នេះជាកិច្ចសម្ភាសន៍ភាគបញ្ចប់ ក្នុងកម្មវិធី IDEA TALK របស់សារព័ត៌មាន ឌឹ ខេមបូឌា ដេលី នៅថ្ងៃពុធ ទី២៥ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១ ស្ដីអំពី «តើសម្ពន្ធមិត្តអាមេរិកក្នុងតំបន់ឥណ្ឌូ-ប៉ាស៊ីហ្វិក នឹងមានជំនឿចិត្តប៉ុនណាក្នុងការដកទ័ពចេញពីទីក្រុងកាប៊ុល ប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាន ដើម្បីផ្ដោតលើយុទ្ធសាស្ត្រគោលនយោបាយការបរទេសអាមេរិក?»។
វាគ្មិនចូលរួមក្នុងកម្មវិធីនេះមានលោកស្រី អូលីវៀ អ៊ីណូស (Olivia Enos) អ្នកវិភាគគោលនយោបាយជាន់ខ្ពស់មជ្ឈមណ្ឌលសិក្សាអាស៊ី វិទ្យាស្ថាន Davis ដើម្បីសន្តិសុខជាតិ និងគោលនយោបាយការបរទេសមូលនិធិ The Heritage ក្រុងវ៉ាស៊ីនតោន ឌីស៊ី និងលោកស្រី ស៊ូ ឡាក់ (Sue Lak) ប្រធានក្រុមប្រឹក្សាសហគមន៍ខ្មែរ-អាមេរិក មានមូលដ្ឋាននៅរដ្ឋកាលីហ្វ័រញ៉ា។
លោក ហាស់ សាន៖ លោកស្រី អូលីវៀ តើគួរធ្វើអ្វីដែលខុសប្លែកពីនេះ? ខ្ញុំចង់និយាយថាដល់វេនកម្ពុជាក្លាយជាប្រធានអាស៊ាន តើលោកស្រី អូលីវៀ គិតថាយើងគួរតែចាត់វិធានការជាមួយកម្ពុជាដែរឬទេ?
លោកស្រី អូលីវៀ អ៊ីណូស៖ វាអាស្រ័យលើលក្ខណៈនៃដំណើរការរបស់អាស៊ាន សហរដ្ឋអាមេរិកពិតជាបង្កើនការចូលរួមរបស់ខ្លួនជាមួយអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ យើងទំនងជាមិនអាចជៀសផុតពីការចោទប្រកាន់ណាមួយនៅក្នុងការដឹកនាំ។ យើងគួរតែប្រើឱកាសទាំងនោះ ទាំងឯកជន និងបើមានឱកាស គួរតែជាសាធារណៈដោយគ្រាន់តែទាមទារឱ្យមានគណនេយ្យភាពនៅពេលដល់វេនកម្ពុជា ជាពិសេសដោយសារតែកម្ពុជាត្រូវបានប្រគល់ឱ្យក្នុងតួនាទីដឹកនាំ។ នេះជាអ្វីដែលអន្ទះសាក្នុងចិត្ត។
ជាទូទៅ អាស៊ានមិនមានការទទួលខុសត្រូវ។ មានឱកាសនៅកម្រិតឯកតោភាគីដែលអាមេរិកត្រូវមើលដើម្បីមានអានុភាព ពីព្រោះប្រជាជនកម្ពុជាគ្មានអ្នកធ្វើតំណាងឲ្យទេ នៅពេលកម្ពុជាធ្វើជាប្រធានអាស៊ាន ដូច្នេះត្រូវមាននរណាម្នាក់ធ្វើតំណាងឱ្យពួកគេនៅក្នុងកិច្ចប្រជុំទាំងនោះ ហើយវាគួរតែជាសហរដ្ឋអាមេរិក និងអ្នកតស៊ូមតិគាំទ្រសេរីភាព។
លោក ហាស់ សាន៖ ច្បាប់ចំនួនពីរទៅដល់វិមានកាពីតូល បានអនុម័តដោយសភា ប៉ុន្តែមិនទាន់អនុម័តដោយព្រឹទ្ធសភានៅឡើយទេ។ ព្រឹទ្ធសភាមិនទាន់អនុម័តលើច្បាប់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាឆ្នាំ២០២១ ដែលបានអនុម័តដោយសភា។ ខ្ញុំដឹងថា ពលរដ្ឋខ្មែរអាមេរិកាំងជាច្រើននៅសហរដ្ឋអាមេរិកពិតជាខំប្រឹងធ្វើការពិភាក្សាជាមួយសមាជិកសភារៀងៗខ្លួនដើម្បីអនុម័តច្បាប់នេះ។ អាមេរិកអាចចាត់វិធានការលើមនុស្សអាក្រក់នៅកម្ពុជា។ ឥឡូវនេះ លោក សម រង្ស៉ី អតីតប្រធានគណបក្សប្រឆាំង គណបក្សសង្គ្រោះជាតិ កំពុងស្ថិតនៅសហរដ្ឋអាមេរិក ហើយប្រាប់សហគមន៍ខ្មែរអាមេរិកាំងថា គាត់គឺជាអ្នកដែលលើកទឹកចិត្ត ឬប្រហែលជាបញ្ចុះបញ្ចូលសមាជិកសភាឱ្យអនុម័តច្បាប់នេះ។
តើលោកស្រី ស៊ូ មានយោបល់យ៉ាងណាដែរ? តើវាពិតជាគាត់តែម្នាក់ឯង មិនមែនជាពលរដ្ឋខ្មែរអាមេរិកាំងនៅសហរដ្ឋអាមេរិកធ្វើឬ?
