TAG
weekend2
អាជនេយ្យ និង ព្រះរាជា
ទស្សនប្រណាំងសេះរបស់បុរសម្នាក់ ចាប់ផ្តើមទាំងលំបាកលំបិន
គេហៅការប្រណាំងសេះថាជាកីឡារបស់ព្រះរាជា។
រាល់ថ្ងៃសៅរ៍ នៅក្រុងម៉ែលប៊ន និង ម៉ាកាវ ឌុយប្លាំង និង ឌូបៃ គឺអ្នកមានធនធាន និងជនល្បីល្បាញធ្វើដំណើរទៅកាន់ទីលានដ៏ស្រស់សោភា ផឹកស្រាសាំប៉ាញ និងឈរឲ្យគេថតរូប ចំណែកឯអត្តពលិក និងសេះដែលមានតម្លៃថ្លៃដូចរថយន្ត ផ័រសឺ ប្រកួតប្រជែងដើម្បីបានប្រាក់រាប់លានដុល្លារ។
ចៅក្រមត្រួតពិនិត្យសេះនីមួយៗរាល់ការប្រណាំង ទម្ងន់អ្នកជិះសេះ ស្ថានភាពផ្លូវប្រណាំង របាយការណ៍ធាតុអាកាស និងរូបភាពទី ដើម្បីបំពេញចិត្តអ្នកឧបត្ថម្ភនិងអ្នកភ្នាល់ ដែលគាំទ្រឧស្សាហកម្មដែលរកប្រាក់បានរាប់ពាន់លានដុល្លារទូទាំងពិភពលោក។
នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា អ្នកជិះសេះដែលមានទស្សនរឹងមាំ និងពាក់មួកហាមធំចង់ឲ្យវិស័យនេះមានសកម្មភាពផុលផុស។
លោក...
ចុងបញ្ចប់នៃផ្លូវ
ស្រុកឧត្តុង្គ, ខេត្តកំពង់ស្ពឺ-បណ្តាំចុងក្រោយ ជាអក្សរខ្មែរតែប្រាំបន្ទាត់សរសេរច្រងាច់ច្រងូវជាទឹកថ្នាំពណ៌មាសលើសន្លឹកសៀវភៅកត់ត្រា។
ការសរសេរនោះមានន័យថា "បណ្តាំចុងក្រោយ ១ ឡានលក់ឲ្យថ្លៃបេតុង។ ២ យកលុយពី លី អូន [ផ្សារ]ព្រៃផ្តៅ១.០០០ដុល្លារ ឲ្យលោកគ្រូចំរើនថ្លៃថ្ម"។
បណ្តាំនេះបានបញ្ចប់ដោយពាក្យ "លាហើយៗៗៗៗ"។
កាលពី ថ្ងៃទី២៩ខែមិថុនា ប៉ូលិសបានរកឃើញសារនេះនៅជិតដបថ្នាំសម្លាប់សត្វល្អិតទទេមួយ ក្នុងបន្ទប់ព្រះតេជគុណ ពូន វ៉ាន់អាត ចៅអធិការវត្តដែលពុទ្ធបរិស័ទចូលចិត្ត នៅវត្តស្រះឃ្លាំង ក្នុងឃុំពាំងល្វា។
ការជំនុំជម្រះទោសកំហុស
លោក ធារី គ្រូវ៉ែលលីយ៉េ អ្នកនិពន្ធសៀវភៅដែលមានចំណងជើងថា មេឆ្លើយសារភាពផ្លល់នូវភាពស៊ីជម្រៅទៅក្នុងការទាមទារដើម្បីយុត្តិធម៌របស់សាលាក្តីខ្មែរក្រហម
"ការពិតគឺជារឿងពិបាកបញ្ចេញឲ្យគេដឹងឮ មិនបាច់និយាយដល់ការទទួលខុសត្រូវទេ។ ទោះបីជាយើងមានហេតុផលល្អក្នុងការជំទាស់នឹងការខកខានរបស់អ្នកធ្វើទារុណកម្មមិននិយាយការពិតក៏ដោយ ក៏ការប៉ុនប៉ងលុបចោលនិងធ្វើឲ្យលំបាកយល់នូវអ្វីដែលគ្មានរសជាតិ នៅតែបៀតបៀនពួកយើងទាំងអស់គ្នា។
វាលពិឃាដរបស់វេជ្ជបណ្ឌិត ង៉ោ
