយបោះឆ្នោត គឺ ៥សំឡេងគាំទ្រទល់ ៤សំឡេងជំទាស់។ យោងតាមលទ្ធផលនេះ គឺចៅក្រម ៥រូប សម្រេចដកហូតបុព្វសិទ្ធិ និងអំណាចរបស់លោក ប្រាយុទ្ធ ឋានៈជានាយករដ្ឋមន្ត្រី ដោយបង្គាប់ឱ្យលោក ប្រាយុទ្ធ រៀបចំផ្ទេរអំណាចទៅឱ្យនាយករដ្ឋមន្ត្រីស្ដីទីក្នុងអំឡុង ១៥ថ្ងៃ។
តុលាការធម្មនុញ្ញក៏បានបង្គាប់ឱ្យមានការជ្រើសរើសនាយករដ្ឋមន្ត្រីបណ្ដោះអាសន្នម្នាក់មកជំនួសលោក ប្រាយុទ្ធ រហូតដល់ថ្ងៃបោះឆ្នោតសភាអាណត្តិថ្មីនៅថ្ងៃទី២៤ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៣។
បើតាមបណ្ដាញផ្សាយព័ត៌មាន Channel News Asia សាលដីការបស់តុលាការធម្មនុញ្ញថៃ ធ្វើឡើងបន្ទាប់ពីគណបក្សប្រឆាំងភឿថៃ និងសម្ពន្ធភាពរបស់សមាជិកសភាបក្សប្រឆាំង បានដាក់ញត្តិទាមទារឱ្យតុលាការធម្មនុញ្ញសម្រេចថា តើលោក ប្រាយុទ្ធ អាចកាន់អំណាចបានយូរប៉ុនណាឱ្យពិតប្រាកដ។
ក្រុមបក្សប្រឆាំងបានលើកឡើងថា អាណត្តិនាយករដ្ឋមន្ត្រីរបស់លោក ប្រាយុទ្ធ បានចាប់ផ្តើមតាំងពីថ្ងៃទី២៤ ខែសីហា ឆ្នាំ២០១៤ គឺប៉ុន្មានខែក្រោយរដ្ឋប្រហារយោធា ដែលគួរតែបញ្ចប់ទៅវិញនៅមុនដំណាច់ខែនេះ ព្រោះលោក ប្រាយុទ្ធ កាន់តំណែងនេះគ្រប់ ៨ឆ្នាំហើយ។
ចំណែកក្រុមអ្នកគាំទ្រលោក ប្រាយុទ្ធ ក៏បានទាមទារថា អាណត្តិនាយករដ្ឋមន្ត្រីរបស់លោក ប្រាយុទ្ធ គឺទើបតែបានចាប់ផ្តើមនៅឆ្នាំ២០១៧ ជាពេលរដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីចូលជាធរមាន។ ពួកគេអះអាងថា លោក ប្រាយុទ្ធ គួរតែត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យបន្តកាន់អំណាចរហូតដល់ឆ្នាំ២០២៥ ឬឆ្នាំ២០២៧ ប្រសិនបើលោកនៅទទួលបានសំឡេងគាំទ្រគ្រប់គ្រាន់ក្នុងសភាថ្មីនៃការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០២៣។
បើយោងសេចក្ដីសម្រេចរបស់តុលាការធម្មនុញ្ញ គឺលោក ប្រាយុទ្ធ ត្រូវផ្ទេរអំណាចទៅឱ្យឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី Prawit Wongsuwan ដែលវ័យ ៧៧ឆ្នាំ ឡើងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីស្ដីទី។ នេះជាព្រឹត្តិការណ៍នៃប្រទេសថៃ ដែលកើតមានចំពោះលោក ប្រាយុទ្ធ។
ដោយឡែកពីប្រទេសម៉ាឡេស៊ី ដែលជាសមាជិកមួយនៃសមាគមអាស៊ាន គឺកាលពីថ្ងៃទី២៣ សីហា តុលាការសហព័ន្ធរបស់ប្រទេសនេះសម្រេចសេចក្ដីតម្កល់សាលក្រមតុលាការជាន់ទាបក្រុងកូឡាឡាំពួរ ដែលបានផ្ដន្ទាទោសលោក ណាជីប រ៉ាហ្សាក់ អតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីឱ្យមានទោស ១២ឆ្នាំ ករណីកិបកេងទ្រព្យសម្បត្តិរដ្ឋ ដែលភាសាសាមញ្ញថា បានលួចលុយរដ្ឋរាប់រយលានដុល្លារដោយផ្ទេរចេញពីធនាគាររដ្ឋទៅដាក់ក្នុងគណនីរបស់គ្រួសារលោក។ តុលាការបានសម្រេចដូចនេះ ដោយផ្អែកលើភស្តុតាងរបស់រដ្ឋអាជ្ញា និងស្ថាប័នប្រឆាំងអំពើពុករលួយរបស់ប្រទេសនេះ។
លោក ណាជីប ជានាយករដ្ឋមន្ត្រីចាញ់ឆ្នោតនៅក្នុងការបោះឆ្នោតឆ្នាំ២០១៨។ សំណុំរឿងពុករលួយរបស់លោក ណាជីប និងគ្រួសារលោក បានផ្ទុះឡើងចុងឆ្នាំ២០១៦ ដោយសារកាសែតអាមេរិក The Wall Street Journal បានទម្លាយការស៊ើបអង្កេតអំពើពុករលួយរបស់គ្រួសារលោក ណាជីប។ បុរសអាយុ ៧០ឆ្នាំរូបនេះកាលកំពុងមានអំណាច លោកបានគាបសង្កត់មន្ត្រីថ្នាក់ក្រោមរបស់លោកដែលរិះគន់លោកឱ្យចុះចេញពីតំណែង ហើយសារព័ត៌មានម៉ាឡេស៊ី យ៉ាងតិចចំនួន៤ ត្រូវបានលោកបញ្ជាឱ្យបិទ។
បើតាមស្ថាប័នប្រឆាំងអំពើពុករលួយ ទ្រព្យសម្បត្តិរបស់លោក ណាជីប និងគ្រួសាររបស់លោកមាន ១៧៣លានដុល្លារអាមេរិក។ ទ្រព្យសម្បត្តិទាំងអស់នេះកំពុងស្ថិតក្នុងការរឹបអូសយកមកជាសម្បត្តិរបស់រដ្ឋវិញ។ បើតាមប្រភពរបស់តុលាការ លោក ណាជីប មានសំណុំរឿងត្រូវប្ដឹងលោកក្នុងនោះមានទាំងករណីប្ដឹងលោកពីបទរំលោភអំណាចរដ្ឋ និងព្យាយាមប្រើឥទ្ធិពលទៅលើសភា។
ក្រោយពីជំនុំជម្រះក្ដីពេញមួយថ្ងៃកាលពីថ្ងៃទី២៣ សីហា តុលាការសហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី បានបង្គាប់ឱ្យកងសន្តិសុខនាំខ្លួនលោក ណាជីប ទៅអនុវត្តទោសរយៈពេល ១២ឆ្នាំនៅក្នុងពន្ធនាគារមួយនៅជាយក្រុងកូឡាឡាំពួរ៕