វិនាសកម្មនៅកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន មិនមែនកើតមានតែទៅលើមនុស្សនោះទេ ប៉ុន្តែក៏មានការបំផ្លាញធនធានធម្មជាតិសម្រាប់ពលរដ្ឋខ្មែររាប់មិនអស់នោះដែរ។
តទៅនេះ លោក ហាស់ សាន សូមអានជូនអត្ថបទមួយរបស់បណ្ឌិត ហ្គាហ្វារ ពាងម៉េត អតីតសាស្ត្រាចារ្យផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយនៅសាកលវិទ្យាល័យ ហ្គាម ដែលស្រង់សម្ដីអ្នកប្រាជ្ញអ៊ីតាលី នាសតវត្សទី១៥ ថាមនុស្សចែកចេញជា ៣ប្រភេទ។ អត្ថបទនេះត្រូវបានបណ្ឌិត ហ្គាហ្វារ សរសេរមុនពេលលោកទទួលមរណភាពកាលពីថ្ងៃទី៣០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២២ ដោយរោគាពាធ។
ប្រទេសកម្ពុជាដែលខ្ញុំបានថ្លែងនៅក្នុងអត្ថបទចុះថ្ងៃទី៣ ខែមករា ជាទឹកដីកំណើតដែលខ្ញុំនឹកអាឡោះអាល័យមិនភ្លេច។ ប្រទេសកម្ពុជាបច្ចុប្បន្នត្រូវបានកែច្នៃឲ្យទៅជាប្រទេសដែលមានផ្លូវថ្នល់ខ្វាត់ខ្វែង ប្រកបទៅដោយមនុស្សអ៊ូអរ មានផ្សារផ្សោ និងអគារខ្ពស់ៗច្រើនស្អេកស្កះ។ របបក្រុងភ្នំពេញ និងអ្នកគាំទ្ររបបនេះ ចង្អុលបង្ហាញដោយមោទកភាពថាជាលទ្ធផលនៃការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដែលបានកាន់តំណែងនេះចាប់តាំងតែពីឆ្នាំ១៩៨៥ មក។
ជាការពិតណាស់ថា ប្រទេសកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន ទោះបីនៅក្នុងសន្តិភាពមិនប្រាកដក្តី ក៏ប្រសើរជាងប្រទេសកម្ពុជានាសម័យ ប៉ុល ពត ដែលសាបព្រោះការបំផ្លិចបំផ្លាញលើគ្រប់វិស័យ។ សព្វថ្ងៃនេះ អ្វីដែលគេហៅថាអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចជឿនលឿននៅក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក ហ៊ុន សែន ក៏នៅតែបន្តប៉ះទង្គិចយ៉ាងខ្លាំងជាមួយនឹងការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស។ ដរាបណាដំណើរនៃសភាពការណ៍នេះមិនប្រែប្រួលទេ ពលរដ្ឋខ្មែរមិនអាចស្គាល់វឌ្ឍនភាព និងការអភិវឌ្ឍពិតប្រាកដបានឡើយ។
សូមរំលឹកថា សន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសឆ្នាំ១៩៩១ មានចុះបញ្ញត្តិថា អភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច និងការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស ត្រូវប្រព្រឹត្តទៅប្រកបដោយតុល្យភាព។ មាត្រា៣១ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាដែលជាច្បាប់កំពូលនៃប្រជាជាតិខ្មែរ ក៏ “ទទួលស្គាល់ និងគោរពសិទ្ធិមនុស្សដូចមានចែង” នៅក្នុងសន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពឆ្នាំ១៩៩១ នោះដែរ។
