មុខរបរ អាជីវកម្មខ្លះ កម្ពុជាពុំមាននរណាដឹងច្បាស់ថា តើវាខុសច្បាប់ ឬត្រូវច្បាប់ឡើយ គឺស្រេចតែមន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលបកស្រាយតែប៉ុណ្ណោះ។ ប៉ុន្តែជនល្មើសច្បាប់អាចមិនដឹងថាខ្លួនជាអ្នកប្រព្រឹត្តអំពើខុសច្បាប់នៅក្នុងប្រទេសរបស់ខ្លួននោះទេ លុះត្រាជននោះត្រូវបានអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចបរទេសចាប់ខ្លួន និងបើកការស៊ើបអង្កេតតែប៉ុណ្ណោះ។
កាលពីខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២២ អាជ្ញាធរអាមេរិកាំងបានចាប់មន្ត្រីពីក្រសួងកសិកម្ម ដែលនាំសត្វស្វាចូលមកកាន់សហរដ្ឋអាមេរិក។
ទ្រឹស្ដីសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារសេរី (free market economy) ជាទូទៅអនុញ្ញាតឲ្យពាណិជ្ជករ អាជីវករមានសេរីភាពប្រកបមុខរបរ ជំនួញជួញដូរ ដោយពុំមានរដ្ឋាភិបាលជ្រៀតជ្រែក ត្រួតត្រា បង្គាប់បញ្ជាក្រុមហ៊ុនដូចក្នុងទ្រឹស្ដីសេដ្ឋកិច្ចកុម្មុយនីស្តនិយម ឬសេដ្ឋកិច្ចសង្គមនិយមនោះទេ ដរាបណាការប្រកបមុខរបរអ្វីមួយស្ថិតក្នុងក្របខ័ណ្ឌច្បាប់ជាធរមាន។
មនុស្សរកស៊ីអ្វីក៏បានក៏មែនពិត ប៉ុន្តែគេមិនរកស៊ីអ្វីគ្មានការទទួលខុសត្រូវដែលក្លាយជាការបំផ្លាញធនធានធម្មជាតិក្នុងប្រទេសមួយនោះទេ។ សម្បត្តិធម្មជាតិ ជារ៉ែ ជាព្រៃឈើ ជាជីវចម្រុះ ជាសត្វព្រៃជាដើម រដ្ឋាភិបាលមានការទទួលខុសត្រូវ គេប្រយ័ត្នណាស់ខ្លាចវារលាយបាត់ផុតពូជពីផែនដី។
ក្រោយហែលឆ្លងកាត់សម័យអន្តរកាលពីសេដ្ឋកិច្ចសហគ្រាសចាត់តាំងដោយរដ្ឋ មកជាសេដ្ឋកិច្ចសហគ្រាសទីផ្សារសេរី ប្រទេសជាច្រើនក្នុងពិភពលោក រួមទាំងប្រទេសកម្ពុជាផងដែរនោះ ជួបប្រទះនឹងការគ្រប់គ្រងធនធានធម្មជាតិរបស់ខ្លួនមិនបានត្រឹមត្រូវ បណ្តាលឲ្យបាត់បង់ធនធានកម្រមាននានា ដូចជាសត្វព្រៃខ្លះជាដើមសឹងតែគ្មានសល់។ រឿងអាស្រូវថ្មីៗកន្លងទៅនាពាក់កណ្តាលខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២២ ទាក់ទងនឹងរឿងជំនួញសត្វស្វាពីស្រុកខ្មែរ គឺជារបរផ្គត់ផ្គង់ប្រភេទសត្វស្វាទៅឲ្យមន្ទីរពិសោធន៍ស្រាវជ្រាវថ្នាំពេទ្យនៅសហរដ្ឋអាមេរិក និងកូរ៉េខាងត្បូង។
ការិយាល័យរដ្ឋអាជ្ញានៃក្រសួងយុត្តិធម៌សហរដ្ឋអាមេរិកប្រចាំតំបន់ខាងត្បូងក្នុងរដ្ឋផ្លរីដា បានចោទពាណិជ្ជករជំនួញសត្វស្វា ៨នាក់ រួមទាំងមន្ត្រីនាយកដ្ឋានព្រៃឈើនៃក្រសួងកសិកម្ម ឈ្មោះ កែវ អូម៉ាលីស អាយុ ៥៨ឆ្នាំ ឈ្មោះ គ្រី ម៉ះផល អាយុ ៤៦ឆ្នាំ នាយករងខាងនាយកដ្ឋានសត្វព្រៃ និងជីវចម្រុះនៃក្រសួងកសិកម្ម រុក្ខាប្រមាញ់ និងនេសាទ។