ខ្សែភាពយន្តថ្មីរៀបរាប់អំពីឆាកជីវិតនិងមរណភាពនៃអ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហមនិងជ័យលាភីរង្វាន់អូស្កា លោក ហាំង ង៉ោ
នៅថ្ងៃទី២៨ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៩៦ លោក ហាំង ង៉ោ អ្នករស់រានមានជីវិតពីរបបខ្មែរក្រហម ដែលមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះបោះសំឡេងនៅក្នុងតួសម្តែងទទួលបានជ័យលាភីអូស្កានៅក្នុងរឿងដែលមានចំណងជើងថា "វាលពិឃាដ" ត្រូវបានគេបាញ់ស្លាប់នៅខាងក្រោយគេហដ្ឋានរបស់លោកក្នុងក្រុងឡូស អានហ្ជេលឡិស។ ពីរឆ្នាំក្រោយមក សមាជិកបីនាក់នៃក្រុមជើងកាង"អូរៀនថល ឡេហ្ស៊ី ប៊យហ្ស៍" ត្រូវបានរកឃើញថាមានទោសពីបទសម្លាប់លោកវេជ្ជបណ្ឌិតដែលក្លាយជាតួកុនក្នុងពេលមានអំពើប្លន់មួយមិនបានសម្រេច។
ទាយាទឧទ្ទាម
អ្នកជ្រៀតចូលទៅក្នុងវត្តប្រឆាំង
ព្រះតេជគុណ សុត ឆាយ៉ា គង់ពែនភ្នែននៅក្នុងកុដិនៅឯវត្តសាមគ្គីរង្សីនៅជាយក្រុងភ្នំពេញ បានមានសង្ឃដីកាថា "នៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី គេបង្រៀនយើងជំនាញបី គឺកម្ម៉ង់ដូពិសេស លោតឆត្រយោង និងសង្គ្រាមទ័ពព្រៃ"។
សព្វថ្ងៃ ព្រះតេជគុណ សុត ឆាយ៉ា មានលក្ខណៈដូចជាព្រះសង្ឃផ្សេងទៀតដែរ គឺគ្រងស្បង់ចីពរ អត់ធ្មត់ និងកោរសក់។ ប៉ុន្តែនៅខាងក្រោមស្បង់ចីពរ គឺជាទាហានម្នាក់។
ការជីករណ្តៅដី
ជំនួញជីកយកអាចម៍ដីដ៏មានកម្រៃច្រើន កំពុងធ្វើឲ្យរណ្តៅកាយយកដីធំល្ហល្ហេវក្នុងភូមិអ្នកស្រុក
ស្រុកអង្គស្នួល ខេត្តកណ្តាល-ពីជ្រុងណាមួយក៏ដោយ ក៏ភូមិត្រាចតុល ហាក់ដូចជាភូមិខ្មែរដទៃទៀតដែរ។ មានខ្ទមថ្មមួយចំនួនតូច ជាទីសក្ការបែបសាសនា ហើយក៏គ្មានអ្វីផ្សេងទៀតដែរ។ វាលស្រែធំល្វឹងល្វើយ លាតសន្ធឹងគ្រប់ទិសទី។ ភ្លេងអាពាហ៍ពិពាហ៍ ឮសូររងំៗពីចម្ងាយ។
ចំណុចកណ្តាល
នៅក្នុងសហគមន៍សិល្បៈបាត់ដំបង ការប្រឹងប្រែងដើម្បីរក្សាគំនិតច្នៃប្រឌិត
ក្រុងបាត់ដំបង-មួយសប្តាហ៍មុន វិចិត្រករមួយក្រុមនៅទីនេះ បានប្រារព្ធខួបទីបួននៃសាមគ្គី ជាមជ្ឈមណ្ឌលសហគមន៍ប្រកបដោយមហិច្ឆតា ដែលបើកសម្រាប់អ្នកចាប់អារម្មណ៍ក្នុងសិល្បៈ។
សាមគ្គី គឺជាការឆ្លុះបញ្ចាំងនៃវិចិត្រករនៅក្នុងទីក្រុង ពោលគឺរស់រវើក ជោគជ័យ ប៉ុន្តែខ្វះខាតថវិកា។