ខ្ញុំបានសរសេរ និងចុះផ្សាយអត្ថបទជាច្រើននៅក្នុងគេហទំព័រ “គំនិតខ្មែរ” ជាភាសាអង់គ្លេស និងជាភាសាខ្មែរស្តីអំពីដំណើរការនៅប្រទេសកម្ពុជាដែលមិនស៊ីសង្វាក់គ្នានេះ។ ក្រៅពីរូបភាពផ្សេងៗដែលខ្ញុំបានចងក្រងជាខ្សែវីដេអូផ្សាយតាម YouTube និងនៅក្នុងគេហទំព័រ ខ្ញុំបានបញ្ចូលរូបភាពមួយចំនួននៅក្នុងអត្ថបទ “ពេជ្ឈឃាតស្ម័គ្រចិត្ត” ចុះថ្ងៃទី១ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២០ ដែលបង្ហាញនូវការរំលោភលើសិទ្ធិពលរដ្ឋ និងព្រះសង្ឃខ្មែរ។ ខ្ញុំសូមលើកទឹកចិត្តអ្នកអានអញ្ជើញឆ្លៀតមើលឡើងវិញនូវរូបភាពនៃការវាយដំច្រំធាក់ ការបណ្តេញពលរដ្ឋចេញពីគេហដ្ឋាន និងការរឹបអូសយកដីធ្លីរបស់ពលរដ្ឋ។ល។
នៅថ្ងៃនេះ ខ្ញុំសូមលើកយកមកបង្ហាញនូវការផ្សាយខ្លះៗពីឆាកអន្តរជាតិស្តីអំពីដំណើរការអភិវឌ្ឍប្រទេសកម្ពុជា ដែលមិនគោរពតាមគោលការណ៍រដ្ឋធម្មនុញ្ញជាតិ ក៏ដូចជាបទបញ្ញត្តិនៃសន្ធិសញ្ញាអន្តរជាតិ។
នៅក្នុងសេចក្តីរាយការណ៍ឆ្នាំ២០០៦ ក្រោមចំណងជើងថា “សិទ្ធិមនុស្សនៅប្រទេសកម្ពុជា៖ អាការៈក្រៅនៃស្ថិរភាព” អង្គការលីកាដូសម្ដែងការព្រួយបារម្ភថា “ការរំលោភសិទ្ធិមនុស្សជាប្រព័ន្ធនឹងធ្វើឲ្យអស្ថិរភាពកើនកម្រិតឡើងទៀត”។
លីកាដូ រៀបរាប់អំពីការរឹបអូសយកដីខុសច្បាប់ ការចាប់ខ្លួនពលរដ្ឋ ការគំរាមចាប់ចងពលរដ្ឋ និទ្ទណ្ឌភាពនៅក្នុងរបបលោក ហ៊ុន សែន តុលាការពុករលួយ អសមត្ថភាព និងលម្អៀងនយោបាយ។ សេចក្តីរាយការណ៍លីកាដូ បានសង្កត់ធ្ងន់ថា “នឹងគ្មានស្ថិរភាពពិតប្រាកដបានទេ បើគ្មានសិទ្ធិមនុស្ស និងនីតិរដ្ឋ” នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
នៅឆ្នាំ២០០៧ អង្គការអង់គ្លេសប្រឆាំងអំពើពុករលួយឈ្មោះ “សាក្សីពិភពលោក” (Global Witness) បានផ្សាយអត្ថបទ “មែកធាងគ្រួសារប្រទេសកម្ពុជា” (Cambodia’s Family Trees) ថ្លែងអំពីសមាជិកគ្រួសារលោក ហ៊ុន សែន សហការីអាជីវកម្ម និងមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ដែល “សាក្សីពិភពលោក” បានដាក់ឈ្មោះថាជា “បនអភិជនបំផ្លាញប្រយោជន៍ជាតិ” (kleptocratic elite) ដែលត្រូវបានជាប់ចោទពីបទកាប់ព្រៃឈើខុសច្បាប់ និងកិបកេងដោះដូរយកទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈនៃប្រទេសកម្ពុជា ដើម្បីជាផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន។
