ជនអត្តាធិបតី (autocrats) គ្រប់ទិសទីមិនគោរពរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងច្បាប់អន្តរជាតិទេ ហើយភាគច្រើនជាជនមុខក្រាស់ មិនចេះខ្មាសអៀនដែរ ទោះជាមតិជាតិ និងអន្តរជាតិរិះគន់ ដៀលត្មះយ៉ាងណាក៏ដោយ។
ជាមួយគ្នានេះ គេងាកទៅគំរាម បំភ័យ បង្ក្រាបពលរដ្ឋរបស់ខ្លួន បំផ្លាញធនធានជាតិ កើបគរភោគទ្រព្យដើម្បីពង្រឹងពង្រីកកម្លាំងជន្ទល់គាំទ្រអំណាចរបស់ខ្លួន។
សប្តាហ៍នេះ បណ្ឌិត ហ្គាហ្វារ ពាងម៉េត អតីតសាស្ត្រាចារ្យខាងវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយនៅសាកលវិទ្យាល័យ ហ្គាម (Guam) សហរដ្ឋអាមេរិក ពន្យល់អំពីជនអត្តាធិបតីដែលមានអ្នកខ្លះមិនចង់ឲ្យយើងគិត ឲ្យយើងនិយាយរិះគន់កែលំអ ហើយលោក ហាស់ សាន សូមអានអត្ថបទនេះជូនជ្រាប។
ខណៈរបបអត្តាធិបតេយ្យបានដុះដាលនៅជុំវិញពិភពលោក លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យហាក់ដូចជាធ្លាក់ចុះគួរឲ្យព្រួយបារម្ភ។ អ្នកប្រជាធិបតេយ្យព្រមានថា នេះគឺជាស្ថានភាពមួយដែលគំរាមកំហែងដល់អត្ថិភាពនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅក្នុងលោក។
លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យជាទស្សនវិស័យសេរីនិយមឈរលើមូលដ្ឋានពហុមតិ ដែលផ្អែកលើការពិភាក្សា និងការជជែកវែកញែកទូលំទូលាយ។ កត្តានេះបានធ្វើឲ្យអ្នកអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យហាក់ដូចជារញ៉េរញ៉ៃ ជាពិសេសនៅពេលណាឥទ្ធិពលអត្តទត្ថនិយមជ្រៀតជ្រែកចូលទៅក្នុងការពិភាក្សា និងជជែកវែកញែករកដំណោះស្រាយផ្សេងៗ។ ពុទ្ធលទ្ធិសាសនាយេស៊ូ សាសនាឥស្លាម សុទ្ធតែបានបង្រៀនមនុស្សជាតិឲ្យប្រកាន់គុណធម៌ ឲ្យគោរពគ្នាទៅវិញទៅមក និងឲ្យប្រកាន់ភាពរាបសាដែលជាមូលដ្ឋាននៃគុណធម៌ទាំងអស់។
ខ្ញុំបានសរសេរផ្សាយជាញឹកញាប់មកហើយថា គំនិតគិតគូរហ្មត់ចត់មិនមែនជាការងាយស្រួលទេ។ ពលរដ្ឋខ្មែរដែលអនុវត្តិពុទ្ធលទ្ធិរមែងយល់នូវពុទ្ធោវាទថា លទ្ធផលនានាកើតមានឡើងដោយសារមនុស្សយកគំនិតមកគិតគូរ រួចធ្វើសកម្មភាពស្របតាមការគិតនោះ — “គិត + កម្ម = ផល”។ គំនិតគិតគូរហ្មត់ចត់តម្រូវឲ្យមនុស្សធ្វើសកម្មភាពខួរក្បាលដែលមានច្រើនបែប មានការសង្កេត ការសាកសួរ ការស្រាវជ្រាវ ការប្រៀបធៀប ការវាយតម្លៃ ការបកស្រាយ ការគណនា ការវិនិច្ឆ័យ។ល។និង។ល។
ខ្ញុំក៏បានជូនក្របខ័ណ្ឌ “ពិពណ៌នា – វិភាគ – ព្យាករណ៍” ដែលខ្ញុំបានច្នៃប្រឌិតជាវិធីសាស្ត្រនៅក្នុងការប្រើខួរក្បាលធ្វើសកម្មភាព ដើម្បីគិតគូរឲ្យបានមធ្យ័តស្របនឹងក្របខ័ណ្ឌព្រះពុទ្ធ “គិត–កម្ម–ផល”។ ប្រការតែមួយគត់យើងអាចធ្វើដូច្នេះបាន គឺត្រូវមានសេរីភាពពេញលេញ។
