នៅក្នុងសេចក្ដីថ្លែងការណ៍មួយបញ្ជូនទៅសមាជិកសភាដែលបានចោទសួរអំពីស្ថានភាពនៅក្នុងប្រទេសភូមា រដ្ឋមន្ដ្រីការបរទេសសិង្ហបុរី លោក Vivian Balakrishnan បានថ្លែងថា អាស៊ានឆ្នាំ២០២៣ នេះ ត្រូវតែកំណត់ឱ្យច្បាស់ទៅលើរបបយោធាភូមា ថាត្រូវតែអនុវត្តឱ្យបាននូវគោលការណ៍ ៥ចំណុចពីអាស៊ាន គឺឱ្យបានឆាប់រហ័ស និងពេញលេញដែលឈានទៅដល់បញ្ចប់ការគ្រប់គ្រងប្រទេសរបស់ពួកយោធា។
នេះបើយោងតាមទីភ្នាក់ងារព័ត៌មានម៉ាឡេស៊ី Bernama បានផ្សាយនៅថ្ងៃទី១០ ខែមករា ឆ្នាំ២០២៣។
លោករដ្ឋមន្ត្រីបានបញ្ជាក់ទៀតថា ពួកយោធាភូមាត្រូវតែទទួលយកប្រេសិតអាស៊ានថ្មីសម្រាប់ប្រទេសភូមា គឺក្នុងនោះត្រូវតែផ្ដល់ឱ្យប្រេសិតអាស៊ានថ្មីនេះជួបភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់នៅក្នុងជម្លោះក្នុងប្រទេសភូមា។
លោកប្រមុខការទូតសិង្ហបុរី បានបញ្ជាក់ដូចនេះនៅក្នុងសេចក្ដីថ្លែងការណ៍របស់លោកឆ្លើយតបចំពោះសំណួរពីសមាជិកសភាសិង្ហបុរី នូវអ្វីដែលថារដ្ឋជាសមាជិកអាស៊ានបានធ្វើឲ្យបរាជ័យចំពោះគោលការណ៍ ៥ចំណុចអាស៊ាន ដែលភូមាក្រោមការដឹកនាំនៃពួកយោធាមិនព្រមគោរព និងអនុវត្តតាម។
គោលការណ៍ ៥ចំណុចអាស៊ានដែលបានអនុម័តរួចហើយដោយឧត្តមសេនីយ៍ មីន អ៊ុងឡាំង ទទួលយកទៅអនុវត្តនៅឯកិច្ចប្រជុំមួយកាលពីថ្ងៃទី២៤ ខែមេសា ឆ្នាំ២០២១ នៅឯទីក្រុងចាកាតា ប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី។
យោងតាមប្រមុខការទូតសិង្ហបុរីរូបនេះ មេដឹកនាំអាស៊ានបានឯកភាពគ្នាជាថ្មីម្ដងទៀតនៅឯកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ានកាលពីខែវិច្ឆិកា ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា គឺនៅពេលនោះបានព្រមព្រៀងបញ្ជូនសញ្ញាទៅភូមាថា ត្រូវតែអនុវត្តនូវគោលការណ៍ ៥ចំណុចនេះឱ្យបាន។ គោលការណ៍ ៥ចំណុចរបស់អាស៊ានរួមមាន៖
- ការបញ្ចប់អំពើហិង្សា
- ការបើកការចរចាជាមួយនឹងភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់
- ការទទួលយកជំនួយមនុស្សធម៌ពីសហគមន៍អន្តរជាតិ
- យល់ព្រមឱ្យប្រេសិតអាស៊ានសម្របសម្រួលការចរចារវាងភាគីពាក់ព័ន្ធទាំងអស់
- និងដោះលែងអ្នកទោសនយោបាយទាំងអស់ដើម្បីផ្ទេរអំណាចទៅឱ្យរដ្ឋាភិបាលមួយដែលកើតចេញពីការបោះឆ្នោត។