នៅឆ្នាំ២០០៩ អង្គការ “សាក្សីពិភពលោក” បានចេញអត្ថបទ “ប្រទេសសម្រាប់លក់” (Country for sale) ដោយបង្ហាញថា “នៅជាង ១៥ឆ្នាំកន្លងមកនេះមានដីធ្លីសាធារណៈប្រមាណជា ៤៥ភាគរយត្រូវបានបនបំផ្លាញប្រយោជន៍ជាតិទិញយក ដោយចំណាយប្រាក់រាប់លានដុល្លារបង់ធានាសម្បទាន” តែប្រាក់បង់ទាំងនោះមិនឃើញមានបញ្ចូលទៅក្នុងសេចក្តីរាយការណ៍ប្រាក់ចំណូលនៃក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុប្រទេសកម្ពុជាទេ។
នៅក្នុង “សេចក្តីរាយការណ៍ពិភពលោកឆ្នាំ២០១០” អង្គការឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្ស Human Rights Watch បានចោទប្រកាន់របបលោក ហ៊ុន សែន អំពីការប្រើអំណាចតុលាការទៅបំបិទសំឡេងអ្នករិះគន់ វាយប្រហារសកម្មជនសិទ្ធិមនុស្ស រឹតត្បិតសេរីភាពសារព័ត៌មាន និងជាន់ឈ្លីកាតព្វកិច្ចអន្តរជាតិប្រទេសកម្ពុជាបានផ្តល់សច្ចាប័នក្នុងការការពារជនភៀសខ្លួន។
ព្រឹត្តិការណ៍ទាំងឡាយដែលអន្តរជាតិគេបានយកមកចុះផ្សាយដូចមាននៅខាងលើនេះ នៅតែមានបន្តនៅបច្ចុប្បន្នកាលនេះដែរ។
នៅចុងឆ្នាំ២០២២ កន្លងទៅនេះ វេទិកាព័ត៌មានវិទ្យាសាស្ត្របរិស្ថាន និងអភិរក្ស ដែលមានការិយាល័យកណ្តាលនៅរដ្ឋកាលីហ្វួរន្យា ឈ្មោះ “ម៉ុងហ្គ៉ាបេយ៍” Mongabay បានចុះផ្សាយអត្ថបទវែងមួយក្រោមចំណងជើងថា “ឥស្សរជនប្រទេសកម្ពុជាលេបយកបឹងបួនៅទីក្រុងភ្នំពេញ ហើយបោះបង់អ្នកក្រខ្សត់ឲ្យនៅឯកោ” ដោយភ្ជាប់នូវរូបភាពគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍។
ជាសង្ខេប អត្ថបទសរសេរថា បឹងបួនៅទីក្រុងភ្នំពេញត្រូវបានចាក់ខ្សាច់បំពេញ និងបែងចែកយ៉ាងឆាប់រហ័សជាអចលនទ្រព្យមានតម្លៃថ្លៃដែលគេលក់ទៅឲ្យអ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិ និងអ្នកមានទំនាក់ទំនងនយោបាយ។ គ្រួសារខ្មែរដែលរស់នៅ និងបានបំពេញមុខរបរជាអ្នកនេសាទ និងវារីវប្បកម្មជាច្រើនជំនាន់នៅតាមបឹង និងតំបន់ដីសើមនៅជុំវិញបឹង ត្រូវបានរបបក្រុងភ្នំពេញបណ្តេញចេញពីទីលំនៅ និងបាត់បង់របរចិញ្ចឹមជីវិតរបស់ខ្លួន។