មាគា៌នៃជំនឿ
ប្រវត្តិវិទូ អាឡាន់ ហ្វ័ររេស្ត ស្រាវជ្រាវការវិវត្តនៃសាសនានៅកម្ពុជា
សម្រាប់រយៈពេលមួយសហស្សវត្សរ៍ ក្នុងពេលដែលប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាកាន់សាសនាថ្មី ពួកគេក៏ប្រកាន់យកជំនឿនិងទម្លាប់ចាស់ៗមួយចំនួនដែរ។
លោក អាឡាន់ ហ្វ័ររេស្ត ប្រវត្តិវិទូជនជាតិបារាំង បាននិយាយអំពីទំនោរដើម្បីស្វាគមន៍ដល់កត្តានៃសាសនាខុសៗគ្នាថា "គំនិតនេះគឺថាសាសនាមួយមានឥទ្ធិពលភ្លាមៗ ជាហេតុដែលគេត្រូវគោរពទេវតាទាំងអស់តែម្តង"។
តាមប្រវត្តិសាស្ត្រ ព្រះមហាក្សត្រនិងមេដឹកនាំសាសនា ក៏ប្រើវិធីជាក់ស្តែងដែរ។ ប្រវត្តិវិទូរូបនេះបានមានប្រសាសន៍ថា " គំនិតនៅពីក្រោយសាសនា គឺត្រូវបង្កើនវេទមន្តដើម្បីអំណាច"។
សៀវភៅដែលបោះពុម្ភផ្សាយនាពេលថ្មីៗនេះរបស់លោក ហ្វ័ររេស ដែលមានចំណងជើងថា "ប្រវត្តិសាសនានៃកម្ពុជា"និយាយអំពីប្រវត្តិថាពេលណានិងហតុអ្្វីបានជាជនជាតិខ្មែរកាន់សាសនាផ្សេងៗ។
ចេញផ្សាយដោយរោងពុម្ពប៉ារីស ឡេ អង់ សាវ៉ង់ សៀវភៅមាន២៦៧ទំព័រនេះ លើកយកចរន្តសាសនាស្ថិតក្នុងការបត់បែននិងការប្រែប្រួលនៃការអភិវឌ្ឍកម្ពុជា ដោយផ្តល់នូវការពិនិត្យមើលប្រវត្តិប្រទេស។ វាផ្តោតទៅលើការស្រាវជ្រាវផ្ទាល់ ប័ណ្ណសារជាភាសាបាំង និងភាសាខ្មែរ និងការសិក្សាដែលទាក់ទងគ្នាសំខាន់ៗដែលបោះពុម្ភចាប់តាំងពីចុងសតវត្សរ៍ទី១៩។
ការងារចាប់ផ្តើមជាមួយការពិពណ៌នាអំពីប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរកាលពីជាង២០០០ឆ្នាំមុន។ ក្នុងខណៈដែលពួកគេចាប់ផ្តើមដាំដុះលើដី ពួកគេពង្រីកជំនឿធម្មតានិងរឿងព្រេងដូចជារឿងព្រេងនិទាន"ទេពធីតាស្រូវ"និង"ក្រពើ" ដើម្បីពន្យល់កំណើតប្រទេសរបស់គេ និងបាតុភូតធម្មជាតិ។ សៀវភៅនេះ ពន្យល់ថា ពិធីដែលធ្មេញក្មេងប្រុសជំទង់លាបម្រ័ក្សណ៍ខ្មៅ នៅតែអនុវត្តរហូតមកដល់ពេលថ្មីៗនេះ គឺសតវត្សរ៍ទី២០ មានដើមកំណើតនៅក្នុងសករាជនោះ គោលបំណងគឺធ្វើឲ្យបុរសក្មេងៗយល់ដឹងពីមនុស្សជាតិ ដោយធ្វើឲ្យធ្មេញរបស់គេមិនដូចគ្នានឹងធ្មេញសរបស់ក្រពើ និងសត្វស៊ីសត្វផ្សេងជាអាហារទេ។
ក្នុងពេលដែលផ្លូវជំនួញតាមទឹករីកចម្រើនរវាងមជ្ឈិមបូព៌ា ចិននិងឥណ្ឌានៅប្រហែលសតវត្សរ៍ទីមួយ កំពង់ផែទាំងអស់កើតឡើងតាមឆ្នេរឈូងសមុទ្រថៃ ក្នុងពេលនោះមេដឹកនាំខ្មែរមួយចំនួនបានកំពុងការពារអំណាចរបស់ខ្លួនទៅលើផ្នែកនានានៃប្រទេសកម្ពុជាភាគខាងត្បូង។