មន្ត្រីខ្មែរក្រសួងកសិកម្មមួយរូបត្រូវប៉ូលិសឃាត់ខ្លួននៅអាកាសយានដ្ឋាន John F. Kennedy នាបុរីញីវយ៉ក បន្ទាប់ពីអាជ្ញាធរអាមេរិកាំងរកឃើញថាមន្ត្រីរូបនេះគប់គិតគ្នានាំសត្វស្វាប្រភេទម្យ៉ាងដែលមានចុះបញ្ជីហាមមិនឲ្យចាប់ ឬធ្វើជំនួញ ព្រោះជាអម្បូរស្វាប្រឈមផុតពូជ endangered species។ មន្ត្រីជាប់ចោទរឿងរត់ពន្ធស្វា កែវ អូម៉ាលីស និង គ្រី ម៉ះផល អះអាងថា សត្វស្វាទាំងអស់នោះជាសត្វចិញ្ចឹមក្នុងទីតាំងរដ្ឋគ្រប់គ្រង មិនមែនស្វាចាប់យកពីព្រៃមកនោះទេ ហើយថាគេយកស្វាទាំងនោះទៅក្នុងកិច្ចប្រជុំកំពូលនៃអនុសញ្ញាអន្តរជាតិខាងជំនួញសត្វ រុក្ខជាតិប្រឈមការដាច់ពូជ ហៅកាត់ CITES (Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora) នៅទីក្រុងប៉ាណាម៉ា ប្រទេសប៉ាណាម៉ា។
ជនជាប់ចោទ ៦នាក់ទៀត គឺមានឈ្មោះ៖
- James Man Sang Lau ជនជាតិចិន ពីក្រុងហុងកុង អាយុ ៦៤ឆ្នាំជាម្ចាស់គ្រប់គ្រង និងជាស្ថាបនិកមណ្ឌលស្រាវជ្រាវជីវសាស្ត្រ សាជីវកម្ម វ៉ាន់នី ធនធាន
- Dickson Lau អាយុ ២៩ឆ្នាំ ជាអគ្គនាយកចាត់ចែងនៃក្រុមហ៊ុន វ៉ាន់នី ធនធាន
- Sunny Chan រស់នៅក្រុងហុងកុង ជាអគ្គនាយករងផ្នែកប្រតិបត្តិការនៃក្រុមហ៊ុន វ៉ាន់នី ធនធាន
- Raphael Cheung Man អាយុ ៧១ឆ្នាំ រស់នៅក្រុងភ្នំពេញ ជាអ្នកធ្វើទំនាក់ទំនងសាធារណៈ និងជានាយកផ្នែកនីហរ័ណនៃក្រុមហ៊ុនសាជីវកម្ម វ៉ាន់នី ធនធាន
- Sarah Yeung រស់នៅក្រុងហុងកុង ជានាយផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុ វ៉ាន់នី ហ្គ្រុប
- Hing Ip Chung អាយុ ៦១ឆ្នាំ រស់នៅក្រុងភ្នំពេញ ជាអគ្គនាយកសាជីវកម្មស្រាវជ្រាវជីវសាស្ត្រ វ៉ាន់នី កម្ពុជា។
ជនជាប់ចោទទាំង ៨នាក់មានកំហុស ៨បទចោទ ហើយបទចោទនីមួយៗអាចមានទោសម្នាក់ៗជាប់ពន្ធនាគារពី ៥ ទៅ ២០ឆ្នាំ ហើយពិន័យជាប្រាក់ ២សែន ៥ម៉ឺនដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិកក្នុងបទចោទនីមួយៗ។
ស្ថិតិពីអង្គការ CITES បង្ហាញថា រាជរដ្ឋាភិបាលប្រទេសកម្ពុជាអនុញ្ញាតឲ្យមានទីតាំងចិញ្ចឹមស្វាប្រភេទមុខវែង និងកន្ទុយវែង ហៅតាមភាសាបច្ចេកទេសថា cynomolgus monkey ឬស្វាស៊ីក្តាម ដែលសម្បូរនៅក្នុងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដូចជាប្រទេសកម្ពុជា ថៃឡង់ដ៍ លាវ ជាដើម នៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ លើផ្ទៃដីជាង ៤ហិកតារ នាឆ្នាំ២០០២។ នៅឆ្នាំ២០០៦ មុខរបរស្វាបានពង្រីកទីតាំងទី២ ក្នុងខេត្តពោធិ៍សាត់ មានទំហំធំជាងទីតាំងទី១ នៅភ្នំពេញ ១០ដង គឺដល់ទៅ ៤០ហិកតារ។ ពីឆ្នាំ២០១០ ដល់ឆ្នាំ២០១៤ មណ្ឌលស្រាវជ្រាវជីវសាស្ត្រ វ៉ាន់នី បានផ្គត់ផ្គង់ប្រភេទស្វាស៊ីក្តាមជាង ២ម៉ឺន ៦ពាន់ក្បាលទៅកាន់ប្រទេសចិនដីគោក សហរដ្ឋអាមេរិក និងកូរ៉េខាងត្បូង ដើម្បីធ្វើពិសោធ។