នៅពេលដំណាលគ្នានេះ មានអ្នកជំនាញព្រមានថា ការយកដីទៅចាក់បំពេញអាងស្តុកទឹកភ្លៀងធម្មជាតិ បានបណ្តាលឲ្យមានគ្រោះទឹកជំនន់ខ្លាំងឡើង និងឲ្យមានការខូចខាតដល់រាជធានីភ្នំពេញទៀតផង។
បឹងមួយចំនួននៅជុំវិញទីក្រុងភ្នំពេញធ្លាប់ជាកន្លែងប្រកបរបរវារីវប្បកម្ម និងកសិកម្ម ហើយក៏ធ្លាប់ជាកន្លែងស្តុកជំនន់ទឹកភ្លៀងពុំជូកាល ឬមិនទៀងទាត់ផងដែរ។ ឥឡូវនេះ ឧកញ៉ាមានឥទ្ធិពល និងស្ថាប័នរដ្ឋមួយចំនួនបានរឹបយកកាន់កាប់អស់ហើយ។
បឹងតាមោក នៅខណ្ឌព្រែកព្នៅ ជាបឹងធំជាងគេនៅទីក្រុងភ្នំពេញ។ បឹងតាមោក ធ្លាប់លាតសន្ធឹងជាង ៣២៣៩ហិកតារ។ ផ្ទៃបឹងទំហំ ២៣៣៧ហិកតារ បានត្រូវលក់ទៅឲ្យឯកជន និងជូនជាអំណោយដល់ស្ថាប័នរដ្ឋខ្លះ។ ពលរដ្ឋប្រមាណជា ៣០០គ្រួសារបានត្រូវបណ្តេញចេញពីទីលំនៅ ពីព្រោះគេត្រូវការទីកន្លែងបឹងសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍពាណិជ្ជកម្ម។
បឹងទំពុន និងដីសើមជើងឯក នៅខណ្ឌដង្កោ ខាងត្បូងក្រុងភ្នំពេញ ធ្លាប់មានផ្ទះជាង ១ពាន់ខ្នង។ ឥឡូវនេះ បឹងទំពុន និងដីសើមជើងឯក នៅជុំវិញបឹងបានប្រែក្លាយទៅជាទីកន្លែងខុនដូប្រណិត ផ្សារធំទំនើប និងកន្លែងពាណិជ្ជកម្មថ្មីៗ។
តាមការផ្សាយរបស់វេទិកាព័ត៌មានម៉ុងហ្គ៉ាបេយ៍ អ្នកសាងសង់សំខាន់ជាងគេនៅបឹងទំពុន និងដីសើមជើងឯក គឺសមាជិកព្រឹទ្ធសភាឈ្មោះ អ៊ឹង ប៊ុនហូវ នៃគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ កូនស្រីរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន គឺនាង ហ៊ុន ម៉ាណា និងនាង ហ៊ុន ម៉ាឡា ក៏ព្យាយាមទាញយកផ្ទៃបឹងទំពុនសម្រាប់សង់ខុនដូប្រណិតរបស់នាងដែរ។ លោកឧត្តមសេនីយ៍ សៅ សុខា លោកមេបញ្ជាការ វង់ ពិសេន អតីតមេប៉ូលិស លោក យ៉ា គឹមអ៊ី លោកនាយទាហាន ស៊ា សម្បត្តិ និងលោក ពៅ មៀង បានទទួលរង្វាន់ផ្ទៃបឹងតាមោកជិត ៣៦ហិកតារដែរ។ ម៉ុងហ្គ៉ាបេយ៍ បានផ្សាយឈ្មោះមនុស្សនានាដែលទទួលបានសារប្រយោជន៍ពីបឹងតាមោក។
តាមវេទិកាព័ត៌មានម៉ុងហ្គ៉ាបេយ៍ អ្នកមានប្រាក់ទិញដីនៅបឹងតាមោក និងបឹងទំពុន មានធនធានចាយវាយទៅលើបញ្ហាបរិស្ថានដែលពួកគេជួបប្រទះ ក៏ប៉ុន្តែពលរដ្ឋភាគច្រើននៅទីក្រុងភ្នំពេញត្រូវប្រឈមគ្រោះថ្នាក់ធំដោយសារទឹកជំនន់។