លោក ហ្វ័ររេស្ត សរសេរថា"ឆ្នេរសមុទ្ររវាងកំពតនិងដាណាង បានក្លាយជាកំពង់ផែត្រូវការចាំបាច់រវាងឧបទ្វីបម៉ាឡេស៊ី ចិននិងឥណ្ឌា គឺសម្រាប់នាវាដឹកជញ្ជូនសម្ភារផ្គត់ផ្គង់"។
ផ្លូវជំនួញទាំងនេះ ដែលជំរុញការដោះដូរនិងការរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍រវាងព្រះរាជវង្សានុវង្សនៅក្នុងតំបន់ ក៏បាននាំមកនូវព្រហ្មញ្ញសាសនាមកកម្ពុជា។ វិសាលភាពនៃទំនាក់ទំនងត្រូវបានបង្ហាញឲ្យឃើញដោយហេតុការណ៍ថា ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរនៅក្នុងសតវត្សរ៍ទី៤ មានព្រះនាមកោណ្ឌញតាមនាមព្រាហ្មណ៍នៃរឿងព្រេងនិទានឥណ្ឌា។ អាចារ្យព្រាហ្មណ៍មានមុខតំណែងដ៏មានឥទ្ធិពលនៅក្នុងរាជវាំងក្នុងសម័យអង្គរ ចំណែកឯព្រះមហាក្សត្រអង្គខ្លះនឹងជ្រើសកាន់សាសនាហិណ្ឌូ ដែលគោរពបូជាព្រះសេវៈ ឬព្រះវិស្ណុ ឬក្នុងករណីព្រះមហាក្សត្រជយវរ័្មនទី៧ បានកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា។
យោងតាមលោក ហ្វ័ររេស ឲ្យដឹងថា ទោះបីជាព្រះមហាក្សត្រក្នុងសម័យអង្គរមិនត្រូវចាត់ទុកជាទេវតាក៏ដោយ ក៏ពិធីបែបព្រហ្មញ្ញសាសនាបានចាត់ទុកស្តេចថាជ្រើសរើសដោយព្រះអាទិទេពដែរ។ព្រះឋានៈព្រះមហាក្សត្រនឹងផ្លាស់ប្តូរ នៅពេលដែលប្រទេសជាតិប្រកាន់យកទាំងស្រុងនូវព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៤០០ ពោលគឺចាប់តាំងពីពេលនោះមក ព្រះមហាក្សត្រនឹងត្រូវគេដឹងថាជ្រើសរើសដោយមនុស្ស។
លោក ហ្វ័ររេស្ត សរសេរថា"វាស្ទើរតែប្រាកដណាស់ថាការវិវឌ្ឍព្រះពុទ្ធសាសនា...ឆ្លុះបញ្ចាំងឲ្យឃើញនូវសេចក្តីប្រាថ្នានិងការវិវត្តពិតប្រាកដឆ្ពោះទៅរកការផ្លាស់ប្តូរក្នុងសង្គម ដែលក្នុងនោះរចនាសម្ព័ន្ធសង្គម នឹងត្រូវកំណត់ដោយមិនអាចទប់ទល់បាន ហើយទំនាក់ទំនងនៃភាពមានអំណាចជាងនឹងធ្វើឲ្យមានមនុស្សធម៌ច្រើនជាងដែរ"។
ប្រវត្តិវិទូរូបនេះ បានមានប្រសាសន៍បន្ថែមថា លក្ខណៈសំខាន់មួយនៃព្រះពុទ្ធសាសនាដែលនឹងផ្លាស់ប្តូរសង្គមគឺថា មិនដូចជាអាចារ្យព្រាហ្មណ៍ដែលសុទ្ធតែមកពីគ្រួសារខ្ពង់ខ្ពស់ គឺយុវជនក្មេងៗដែលមានប្រវត្តិសាវតារខុសៗគ្នា ក៏អាចក្លាយជាព្រះសង្ឃដែរ។