ឆ្នាំបន្តបន្ទាប់មកទៀត មណ្ឌល វ៉ាន់នី បានផ្តល់ស្វាពី ៣ពាន់ទៅ ៦ពាន់ក្បាលក្នុងមួយឆ្នាំៗ។ ក្នុងឆ្នាំ២០១៩ ប្រទេសកម្ពុជាបានផ្តល់ស្វាមុខវែងកន្ទុយវែងជិត ១ម៉ឺន ៤ពាន់ក្បាល ហើយនៅឆ្នាំ២០២០ ចំនួនសត្វស្វាប្រភេទនេះត្រូវបានដឹកចេញឡើងដល់ទៅ ២៩៥០០ក្បាល ហើយទីតាំងក្នុងខេត្តពោធិ៍សាត់ ក៏កាន់តែពង្រីកធំជាងមុនដែរ ដំណាលគ្នានឹងមានការកាប់ព្រៃឈើជាជម្រកសត្វស្វាផងនោះ។
ក្រុមសកម្មជនសហគមន៍ឃ្លាំមើលតាមដានការកាប់ព្រៃឈើ និយាយថា ប្រជាពលរដ្ឋតាមតំបន់ខ្លះប្រឹងដាក់អន្ទាក់ចាប់ស្វាទៅលក់ឲ្យក្រុមហ៊ុនដែរ ដោយមិនគិតអំពីភាពហិនហោចសម្បត្តិធម្មជាតិសម្រាប់ជាតិសាសន៍ខ្លួននោះឡើយ។
អង្គការឃ្លាំមើលការបំផ្លាញបរិស្ថាន Mongabay នៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២២ ថា៖ ស្វាស៊ីក្តាមមួយក្បាលឈ្មួញឲ្យថ្លៃ ១០០ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក ប៉ុន្តែគេដឹងថាស្វាស៊ីក្តាមមួយក្បាលលក់ទៅបរទេសបានថ្លៃប្រមាណជិត ១ពាន់ដុល្លារ។
អតីតរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងកសិកម្ម លោក វេង សាខុន ធ្លាប់បានអះអាងក្នុងទំព័ររបស់លោកក្នុងខែមេសា ឆ្នាំ២០២១ ថា៖ ៤ខែដំបូងក្នុងឆ្នាំ២០២១ ប្រទេសកម្ពុជានាំស្វាចេញមានចំនួន ៧៧២៨ក្បាល ដែលគិតជាទឹកប្រាក់ស្មើនឹង ៦លាន ៣សែន ២ម៉ឺនដុល្លារ។
កាលពីមុន ស្វាពីស្រុកខ្មែរប្រភេទនេះលក់ទៅស្រុកចិន រួចចិនដឹកទៅលក់ឯបរទេសបន្តទៅទៀត ឬក៏ប្រើប្រាស់នៅក្នុងស្រុកសម្រាប់ពិសោធ ឬយកសាច់ជាអាហារ។ ក្នុងឆ្នាំ២០១៥ មានសេចក្តីរាយការណ៍ថា ស្វាប្រភេទគេហាមឃាត់នេះក៏មានមនុស្សចាប់ពីព្រៃលក់ទៅឲ្យឈ្មួញក្នុងប្រទេសយៀកណាមផងដែរដើម្បីបង្វែងដាន។
ចំពោះសត្វស្វាដែលអាជ្ញាធរអាមេរិកាំងឃាត់ទុកទាំងម្ចាស់ ទាំងស្វានោះ ក្រសួងកសិកម្មបានចេញសេចក្តីថ្លែងការណ៍ថា៖ ស្វាមុខវែងកន្ទុយវែងទាំងអស់ នាំចេញទៅកាន់សហរដ្ឋអាមេរិក មិនមែនជាសត្វស្វាចាប់យកពីព្រៃមកនោះទេ គឺជាស្វាដែលចិញ្ចឹមតាមការដ្ឋាន។
ទោះជាថាដូច្នេះក្តី អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចផ្នែកត្រួតពិនិត្យសត្វនៅច្រកទំនិញចេញចូលក្រុងម៉ាយ៉ាមី រដ្ឋផ្លរីដា សហរដ្ឋអាមេរិក ប្រាប់កាសែត Miami New Times ផ្សាយខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២២ ថា៖ សត្វដាក់ទ្រុងដឹកលើកទី១ ទៅកាន់ក្រុងម៉ាយ៉ាមី នាឆ្នាំ២០១៨ មានស្វា ១៥០ក្បាល គិតជាតម្លៃ ៣សែន ៦ពាន់ដុល្លារសហរដ្ឋអាមេរិក។ ទ្រុងដឹកពីរដងក្រោយមកពីខែសីហា ឆ្នាំ២០១៨ ដល់ខែឧសភា ឆ្នាំ២០១៩ មានស្វាទាំងអស់ ៣៦០ក្បាល មានតម្លៃសរុបជាង ១លាន ៤សែនដុល្លារ។ នៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២០ ស្វាដឹកទៅដល់ក្រុងម៉ាយ៉ាមី មាន ២៨៨ក្បាល ក្នុងចំនួននោះមាន ១៣៨ក្បាលជាស្វាចាប់ពីព្រៃ មិនមែនស្វាចិញ្ចឹមមានតម្លៃជិត ៧សែនដុល្លារ។
ក្នុងខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២០ ស្វាដឹកទៅក្រុងម៉ាយ៉ាមី មាន ៣៩៦ក្បាល ក្នុងនោះ ៣២៣ក្បាលចាប់ពីព្រៃដោយខុសច្បាប់ មិនមែនស្វាចិញ្ចឹម មានតម្លៃ ១លាន ២សែនដុល្លារ។ ស្វាដាក់ទ្រុងដឹកចុងក្រោយក្នុងខែឧសភា ឆ្នាំ២០២១ និងខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២១ ចំនួន ៥០០ក្បាល មានតម្លៃសរុបជិត ៦លានដុល្លារ។
អាជ្ញាធរអាមេរិកាំងប្រើឆ្កែ K-9 ដែលហ្វឹកហ្វឺនឲ្យស្គាល់ក្លិន ថាតើស្វាណាគេចិញ្ចឹម ស្វាណាចាប់ពីព្រៃមក។ ស្វាចាប់ពីព្រៃមក គឺបំពានច្បាប់សហរដ្ឋអាមេរិកឈ្មោះ Lacey Act អនុម័តនៅឆ្នាំ១៩០០។
ក្នុងពាក្យបណ្តឹងដាក់ទៅតុលាការ អាជ្ញាធរអាមេរិកាំងចោទជនបរទេសទាំង ៨នាក់ថាបានសមគំនិតចាប់សត្វស្វាស៊ីក្តាមពីព្រៃមកលាយឡំបន្លំថាស្វាចិញ្ចឹមក្នុងទីឃុំគ្រង ដើម្បីបង្គ្រប់ចំនួនត្រូវដឹកចេញតាមរយៈការសូកប៉ាន់មន្ត្រីក្រសួងកសិកម្ម ឲ្យបិទភ្នែក។
អង្គការឈ្មោះ អ្នកថែទាំសត្វដោយអភិសមាចារ ហៅកាត់ថា PETA (People for Ethical Treatment of Animals) បានសាទរចំពោះការបង្ក្រាបរបររត់ពន្ធធ្វើបាបសត្វរកប្រយោជន៍សេដ្ឋកិច្ចសម្រាប់បុគ្គល ហើយអំពាវនាវឲ្យឈប់យកសត្វស្វាទៅចូលមន្ទីរពិសោធន៍ថ្នាំពេទ្យ។
រឿងអាស្រូវទាក់ទងនឹងមុខមាត់រាជាណាចក្រកម្ពុជា មានច្រើនរឿងហើយលើឆាកអន្តរជាតិដែលរាជរដ្ឋាភិបាលបណ្តោយឲ្យអំពើខុសច្បាប់នោះកើតឡើងបាន ហើយមន្ត្រីតាមក្រសួងមន្ទីរមួយចំនួនក៏គ្មានទោសពៃរ៍អ្វីដែរ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ការគ្រប់គ្រងប្រទេសមិនត្រឹមត្រូវ មិនតាមក្បួនខ្នាតពីសំណាក់មន្ត្រីអសមត្ថភាព ឬមន្ត្រីពុករលួយ បង្កលក្ខណៈឲ្យឈ្មួញទុច្ចរិតមានឱកាសរកស៊ីបំផ្លាញធនធានជាតិ ទាំងមនុស្ស ទាំងសត្វ ទាំងរុក្ខជាតិបានស្រួលរហូតទាល់តែរលាយសាបសូន្យអស់ពីទឹកដីខ្មែរ។
ឈ្មួញបរទេស និងនាហ្មឺន មន្ត្រី អ្នករាជការមិនខ្វល់អំពីខ្មែរវិនាសអន្តរាយទេ គេគិតអំពីផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ៗខ្លួនរបស់គេ។ តើខ្មែរនឹងបាត់បង់អ្វីតទៅមុខទៀតក្រោមរបបគ្រប់គ្រងសព្វថ្ងៃនេះ?៕