នៅឆ្នាំនេះ អាស៊ានដឹកនាំដោយប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី។ ថ្មីៗនេះលោក ចូកូ វីដូដូ ប្រធានាធិបតីប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី បានថ្លែងថា គេមិនត្រូវបណ្ដោយឱ្យភូមាក្រោមការដឹកនាំនៃរបបសឹក ប្រព្រឹត្តអំពើសាហាវយង់ឃ្នងបាញ់សម្លាប់ទៅលើប្រជាជនមិនរើសមុខនោះទេ ហើយលោកបានទទូចថា ពេលខ្លះ អាស៊ានត្រូវមានវិធានការជាក់ស្ដែងទៅលើពួកយោធាភូមាដោយមិនត្រូវប្រើប្រាស់ដំណោះស្រាយការទូតទន់ភ្លន់ទៅលើពួកយោធានោះទេ។
ជាមួយគ្នានេះ អង្គការសហប្រជាជាតិបានសម្រេចកាលពីថ្ងៃទី២២ ធ្នូ ដោយចេញសេចក្ដីសម្រេចមួយលេខ២៦៦៩ បង្គាប់ទៅពួកយោធាភូមា បញ្ឈប់អំពើហិង្សា និងដោះលែងអ្នកទោសនយោបាយទាំងអស់ ហើយត្រូវរៀបចំប្រទេសទៅរកប្រព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ។ សេចក្ដីសម្រេចរបស់ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ ធ្វើឡើងដោយការជំរុញពីរដ្ឋមន្ដ្រីការបរទេសម៉ាឡេស៊ី សិង្ហបុរី និងឥណ្ឌូនេស៊ី ដែលពួកគាត់បានទៅចូលរួមប្រជុំនៃមហាសន្និបាតអង្គការសហប្រជាជាតិកាលពីខែកញ្ញា ឆ្នាំទៅមិញនេះ។
អ្នកសង្កេតការណ៍មើលឃើញថា ឥណ្ឌូនេស៊ី នឹងរួមដៃគ្នាយ៉ាងខ្លាំងជាមួយម៉ាឡេស៊ី សិង្ហបុរី ប្រ៊ុយណេ អាចរុញឱ្យពួកយោធាទៅរកក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិជាថ្មីម្ដងទៀត បើរបបសឹកនៅភូមា មិនអនុវត្តគោលការណ៍ ៥ចំណុចរបស់អាស៊ាននោះ ហើយគោលការណ៍ ៥ចំណុចនេះក៏ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិប្រកាសគាំទ្ររួចទៅហើយ។
ពួកយោធាភូមាធ្វើរដ្ឋប្រហារប្លន់អំណាចពីរដ្ឋាភិបាលអ្នកស្រី អ៊ុងសាន ស៊ូជី កាលពីជិត ២ឆ្នាំមកនេះ ដោយបានចាប់ខ្លួនអ្នកនយោបាយ និងសកម្មជនប្រឆាំងជិត ១៦០០០នាក់មកដល់ពេលនេះ ក្នុងនោះមានអ្នកស្រី ស៊ូជី លោកប្រធានាធិបតី មីន ម្យីន រួមនឹងអ្នកនយោបាយក្រុមគណបក្សសម្ព័ន្ធជាតិប្រជាធិបតេយ្យជាង ៣០០នាក់។
បើនិយាយពីការស្លាប់ប្រជាជនវិញដោយពួកយោធាសម្លាប់ក្នុងការវាយបង្ក្រាប និងសម្លាប់ដោយវាយប្រហារក្នុងសង្គ្រាមជិត ៦០០០នាក់។
ចំពោះអំពើហិង្សាទៅលើសហគមន៍មូស្លីមនៅរដ្ឋរ៉ាក់ខើយ នៅតែបន្តមកដល់ពេលនេះ។ ហិង្សាផ្ទុះឡើងតាំងពីចុងឆ្នាំ២០១៧ បណ្ដាលឱ្យមានជនភៀសខ្លួនទៅនៅប្រទេសបង់ក្លាដេសជាង ៧០ម៉ឺននាក់ និងត្រូវបានពួកយោធាសម្លាប់រាប់ពាន់នាក់។ របបសឹកភូមា កំពុងតែជាប់ឈ្មោះជាអ្នកប្រព្រឹត្តិឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ និងឧក្រិដ្ឋកម្មប្រល័យពូជសាសន៍ទៅលើសហគមន៍រ៉ូហ៊ីងយ៉ា។ តុលាការយុត្តិធម៌អន្តជាតិ (ICJ) បានកំពុងរៀបចំបើកជំនុំជម្រះក្ដីសំណុំរឿងនៃសហគមន៍រ៉ូហ៊ីងយ៉ា៕