ការដកថយរបស់កម្ពុជាពីអង្គរនៅក្នុងពាក់កណ្តាលសតវត្សរ៍ទី១៥ នឹងជាការចាប់ផ្តើមនៃពេលវេលាមិនប្រាកដប្រជា ក្នុងពេលដែលព្រះមហាក្សត្រជាបន្តបន្ទាប់ បានប្តូររាជធានីពីក្រុងមួយទៅក្រុងមួយ ហើយប្រជារាស្ត្រត្រូវកែច្នៃប្រឌិតឡើងវិញនូវវិធីសាស្ត្រធ្វើកសិកម្ម ដើម្បីសម្របទៅតាមតំបន់ថ្មី។
សៀវភៅនេះសរសេរថា ការមកដល់នៃស្តេចអង្គចន្ទ ដែលតាំងរាជធានីព្រះអង្គនៅឯលង្វែកក្នុងរយៈពេលដំបូងនៃសតវត្សរ៍ទី១៦ បាននាំមកនូវស្ថិរភាពខ្លះៗ។ក្នុងអំឡុងពេលនោះ ជំនឿបុរេប្រវត្តិនិងអ្នកតាដែលកើតមានគ្រប់ទីកន្លែង ត្រូវបានច្របាច់បញ្ចូលជាមួយព្រះពុទ្ធសាសនា។
ស្ថិរភាពបានឈានដល់ទីបញ្ចប់ក្នុងឆ្នាំ១៥៩៤ ក្នុងពេលដែលថៃបានវាយប្រហារនិងលុកលុយលង្វែក។ បញ្ហានេះបាននាំមកនូវសករាជដ៏ខ្មៅងងឹតនៃរយៈពេលស្ទើរតែពីរសតវត្សរ៍ ដែលនៅពេលនោះប្រទេសកម្ពុជា ប្រឈមនឹងសឹកសង្គ្រាមឥតឈប់ឈរ ក្នុងពេលព្រះអង្គម្ចាស់ទាំងឡាយបានស្វែងរកការគាំទ្រពីវៀតណាម ឬប្រទេសថៃ ដើម្បីដណ្តើមរាជបល្ល័ង្ក។
លោក ហ្វ័ររេស្ត សរសេរថា ព្រះអង្គម្ចាស់ទាំងឡាយមានជីវភាពរស់នៅល្អប្រសើរ ចំណែកឯប្រជារាស្ត្រវិញមិនដូច្នេះទេ ពោលគឺវៀតណាមបានដាក់គំនាបរដ្ឋបាលគ្រប់គ្រងនិងវិធីសាស្ត្ររបស់ខ្លួនមកលើប្រជារាស្ត្រ ចំណែកឯថៃវិញបានបង្ខំឲ្យមនុស្សម្នាចាកចេញពីប្រទេសកម្ពុជា ហើយនាំមកធ្វើជាទាសកររាប់ពាន់នាក់នៅក្នុងប្រទេសថៃ។
នៅពេលនោះ ព្រះពុទ្ធសាសនាថៃទទួលបានឱកាសមាស ដោយមានឥទ្ធិពលសុសសាយទូទាំងតំបន់។ ព្រះអង្គម្ចាស់និងព្រះសង្ឃមួយក្រុមតូច បានយាងទៅសិក្សានៅឯវត្តអារាមថៃ។
ជាការទប់ស្កាត់ឥទ្ធិពលថៃនេះ ដែលរដ្ឋបាលបារាំងគិតថា អាចរាលដាលទៅដល់នយោបាយ នឹងនាំឲ្យមានការបង្កើតឡើងនូវវិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យនៅក្នុងឆ្នាំ១៩២០ក្នុងក្រុងភ្នំពេញ ហើយជំរុញឲ្យមានការបណ្តុះបណ្តាលជាន់ខ្ពស់សម្រាប់ព្រះសង្ឃខ្មែរនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