លោកស្រី ស៊ូ ឡាក់៖ ខ្ញុំជឿថា ពលរដ្ឋខ្មែរនៅអាមេរិកប្រឹងប្រែងជំរុញលើកទឹកចិត្តលោក Alan Lowenthal ធ្វើកិច្ចការនេះ។ ខ្ញុំមិនដឹងថា លោក សម រង្ស៉ី និយាយពេលណានោះទេ ប៉ុន្តែវាដូចជាទាមទារយកឈ្មោះសម្រាប់ការងាររបស់អ្នកដទៃ ព្រោះតាមពិតមានជនជាតិអាមេរិកាំងជាច្រើនដែលបានទៅបញ្ចុះបញ្ចូលសភាទាំងពីរដើម្បីធ្វើការនេះ ដើម្បីឱ្យច្បាប់នោះឆ្លងសភាបាន។ មានអង្គការ ដូចជា អង្គការមួយដែលលោក វាសនា ធ្លាប់គ្រប់គ្រង…។
លោក ហាស់ សាន៖ ជាអង្គការដែលលោក ទូច វិបុល ជាប្រធានពីមុនមែនទេ? អង្គការសម្ពន្ធភាពខ្មែរអាមេរិកាំង។
លោកស្រី ស៊ូ ឡាក់៖ ត្រឹមត្រូវ! ពួកគេខិតខំធ្វើការខ្លាំងណាស់។ ប្រសិនបើលោក សម រង្ស៉ី ទៅទីនោះ ហើយនិយាយថាគាត់គឺជាអ្នកដែលទៅទីនោះដើម្បីតស៊ូមតិ ហើយគាត់តែម្នាក់ឯងទទួលបានកេរ្តិ៍ឈ្មោះដណ្តើមពីពលរដ្ឋអាមេរិកដើមកំណើតខ្មែរ ដែលបានធ្វើការយ៉ាងសកម្មជាមួយសមាជិកសភាលោក Chabot និងលោក Alan Lowenthal ដើម្បីធានាថាច្បាប់ទាំងនេះត្រូវបានអនុម័ត។
លោក ហាស់ សាន៖ សមហេតុផលដែរ ពីព្រោះសមាជិកសភាតំណាងរាស្ត្រសមាជិកព្រឹទ្ធសភា ជាធម្មតាស្តាប់តំណាងមណ្ឌលបោះឆ្នោតរបស់ខ្លួន មិនមែនស្តាប់អ្នកនយោបាយបរទេសទេ។ សម រង្ស៉ី ជាមួយសមាជិកសភាទាំងនោះនៅពេលណាយើងនិយាយអំពីឥទ្ធិពល មានឥទ្ធិពលខ្លះកើតឡើងពីការបោះឆ្នោត ព្រោះសមាជិកសភា តំណាងរាស្ត្រ និងសមាជិកព្រឹទ្ធសភាគ្រប់រូបឆ្លងកាត់ការបោះឆ្នោត។
លោកស្រី អូលីវៀ តាមទស្សនៈ និងការវិភាគរបស់លោកស្រី តើមានប្រជាជាតិប៉ុន្មាននៅក្នុងតំបន់អាស៊ីប៉ាស៊ីហ្វិក ឬឥណ្ឌូប៉ាស៊ីហ្វិក ដែលសុខចិត្តបោះបង់ចិន ហើយឱបក្រសោបអាមេរិកសម្រាប់ទំនាក់ទំនងរយៈពេលវែង?