មិត្តអ្នកអានខ្លះដែលបានសុំខ្ញុំកុំឲ្យខ្ញុំ “រិះគន់” របបក្រុងភ្នំពេញ និងជនក្តោបអំណាចផ្ដាច់ការ ហាក់ដូចជាមិនទាន់យល់ច្បាស់លាស់នូវពាក្យបរទេសមួយថា “គ្រីទីគ” (critique)។ ពាក្យ “គ្រីទីគ” (critique) នេះ គឺសំដៅទៅលើវិធីសាស្ត្រវាយតម្លៃនៅក្នុងគំនិតគិតគូរហ្មត់ចត់រកចម្លើយថា តើយើងសម្រេចបានលទ្ធផលត្រឹមណាដែរនៅក្នុងគោលដៅ ឬគោលការណ៍របស់យើង? ជួបការបរាជ័យត្រង់ចំណុចណាមួយ? តើមានមូលហេតុអ្វីខ្លះដែលជាឧបសគ្គ? Critique គឺជាវិធីសាស្ត្ររកផ្លូវបោះជំហានទៅមុខទៀត ដើម្បីសម្រេចគោលបំណងរបស់យើង។
ខណៈព្រះពុទ្ធផ្តល់ជាក្របខ័ណ្ឌ “គិត–កម្ម–ផល” បរមគ្រូ ខុង ជឺ បង្រៀនមនុស្សរាប់ពាន់ឆ្នាំមកហើយថា បើយើងឈោងចាប់គោលដៅមិនបានទេ ចូរយើងកុំកែប្រែគោលដៅ តែគួរគិតគូរឡើងវិញអំពីរបៀបធ្វើដំណើរ ឬក៏វិធីសាស្ត្រឆ្ពោះទៅកាន់គោលដៅនោះ។ Critique មិនមែនជាការហែកហួរគ្នាទេ។
អត្តាធិបតេយ្យមិនមែនជាទស្សនៈដូចលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យទេ។ វាជាយន្តការរបស់ជនអត្តាធិបតី ឬរបបឯកបក្សនៅក្នុងការដណ្តើមយកអំណាចមកក្តោបក្តាប់ដើម្បីត្រួតត្រា។ អត្តាធិបតេយ្យជាយន្តការប្រមូលផ្តុំអំណាចឲ្យនៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃបុគ្គលផ្ដាច់ការម្នាក់ ឬឯកបក្សផ្ដាច់ការមួយ។ យន្តការនេះបានបង្កើតឡើងដោយលោក លេនីន នៅប្រទេសរុស្ស៊ី កាលពីឆ្នាំ១៩១៧ នៅក្នុងបដិវត្តន៍ Bolshevik ដ៏ឃោរឃៅនាអំឡុងឆ្នាំ១៩១៧-១៩២៣។ យន្តការនេះគ្មានលំហសេរីភាពទូលំទូលាយសម្រាប់ការគិតគូរ ឬពិភាក្សាវែកញែកដូចមាននៅក្នុងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យឡើយ។
ខណៈលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យស្វាគមន៍គំនិតផ្សេងៗឲ្យដុះលូតលាស់ដូចបុប្ផាក្នុងសួន ស្វាគមន៍មនុស្សនានាឲ្យចូលប្រកួតប្រជែងដោយមានសិទ្ធិ មានឱកាស និងមានការទទួលស្គាល់ស្មើៗគ្នា ដើម្បីបង្ហាញស្នាដៃ និងសមត្ថភាពសម្ដែងគុណវុឌ្ឍិបុគ្គល របបអត្តាធិបតេយ្យឥតមានទីកន្លែងសម្រាប់ផ្តល់ឱកាសឲ្យមនុស្សបង្ហាញគុណវុឌ្ឍិទេ។ បដិវត្តន៍ Bolshevik កម្ទេចចោលរបបមុនដូចជារបបខ្មែរក្រហម ប៉ុល ពត កម្ទេចចោលរបបចាស់ក្នុងជំនាន់ ១៩៧៥-១៩៧៩ ដែរ។
ជនអត្តាធិបតី ឬរបបឯកបក្ស ត្រូវការមនុស្សក្នុងសង្គមដែលចេះត្រឹមតែការលុតក្រាប និងសម្ដែងភាពស្មោះត្រង់ឥតខ្ចោះចំពោះបុគ្គលដែលកាន់អំណាច។ របបអត្តាធិបតេយ្យមានវរជន អ្នកចេះដឹង អ្នកក្របខ័ណ្ឌដូចរបបលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យដែរ ខុសគ្នាត្រង់ថា ជនអត្តាធិបតី ជនឯកបក្សមិនអនុញ្ញាតឲ្យគុណវុឌ្ឍិ និងគំនិតគិតគូរហ្មត់ចត់មានវត្តមាននៅក្នុងសង្គមទេ។ ខ្សែវីដេអូមួយចំនួននៅក្នុងគេហទំព័រ “គំនិតខ្មែរ” បង្ហាញនូវរូបភាពនៃព្រះសង្ឃខ្មែរ ពលរដ្ឋខ្មែរ សកម្មជនខ្មែរដែលត្រូវបានទាសករអត្តាធិបតេយ្យវាយដំច្រំធាក់គួរឲ្យសង្វេគ។