សាក្សីម្នាក់ដែលដកស្រង់សម្តីនៅក្នុងសៀវភៅនេះនិយាយថា ក្នុងពេលដែលព្រះបាទអង្គឌួង បានឡើងគ្រងរាជ្យសម្បត្តិនៅក្នុងឆ្នាំ១៨៤៥ ប្រទេសកម្ពុជាបានស្ថិតក្នុងភាពក្រីក្រលំបាកតោកយ៉ាក។ "ភាពក្រីក្របានកើតឡើងគ្រប់ទីកន្លែងទូទាំងប្រទេស....កសិករបានរត់ចោលភូមិឋានទាំងឡាយ ពីព្រោះពួកគេខ្លាចវៀតណាមនិងសៀមដែលលួចប្លន់ដំណាំដំណោចរបស់គេ"។
ព្រះបាទអង្គឌួងបានចាប់ផ្តើមបង្កើតកម្មវិធីទាំងឡាយដើម្បីកែខៃស្ថានការណ៍។កិច្ចការនេះរួមមានការកសាងស្តារឡើងវិញនូវវត្តអារាមដែលត្រូវបានបំផ្លិចបំផ្លាញ ហើយទ្រទ្រង់ការអភិវឌ្ឍស្ថាប័នពុទ្ធសាសនា។ ការភ័យខ្លាចប្រទេសជិតខាងដែលមានឥទ្ធិពលជាងខ្លួន បានធ្វើឲ្យស្តេចនរោត្តមឡាុយព្រះហស្ថលេខាលើសន្ធិសញ្ញាអាណាព្យាបាលជាមួយប្រទេសបារាំងក្នុងឆ្នាំ១៨៦៣។
ក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៨០០ មាននិកាយថ្មីមួយ គឺធម្មយុត្តិកនិកាយបានកើតឡើងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដោយផ្សព្វផ្សាយទៅនឹងច្បាប់ថេរវាទដើម។ នៅពេលស្តេចអង្គឌួងបានប្តូររាជធានីរបស់ព្រះអង្គពីឧត្តុង្គមកក្រុងភ្នំពេញក្នុងឆ្នាំ១៨៦៦ និកាយនេះបានស្ថិតនៅក្នុងវត្តបទុម ចំណែកឯគណៈមហានិកាយវិញបានស្ថិតនៅក្នុងវត្តឧណ្ណាលោម។ វត្តអារាមទាំងនេះនៅតែជាទីកន្លែងសម្រាប់និកាយនីមួយៗរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។
ក្នុងសតវត្សរ៍ទី២០ ព្រះសង្ឃទទួលបានកម្មវិធីអប់រំដែលទ្រទ្រង់ដោយបារាំង លទ្ធផលមួយគឺថា ព្រះសង្ឃអង្គខ្លះ បានស្ថិតក្នុងចំណោមបញ្ញវន្តខ្មែរដំបូងដែលទាមទារឯករាជ្យពីប្រទេសបារាំង។ ព្រះសង្ឃទាំងនោះ រួមមានដូចជាព្រះតេជគុណ ជួន ណាត និង ហួត តាត ដែលមានឥទ្ធិពលលើសលុបលើព្រះពុទ្ធសាសនាខ្មែរ រហូតដល់ព្រះអង្គទាំងពីរអង្គបានសុគតក្នុងឆ្នាំ១៩៦៨និងឆ្នាំ១៩៧៥។ ព្រះអង្គថែមទាំងបានសិក្សាសំស្ក្រឹតជាមួយអ្នកប្រាជ្ញបារាំងក្នុងក្រុងហាណូយដែរ។
កម្ពុជាទទួលបានឯករាជ្យក្នុងឆ្នាំ១៩៥៣ ហើយរហូតដល់ប្រហែលឆ្នាំ១៩៦៧ វត្តអារាមព្រះពុទ្ធសាសនាបានរីកដុះដាល។ ការប្រឆាំងកាន់តែច្រើនឡើងនឹងរដ្ឋាភិបាលព្រះអង្គម្ចាស់នរោត្តម សីហនុក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០បានទៅដល់វត្តអារាមនានា។
