កូនប្រុសមេដឹកនាំដែលធ្លាប់គំរាមរំលាយរបបរាជានិយម លោក ហ៊ុន ម៉ាណែត ប្ដេជ្ញាយកគំរូតាមវីរភាពអតីតព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ សម្តេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ ក្នុងការដឹកនាំប្រទេសកម្ពុជាឱ្យមានឯករាជ្យ និងសន្តិភាពប្រកបដោយការគោរពសិទ្ធិមនុស្សពិតប្រាកដ ដើម្បីធ្វើឱ្យកេរ្តិ៍ឈ្មោះរាជាណាចក្រកម្ពុជាល្បីល្បាញនៅលើពិភពលោក។
លោក ហ៊ុន ម៉ាណែត កូនប្រុសបង្កើតរបស់លោក ហ៊ុន សែន ដែលល្បីល្បាញខាងរំលោភព្រះមហាក្សត្រ លើកឡើងក្នុងពិធីបុណ្យឯករាជ្យជាតិ ៩ វិច្ឆិកា ខួបលើកទី៧០ ដែលប្រារព្ធឡើងនៅមុខព្រះបរមរាជវាំងនៅថ្ងៃទី៩ វិច្ឆិកា នេះថា ឯករាជ្យជាតិ និងសន្តិភាព មិនមែនកើតឡើងដោយឯកឯងនោះទេ គឺកើតឡើងដោយការបូជាសាច់ស្រស់ឈាមស្រស់នៃប្រជាជាតិខ្មែរទាំងមូល ដូច្នេះក្នុងនាមលោកជានាយករដ្ឋមន្ត្រី លោកត្រូវតែការពារឯករាជ្យ និងសន្តិភាពប្រទេសកម្ពុជាឱ្យបានដាច់ខាត។
យ៉ាងណាមិញ អ្នកសង្កេតការណ៍ខ្មែរមើលឃើញថា ប្រទេសកម្ពុជាពុំមានអធិបតេយ្យជាតិ និងឯករាជ្យជាតិពិតប្រាកដ ហើយនិងបូរណភាពទឹកដីត្រឹមត្រូវដូចការអះអាងនោះឡើយ។ អតីតព្រះមហាវីរក្សត្រ ព្រះបាទ នរោត្តម សីហនុ ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ ធ្លាប់មានបន្ទូលមុនបោះឆ្នោតសកលនាឆ្នាំ១៩៩៣ ថា តើយកសន្តិភាព (តែម្យ៉ាង) មកធ្វើអ្វី បើយើងអត់មានឯករាជ្យ អធិបតេយ្យពិតប្រាកដនោះ?
នាយករដ្ឋមន្ត្រីក្តាប់អំណាចបន្តត្រកូលលោក ហ៊ុន ម៉ាណែត អះអាងថា រាជរដ្ឋាភិបាលទាំងមូលនឹងដង្ហែតាមព្រះរាជកិច្ចដែលជាគំរូដ៏ថ្លៃថ្លានៃសម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ព្រមទាំងការពារព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ សម្តេចព្រះបរមនាថ សីហមុនី យ៉ាងម៉ឺងម៉ាត់ និងគាំទ្រនូវព្រះរាជកិច្ចរបស់ព្រះអង្គដោយឥតងាករេ រួមទាំងការពារនូវអធិបតេយ្យ ឯករាជ្យ សន្តិភាព បូរណភាពទឹកដីប្រទេសកម្ពុជាឱ្យស្ថិតស្ថេរចីរកាលតរៀងទៅ។
ការអះអាងនេះ ធ្វើឡើងក្នុងពេលចូលរួមអបអរសាទរខួប ៧០ឆ្នាំ ដែលប្រទេសកម្ពុជារួចផុតពីអាណាព្យាបាលបារាំងសែស កាលពីអំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៥០ កន្លងទៅ។
បារាំងបានដាក់អាណានិគមលើទឹកដីកម្ពុជា កាលពីថ្ងៃទី១១ ខែសីហា ឆ្នាំ១៨៦៣ ប៉ុន្តែនៅឆ្នាំ១៩៤៩ ព្រះករុណាព្រះបាទសម្ដេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ បានទាមទារ និងឡាយព្រះហស្តលេខាលើសន្ធិសញ្ញាឯករាជ្យមួយ ដែលប្រទេសបារាំងព្រមទទួលស្គាល់តាមផ្លូវច្បាប់នូវឯករាជភាពនៃប្រទេសកម្ពុជា ប៉ុន្តែសន្ធិសញ្ញាថ្ងៃទី៨ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៤៩ នេះ គ្រាន់តែជាគោលការណ៍ច្បាប់ប៉ុណ្ណោះ ខណៈកម្ពុជានៅខ្វះឯករាជ្យជាច្រើនវិស័យនៅឡើយ ដូចជាអធិបតេយ្យខាងយុត្តិធម៌ ប៉ូលិស អំណាចបញ្ជាការយោធា ការទូត ការប្តូរ និងការអនុញ្ញាតឱ្យចាយធនបត្រ ឬរូបិយប័ណ្ណខ្លួនឯង ជាដើម។ សម័យបារាំងត្រួត ខ្មែរចាយធនបត្រតែមួយរួមគ្នាជាមួយប្រទេសយៀកណាម និងប្រទេសលាវ ឈ្មោះថា «ព្យាស្ត្រ» ដែលតំណាងឲ្យសហភាពឥណ្ឌូចិន។