លោកស្រី អូលីវៀ អ៊ីណូស៖ អំឡុងពេលដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់អនុប្រធានាធិបតី ហារីស ទៅកាន់តំបន់ បានបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ដល់មិត្តភ័ក្ដិនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍របស់យើង មិនចាំបាច់ជ្រើសរើសរវាងធ្វើការជាមួយចិន និងធ្វើការជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិកទេ។ លោកស្រីធ្វើដូច្នេះក្នុងពេលតែមួយ ខណៈលោកស្រីបដិសេធយ៉ាងខ្លាំងចំពោះប្រទេសចិន លើកម្រិតផ្សេងគ្នា វាពិតជាត្រឹមត្រូវ។ ប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍នឹងមិនធ្វើ ឬសម្រេចចិត្តក្នុងករណីភាគច្រើនឡើយ។
កម្ពុជាអាចជាករណីលើកលែង កម្ពុជាហាក់ដូចជាកំពុងរត់ចូលក្នុងដៃរបស់ចិន។ ប៉ុន្តែនៅទីបញ្ចប់ កម្ពុជាទទួលស្គាល់ថាមានអត្ថប្រយោជន៍ពីការបន្តចូលរួមជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក។ អាមេរិកត្រូវធ្វើការងារដែលប្រសើរជាងនេះ ដោយគូសបញ្ជាក់ថា ដៃគូដែលអាចជឿទុកចិត្តបាន។ យើងនឹងធ្វើការទ្វេដងបន្ទាប់ពីអាហ្វហ្គានីស្ថាន ដើម្បីឱ្យអ្នកដឹងថាពួកគេទទួលបានការគោរព និងការទុកចិត្តពីប្រជាជននៅក្នុងតំបន់នៅពេលដែលអាមេរិកវិនិយោគនៅក្នុងប្រទេសដែលវានៅទីនោះ ហើយវានៅទីនោះដើម្បីជួយប្រជាជនក្នុងតំបន់ ហើយវានៅទីនោះដើម្បីជួយលើកកម្ពស់ និងការពារសេរីភាព និងសិទ្ធិមនុស្ស។ តែងតែមានកំហុសដែលបានធ្វើ ប៉ុន្តែនៅតែមានឱកាសដើម្បីការពារ និងការពារ។ នោះហើយជាអ្វីដែលយើងគួរផ្តល់អាទិភាពក្នុងការផ្ញើសាររបស់យើង។ ដូច្នេះ វាពិតជាមានការប្រកួតប្រជែង ប៉ុន្តែខ្ញុំមិនគិតថាប្រទេសនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍នឹងជ្រើសរើសរវាងចិន និងអាមេរិកនោះទេ។ មានន័យថា សហរដ្ឋអាមេរិកត្រូវតែធ្វើឱ្យអ្នកដឹងច្បាស់អំពីការងារល្អ ដែលបង្ហាញថាវាជាដៃគូដែលអាចទុកចិត្តបាននៅក្នុងតំបន់។
លោក ហាស់ សាន៖ សូមអរគុណ! លោកស្រី ស៊ូ មានពេលមួយនាទី តើលោកស្រីមានអ្វីចង់និយាយទេ?