ជនអត្តាធិបតី និងរបបឯកបក្សនៅក្នុងលោក មិនអនុញ្ញាតឲ្យមនុស្សដែលមានគំនិតមិនដូចគំនិតពួកគេ ឬឲ្យសកម្មភាពដែលមិនស្របតាមគំនិតគេ មានវត្តមាននៅក្នុងសង្គមឡើយ។ ពួកគេត្រួតត្រាសង្គមដោយប្រើយន្តការកម្ចាត់ចោលភាពស្មុគស្មាញដែលបង្កើតឡើងដោយសិទ្ធិស្មើគ្នា ឱកាសស្មើគ្នា និងការទទួលស្គាល់ដូចគ្នា និងប្រើយន្តការវាយដំពត់បត់បែនសតិពលរដ្ឋឲ្យគោរព បម្រើ ការពារ ស្មោះត្រង់ដោយឥតមន្ទិល និងឲ្យទទួលយកនូវអ្វីដែលសាមញ្ញជាទីបំផុត៖ បើរបបបញ្ជាឲ្យលោត ពលរដ្ឋត្រូវសួរតបថា តើបញ្ជាឲ្យលោតកម្ពស់ណា? យន្តការអត្តាធិបតេយ្យ គឺកែប្រែសភាវៈមនុស្សនៅក្នុងសង្គមឲ្យទៅជាមនុស្សយន្ត (robot)។
អ្វីដែលគួរឲ្យសង្វេគនោះ គឺថាមនុស្សដែលរបបផ្ដាច់ការបានធ្វើឲ្យក្លាយជាទម្លាប់មួយថ្ងៃហើយមួយថ្ងៃទៀត ឲ្យទៅជាមនុស្សយន្ត នៅទីបំផុតក៏នឿយណាយចិត្តគំនិត។ តើខំប្រឹងយកខួរក្បាលដែលម្នាក់ៗមាន ១គីឡូក្រាមមកប្រើ “គិត + កម្ម = ផល” តាមព្រះពុទ្ធបង្រៀនមានប្រយោជន៍អ្វី? របបអត្តាធិបតីក្រុងភ្នំពេញ បានបង្កើតសង្គមខ្មែរមួយដែលពលរដ្ឋមិនបាច់គិតគូរដល់បញ្ហាដែលស្មុគស្មាញ ព្រោះពួកគេបានកែប្រែអ្វីៗឲ្យនៅជាសាមញ្ញបំផុតរួចមកហើយ៖ មានផ្ទះហើយ មានឡានជិះហើយ ទៅរអ៊ូរទាំធ្វើអ្វីទៀត បើរកស៊ីមានបានហើយក៏ទុកទៅ ស៊ីទៅ។
ទៅចាំបាច់គិតអំពល់ទុក្ខធ្វើអ្វី បង្ហាញសមត្ថភាពធ្វើអ្វី បើលុតក្រាបសម្ដែងការស្មោះត្រង់អស់ពីចិត្តទៅ នឹងបានចូលទទួលការអប់រំវិជ្ជាជាន់ខ្ពស់ ឬចូលធ្វើការជាក្របខ័ណ្ឌរដ្ឋដោយស្រួលនោះ។ មនុស្សដែលមានសមត្ថភាព មានការចេះដឹង ដែលអាចជំរុញសង្គមឆ្ពោះទៅកាន់ការអភិវឌ្ឍ និងវឌ្ឍនភាពបាន ត្រូវរបបអត្តាធិបតេយ្យបញ្ឈរជើងចោល។ ពួកគេមិនត្រូវការទុកវរជន អ្នកចេះដឹង និងក្របខ័ណ្ឌមានថ្វីដៃ និងមានសមត្ថភាពនៃរបបចាស់ទេ ដូចជា លេនីន និង ប៉ុល ពត គេត្រូវការវរជនថ្មី អ្នកចេះដឹងថ្មី និងក្របខ័ណ្ឌថ្មីដែលពូកែផ្នែកលះបង់ ដើម្បីបម្រើរបបថ្មីរបស់ពួកគេជាខ្ញុំកញ្ជះដាច់ថ្លៃ។
បើយើងយល់ថាប្រទេសកម្ពុជាបច្ចុប្បន្នជាប្រទេសប្រតិបត្តិ “រដ្ឋធម្មនុញ្ញ” ដែលអនុម័តដោយសភាធម្មនុញ្ញនាខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៣ មែននោះ យើងអាចសន្មតថា ប្រទេសកម្ពុជាជាប្រទេសប្រកាន់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ក៏ប៉ុន្តែរូបភាពជាក់ស្តែង គឺមិនដូច្នោះឡើយ។ អ្វីៗត្រូវជនអត្តាធិបតីជាន់ឈ្លីខ្ទេចខ្ទីអស់។