អ្នកជំនាញម្នាក់នៃសាកលវិទ្យាល័យឡុងដ៍ ប្រទេសអង់គ្លេស បានព្រមានថា “វាជាហានិភ័យធំមួយ ដ្បិតផ្ទៃដីភាគច្រើននៃទីក្រុងភ្នំពេញនឹងត្រូវជន់លិចទឹកក្នុងករណីមានជំនន់ធំ។ ទីក្រុងទាំងមូលធ្លាប់ជាតំបន់ទំនាបទឹក អ្វីដែលគេសាងសង់នឹងត្រូវតែស្រុតលិចទឹកនៅក្រោមទម្ងន់របស់វា”។
ខ្ញុំរន្ធត់នៅក្នុងចិត្តបន្ទាប់ពីបានមើលនៅលើផែនទីឃើញថា បឹងបួនៅខណ្ឌព្រែកព្នៅ ដែលជាទីកន្លែងដែលខ្ញុំនិងក្លើម្រាក់ធ្លាប់បានរត់លេងកាលពីវ័យកុមារ ត្រូវបានគេចាក់ដីលុប។ ឥឡូវទីកន្លែងទាំងនោះត្រូវបានអ្នកមានប្រាក់គេទិញយកទៅសង់អគារផ្សេងៗក្រោមរូបភាពអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចអស់ហើយ។ ខ្ញុំបើកខ្សែវីដេអូនៅក្នុងគេហទំព័រ “គំនិតខ្មែរ” មើលឡើងវិញនូវរូបភាពពលរដ្ឋនៅបឹងកក់ និងនៅបុរីកីឡា ដែលបានត្រូវគេបណ្តេញចេញពីផ្ទះ គេយកប៊ុលដូហ្សែរ៍មកឈូសផ្ទះឲ្យរាប ខណៈម្ចាស់ផ្ទះខំស្រែកសំពះអង្វរឲ្យឈប់ គេយកម៉ាស៊ីនបូមខ្សាច់បង្ហូរទឹកពន្លិចគេហដ្ឋាន ខណៈយាយចាស់ម្ចាស់ផ្ទះខំព្យាយាមរើបង្វេចសំពត់អាវនៅពេលទឹកលិចពាក់កណ្តាលចង្កេះ។ល។និង។ល។ ខ្ញុំមានអារម្មណ៍ឈឺចុកចាប់ជាមួយពលរដ្ឋអ្នករងគ្រោះ។
នៅយុគសម័យនៃការច្នៃប្រឌិត (ប្រតិដ្ឋ) លោក ឡូណារ៏ដូ ដា វិនជី (Leonardo da Vinci) ជាជាតិអ៊ីតាលី កើតនៅឆ្នាំ១៤៥២ ស្លាប់នៅឆ្នាំ១៥១៩ ដែលមានឈ្មោះល្បីល្បាញពេញពិភពលោក បានថ្លែងថា៖ “មនុស្សចែកចេញជា ៣ប្រភេទ៖ ប្រភេទទី១ គឺមនុស្សដែលមើលឃើញ ប្រភេទទី២ គឺមនុស្សដែលមើលឃើញនៅពេលគេចង្អុលបង្ហាញឲ្យមើលឃើញ ប្រភេទទី៣ គឺមនុស្សដែលមើលមិនឃើញ”។
តើមិត្តអ្នកអាន និងស្តាប់ការផ្សាយអត្ថបទខ្ញុំនៅថ្ងៃនេះ យល់ថាខ្មែរយើងសម័យបច្ចុប្បន្នជាមនុស្សប្រភេទណាមួយដែរ?
អំពីអ្នកនិពន្ធ៖
បណ្ឌិត ហ្គាហ្វារ ពាងម៉េត អតីតយុទ្ធជន “កងទ័ពជាតិរំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ” ពីឆ្នាំ១៩៨០ ដល់ឆ្នាំ១៩៨៩ បានបង្រៀនវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយចំនួន ១៣ឆ្នាំនៅសាកលវិទ្យាល័យអាមេរិកាំងនៅកោះ Guam ពីឆ្នាំ១៩៩១ ដល់ឆ្នាំ២០០៤ ដែលជាឆ្នាំលោកបានចូលនិវត្តន៍។
លោករស់នៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក និងទទួលមរណភាពកាលពីថ្ងៃទី៣០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២២ ដោយរោគាពាធ។ លោកអ្នកអាន និងស្តាប់អាចចូលមើលគេហទំព័រ “គំនិតខ្មែរ” របស់លោកតាមអាសយដ្ឋាន www.kumnitkhmer.com។