លោកស្រី ស៊ូ ឡាក់៖ អាស៊ីអាគ្នេយ៍ប្រហែលជាមិនជ្រើសរើសរវាងអាមេរិក និងចិន ទេ ប៉ុន្តែអាស៊ីអាគ្នេយ៍បានសម្ដែងការព្រួយបារម្ភ ជាពិសេសនៅពេលនិយាយអំពីអាមេរិកទទួលស្គាល់វិបត្តិអាហ្វហ្គានីស្ថាន។ ខ្ញុំមិនឮឃ្លានេះទេ ដែលថាពិភពលោកកំពុងមើលវា ឃ្លានេះត្រូវបានប្រើក្នុងអំឡុងសង្គ្រាមវៀតណាម។ វាកំពុងកើតឡើងនាពេលនេះក្នុងអំឡុងសង្គ្រាមអាហ្វហ្គានីស្ថាន។ ពិភពលោកកំពុងមើលយើង ហើយពួកគេកំពុងសម្ដែងការព្រួយបារម្ភ ព្រោះផ្អែកលើមូលដ្ឋានរបស់យើង ការសម្រេចចិត្តរបស់មេដឹកនាំក្នុងការដកកងទ័ព គឺជាការដាក់ទណ្ឌកម្មខ្លាំង ពីព្រោះវាដូចជាលោកទុកចោលពលរដ្ឋអាមេរិករបស់ខ្លួនដែលជាប់គាំងនៅអាហ្វហ្គានីស្ថាន។ លោកក៏មានសម្ពន្ធមិត្តមកពីប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ ដែលបានចូលរួមក្នុងសង្គ្រាមអាល្លឺម៉ង់ រុស្ស៊ី សាកល្បងប្រទេសផ្សេងទៀតដែលកំពុងជួយយើងក្នុងនាមជាសម្ពន្ធមិត្តនៅអាហ្វហ្គានីស្ថាន។ ក៏មានមនុស្សជាប់គាំងនៅក្នុងអាហ្វហ្គានីស្ថានដែរ។ តើយើងត្រូវធ្វើដូចម្តេចដើម្បីជួយពួកគេ? ពិភពលោកកំពុងមើលយើងនៅពេលយើងនិយាយ។
លោក ហាស់ សាន៖ លោកស្រី អូលីវៀ មានពេលមួយនាទីដូចគ្នា។
លោកស្រី អូលីវៀ អ៊ីណូស៖ មតិចុងក្រោយរបស់ខ្ញុំទៅលើអាហ្វហ្គានីស្ថាន។ មានឱកាសច្រើនសម្រាប់ជនជាតិអាមេរិក និងជាពិសេសសម្រាប់មនុស្សដែលធ្លាប់ជាជនភៀសខ្លួនមុននឹងនិយាយថា យើងនឹងស្វាគមន៍អ្នកដោយបើកចំហ។ ធនធានមាននៅទីនោះ ខ្ញុំគ្រាន់តែចង់បញ្ជាក់ឱ្យបានច្បាស់ ប្រសិនបើនរណាម្នាក់នៅអាហ្វហ្គានីស្ថានដែលត្រូវការចេញក្រៅ។ ក្រសួងការបរទេសកំពុងសម្របសម្រួលបញ្ជីជម្លៀស។ ពួកគេមានតម្លាភាពណាស់អំពីអ្នកដែលត្រូវទាក់ទង និងវិធីធ្វើឱ្យអ្នកទាំងនេះមានសុវត្ថិភាព។ ប្រសិនបើមាននរណាម្នាក់ទាក់ទងមកក្រសួងការបរទេសពិតប្រាកដ និងទាក់ទងតំណាងរបស់ខ្លួនដើម្បីដាក់សម្ពាធលើក្រសួងការបរទេស ឱ្យដកមនុស្សទាំងនោះចេញ ព្រោះពេលវេលានៅពេលនេះមានសារសំខាន់។ ប៉ុន្តែនៅពេលបង្អួចបិទមិនឲ្យមនុស្សចេញ យើងត្រូវបង្ហាញថាយើងកម្រស្វាគមន៍មនុស្សណាស់ មិនថាវាជាការរៀបចំអាហារ និងការកៀរគរអង្គការសាសនាយើង។ ខ្ញុំជាផ្នែកមួយនៃព្រះវិហារសាសនាគ្រឹះ។ ខ្ញុំនឹងចូលរួមក្នុងការផ្តល់នូវគ្រឿងឧបភោគបរិភោគ សម្ភារប្រើប្រាស់ក្នុងផ្ទះ ដូចនេះត្រូវការឱ្យអ្នកដទៃផ្ដោតអារម្មណ៍ក្នុងពេលនេះ។ យើងមានឱកាសពិតប្រាកដ ដើម្បីក្រោកឈរជំនួស ដូចខ្ញុំបាននិយាយកាលពីដើមថា ជាអ្នកជិតខាងដ៏ល្អចំពោះជនជាតិអាហ្វហ្គានីស្ថានថ្មីទាំងនេះនៅក្នុងទឹកដីថ្មី។
លោក ហាស់ សាន៖ សូមអរគុណលោកស្រីទាំងពីរដែលបានចំណាយពេលជាមួយយើងនៅព្រឹកនេះ។ យើងសង្ឃឹមថានឹងជួបលោកស្រីទាំងពីរម្តងទៀតនាពេលអនាគត៕