មាត្រា៣១ នៃ “រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា” ដែលជាច្បាប់កំពូលនៃប្រជាជាតិខ្មែរចែង “ទទួលស្គាល់ និងគោរពសិទ្ធិមនុស្សដូចមានចែងក្នុងធម្មនុញ្ញនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ សេចក្ដីប្រកាសជាសកលស្ដីពីសិទ្ធិមនុស្ស និងកតិកាសញ្ញា ព្រមទាំងអនុសញ្ញាទាំងឡាយទាក់ទងទៅនឹងសិទ្ធិមនុស្ស សិទ្ធិនារី និងសិទ្ធិកុមារ។”
មាត្រា៣១ ចែងទៀតថា “ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរមានភាពស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់ មានសិទ្ធិសេរីភាព និងករណីយកិច្ចដូចគ្នាទាំងអស់ ដោយឥតប្រកាន់ពូជសាសន៍ ពណ៌សម្បុរ ភេទ ភាសា ជំនឿសាសនា និន្នាការនយោបាយ ដើមកំណើតជាតិ ឋានៈសង្គម ធនធាន ឬស្ថានភាពឯទៀតឡើយ។”
តើមានអ្វីទៀតប្រសើរជាងបញ្ញត្តិចែងនៅក្នុងមាត្រា៣១ ដែលខ្មែរនៅក្នុងប្រទេស និងនៅក្រៅប្រទេសចង់បាននោះ?
ជាអកុសល ជនអត្តាធិបតីក្រុងភ្នំពេញបានបំពានលើគោលការណ៍ដែលអន្តរជាតិខំប្រឹងរៀបចំ ដើម្បីអនុវត្តនៅប្រទេសកម្ពុជាតាំងតែពីមុនពេលសន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពក្រុងប៉ារីសបានចូលជាធរមាននៅឆ្នាំ១៩៩១ ម្ល៉េះ។ នៅទីបញ្ចប់ នៅក្នុងខែកក្កដា ដល់ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៧ លោក ហ៊ុន សែន បានបញ្ជាយោធាប្រដាប់អាវុធនៃគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ឲ្យដេញចាប់ព្រះអង្គម្ចាស់ រណឫទ្ធិ នាយករដ្ឋមន្ត្រីឈ្នះសន្លឹកឆ្នោតនៅប្រទេសកម្ពុជាឲ្យរត់ចោលស្រុក។ តាំងពីពេលនោះមក លោក ហ៊ុន សែន បាននៅក្តោបអំណាចរដ្ឋជាជនអត្តាធិបតីពេញលេញ។
បើជនអត្តាធិបតីត្រួតត្រាប្រទេសកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ននៅមិនព្រមប្រតិបត្តិតាម “រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា” ដែលជាច្បាប់កំពូលនៃប្រជាជាតិខ្មែរទេ យើងមិនអាចហៅមេដឹកនាំផ្ដាច់ការក្រុងភ្នំពេញថាជាអ្វីក្រៅពីអ្នកបំផ្លាញជាតិឡើយ៕
អំពីអ្នកនិពន្ធ៖
បណ្ឌិត ហ្គាហ្វា ពាងម៉េត ជាអតីតសាស្ត្រាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយនៅសាកលវិទ្យាល័យ Johns Hopkins នៅ Baltimore នៅឆ្នាំ១៩៩០ និងនៅសាកលវិទ្យាល័យអាមេរិកាំងនៅកោះ Guam ពីឆ្នាំ១៩៩១ ដល់ឆ្នាំ២០០៤។
លោកបានចូលនិវត្តន៍នៅឆ្នាំ២០០៤។ បច្ចុប្បន្ននេះ លោករស់នៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក។ លោកអ្នកអាចចូលមើលគេហទំព័រ “គំនិតខ្មែរ” តាមអាសយដ្ឋាន www.kumnitkhmer.com ហើយអាចទាក់ទងនឹងលោកបានតាមរយៈសារអេឡិចត្រូនិក [email protected]។