នៅថ្ងៃទី១៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៥២ ព្រះករុណាព្រះបាទសម្តេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ បានសន្យាយ៉ាងឱឡារិកចំពោះប្រជារាស្ត្ររបស់ព្រះអង្គថា ទ្រង់នឹងដណ្តើមយកឯករាជ្យទាំងស្រុងពីបារាំង ដើម្បីមាតុភូមិកម្ពុជា ក្នុងនោះនៅថ្ងៃទី៩ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៥៣ គឺ ៨ខែមុនសន្និសីទក្រុងហ្សឺណែវ មានធ្វើពិធីមួយនៅមុខព្រះបរមរាជវាំងដែលបានធ្វើចំពោះការដកថយនៃអំណាចបារាំងពីប្រទេសកម្ពុជា ហើយឯករាជ្យរបស់ខ្មែរបានក្លាយទៅជាឯករាជ្យអចិន្ត្រៃយ៍ដែលធ្វើឱ្យវិបត្តិរវាងខ្មែរ និងបារាំងត្រូវបានបញ្ចប់នៅឆ្នាំនោះ។
គួររំឭកដោយសង្ខេបអំពីសាវតារមុនប្រទេសកម្ពុជាបានទទួលឯករាជ្យពីបារាំង។ ថ្ងៃទី២៥ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៥៣ សម្តេច នរោត្តម សីហនុ យាងទៅចរចាជាមួយប្រធានាធិបតីបារាំង Vincent Oriol ប៉ុន្តែបារាំង មិនព្រមឲ្យឯករាជ្យខ្មែរទេ ដោយយកកិច្ចព្រមព្រៀងបារាំង-ខ្មែរ ថ្ងៃទី៨ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៤៩ ធ្វើជាគោល ដែលចែងថា ប្រទេសកម្ពុជាជារដ្ឋឯករាជ្យភ្ជាប់ ឬនៅជាមួយសហភាពបារាំងសែស។ សន្ធិសញ្ញានោះបញ្ជាក់ថា ប្រទេសកម្ពុជាមិនបោះបង់ជានិច្ចសិទ្ធិរបស់ខ្លួននៅលើដែនដីកូសាំងស៊ីន ឬកម្ពុជាក្រោម។ ព្រះអង្គខ្ញាល់ ក៏យាងចេញពីប្រទេសបារាំង ទៅសហរដ្ឋអាមេរិក កាណាដា និងជប៉ុន សុំគេជួយ ប៉ុន្តែគេនៅតែមិនជួយ។ នៅឆ្នាំ១៩៥២ ថ្ងៃទី២៧ វិច្ឆិកា មេខ្មែរឥស្សរៈខាងសេរីនិយម ដឹកនាំដោយ សឺង ង៉ុកថាញ់ និងមេឥស្សរៈខាងក្រហមនិយម ឬយៀកមិញ ដឹកនាំដោយ សឺង ង៉ុកមិញ ចុះកិច្ចព្រមព្រៀងនឹងគ្នា ធានាសន្តិសុខមិនប្រឆាំងគ្នាឯងក្នុងរណសិរ្សរួបរួមឥស្សរៈ។ ថ្ងៃទី១២ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៥៣ សម្តេច នរោត្តម សីហនុ ប្រកាសថា ព្រះអង្គនឹងនិរទេសទៅគង់នៅខេត្តសៀមរាប។ ថ្ងៃទី២៦ ខែមិថុនា ព្រះអង្គអំពាវនាវពីខេត្តបាត់ដំបង ឲ្យមានកំណែនទូទៅក្នុងព្រះរាជបូជនីយកិច្ច ហើយពលរដ្ឋខ្មែរ ២សែននាក់ឆ្លើយតបតាមព្រះអង្គ។ ថ្ងៃទី៣ កក្កដា រដ្ឋាភិបាលបារាំងប្រកាសត្រៀមបំពេញកិច្ចឲ្យឯករាជ្យ និងអធិបតេយ្យខ្មែរពេញលក្ខណៈ។
តាមអតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីខ្មែរសម័យបារាំង លោក ឈាន វ៉ម លោកបានប្រាប់ថា សម្តេច នរោត្តម សីហនុ កាលនៅគ្រងរាជ្យ បានបញ្ជូនលោកទៅនិយាយជាមួយនឹងបារាំងអំពីដែនដីកូសាំងស៊ីនហើយថា បើមិនបានទឹកដីកម្ពុជាក្រោមមកវិញទេ ព្រះអង្គនឹងទៅសាងផ្នួសនៅជាមួយមេដឹកនាំឥណ្ឌា Jawaharlal Nehru។
មន្ត្រីបារាំងចំអកដាក់គណៈប្រតិភូលោក ឈាន វ៉ម ថា សុទ្ធតែជាពួកផ្សងព្រេង ពីព្រោះនៅភ្នំពេញបារាំងបានប្រគល់ឯករាជ្យឲ្យខ្មែររួចទៅហើយ។ ពេលវិលមកវិញ លោកទៅគាល់ព្រះអង្គក្នុងវាំង លោក ឈាន វ៉ម ថាសម្តេច នរោត្តម សីហនុ អត់មានបន្ទូលរឿងហ្នឹងមួយម៉ាត់ ហើយថាព្រះអង្គជាមនុស្សញ៉ាក។ លោកថា ទំនងជាបារាំងសន្យាឲ្យឯករាជ្យទៅស្តេច មិនឲ្យទៅក្រុមអ្នកប្រជាធិបតេយ្យឡើយ។
ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ក្រុមខ្មែរនៃចលនាឥស្សរៈ ជាពិសេសពួកយៀកមិញ មានទ័ពព្រៃប្រមាណ ៣ពាន់នាក់ ទាមទារចង់គ្រប់គ្រងប្រទេសជាមួយរាជរដ្ឋាភិបាលដែរ ហើយគំរាមពុះបំបែកប្រទេសជាពីរ ប៉ុន្តែមហាអំណាចបរទេសមិនព្រម។ ពីថ្ងៃទី១៧ ដល់ទី៣០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៥៣ រាជរដ្ឋាភិបាលបើកប្រតិបត្តិការសាមគ្គីបង្ក្រាបក្រុមឧទ្ទាមប្រដាប់អាវុធយៀកមិញ ក្នុងខេត្តបាត់ដំបង។
ពីថ្ងៃទី១១ មេសា ដល់ថ្ងៃទី១៩ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៥៤ រាជរដ្ឋាភិបាលបើកប្រតិបត្តិការកម្ទេចមូលដ្ឋានទ័ពព្រៃពួកយៀកមិញ ពីខាងកើតទៅខាងជើងខេត្តក្រចេះ ដោយមានអន្តរាគមន៍ទម្លាក់គ្រាប់បែកតាមផ្លូវអាកាសពីកងទ័ពបារាំង។ សឺង ង៉ុកមិញ ហៅ អាចារ្យ មៀន ដែលមានទ័ពព្រៃ ៣៥០០នាក់ ទាមទារធ្វើជាតំណាងចលនាយៀកមិញនៅឯក្រុងហ្សឺណែវ ប្រទេសស្វីស ប៉ុន្តែចិនមិនគាំទ្រ។
ក្នុងទិវាឯករាជ្យជាតិខួប ៧០ឆ្នាំនេះ អតីតអ្នកទោសនយោបាយ និងជាមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់អតីតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ លោក មាជ សុវណ្ណារ៉ា ប្រាប់សារព័ត៌មាន The Cambodia Daily ថា ជំហរប្រទេសកម្ពុជាក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះនៅតែត្រូវគេសង្ស័យថា ស្ថិតក្នុងភាពមិនច្បាស់លាស់ជាមួយមហាអំណាចចិន និងប្រទេសវៀតណាម នៅឡើយ ដែលកំពុងប្រឈមនឹងការមិនធានាបាននូវឯករាជ្យ និងអធិបតេយ្យជាតិ ព្រមទាំងសេដ្ឋកិច្ចជាតិ ហើយបញ្ហានេះក៏ជាហានិភ័យសម្រាប់ជោគវាសនាប្រទេសកម្ពុជាទៅថ្ងៃមុខដែរ។
លោក មាជ សុវណ្ណារ៉ា អំពាវនាវឱ្យមេដឹកនាំនយោបាយបក្សកាន់អំណាចដឹកនាំប្រទេសឱ្យស្របតាមខ្លឹមសាររដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលជាច្បាប់កំពូលសម្រាប់ជាតិ និងស្វែងរកការបង្រួបបង្រួមជាតិ ដើម្បីធានានូវឯករាជភាពជាតិខ្មែរឲ្យមានភាពរឹងមាំយូរអង្វែង ដែលមិនមែនជាឯករាជ្យតែនៅលើក្រដាស ដើម្បីភាពរុងរឿងជាតិខ្មែរទាំងមូលជានិច្ចនិរន្តទៅថ្ងៃអនាគត៕