សៀវភៅសរសេរថា"ការបង្ក្រាបលើប្រឆាំងទាំងនោះ ដោយសំអាងលេសថាគាំទ្រខ្មែរក្រហម សូម្បីតែវត្តអារាមក៏មិនអាចជៀសផុតដែរ ពោលគឺមានការស៊ើបអង្កេតកាន់តែខ្លាំង ហើយជាទីកន្លែង នៅពេលមានការសង្ស័យ ព្រះសង្ឃអង្គខ្លះត្រូវចាប់ផ្សឹកយ៉ាងឃោរឃៅ ដើម្បីចាប់ខ្លួនភ្លាមៗ"។
ក្នុងអំឡុងរបបខ្មែរក្រហម ព្រះសង្ឃល្បីៗមួយចំនួនត្រូវបានធ្វើគត ចំណែកឯព្រះសង្ឃផ្សេងទៀតត្រូវបានផ្សឹកធ្វើជាប្រជាពលរដ្ឋធម្មតា។
បន្ទាប់ពីការដួលរលំរបបប៉ុល ពត ក្នុងខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ គណៈមហានិកាយ ត្រូវបានស្តារឡើងវិញដែលដឹកនាំដោយព្រះតេជគុណ ទេព វង្ស។ គណៈធម្មយុត្តិកនិកាយ ដែលគេចាត់ទុកថាខ្ពង់ខ្ពស់ពេកត្រូវបានហាមឃាត់ ប៉ុន្តែត្រូវបានបង្កើតឡើងវិញបន្ទាប់ពីមានការចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងក្រុងប៉ារីសក្នុងឆ្នាំ១៩៩១។
លោក ហ្វ័ររេស្ត សរសេរថា រាប់សតវត្សរ៍មកនេះ សញ្ញាណនៃព្រះសង្ឃនិងពុទ្ធសាសនិកដែលទាក់ទងគ្នាតាមរយៈការចែករំលែកវិភាគទាន ដែលផ្តល់ឲ្យពុទ្ធសាសនិកនូវកុសលផលបុណ្យធ្វើឲ្យពួកគេមានអនាគតត្រចេះត្រចង់នៅជាតិក្រោយ បានក្លាយជាទិដ្ឋភាពសាសនាសំខាន់មួយនៅក្នុងសង្គមកម្ពុជា។
ប្រវត្តិវិទូរូបនេះបាននិយាយថា សព្វថ្ងៃនេះ បញ្ហានេះបានធ្វើឲ្យជនជាតិខ្មែរដែលរស់នៅក្នុងប្រទេស ឬក្រៅប្រទេសឧបត្ថម្ភមូលនិធិដល់ការសាងសង់អគារថ្មីៗនៅតាមវត្តអារាមរបស់គេ។ គម្រោងសាងសង់បែបនេះ ជាញឹកញាប់ត្រូវបានធ្វើឡើងដោយមានការយល់ដឹងតិចតួច ឬគ្មានការយល់ដឹងទាល់តែសោះចំពោះសេចក្តីត្រូវការពិតប្រាកដនៅតាមវត្តអារាម ឬតម្លៃជាប្រវត្តិសាស្ត្រ វប្បធម៌ ឬបែបសិល្បៈនៃអ្វីដែលត្រូវបំផ្លាញចោល និងអ្វីនឹងត្រូវយកមកជំនួសវិញ។
បន្ថែមទៅលើការបួងសួងសុំឲ្យមានកុសលផលបុណ្យ សប្បុរសជនតែងតែឧទ្ទិសកុសលជូនចំពោះអ្នកដែលបានស្លាប់បាត់បង់អាយុជីវិតក្នុងអំឡុងពេលសង្គ្រាមនិងជម្លោះរយៈពេលពីរទសវត្សរ៍នៅក្នុងប្រទេសនេះ។
លោក ហ្វ័ររេស្ត សរសេរថា "សរុបមក ព្រះពុទ្ធសាសនាកំពុងក្លាយជាសាសនាមួយនៃអ្នកដែលស្លាប់ ហើយវាអាចជាលក្ខណៈដែលសំដៅចាត់ទុកសាសនាជាលក្ខណៈពិសេសក្នុងពេលអនាគត ដើម្បីកំណត់ការវិវត្តរបស់ខ្លួន ហើយធានានូវភាពអចិន្ត្រៃយ៍របស់ខ្លួនដែរ"។
ក្នុងពេលដែលស្ថាប័នសាសនារបស់ប្រទេសកម្ពុជាឈានចូលសតវត្សរ៍ទី២១ ប្រវត្តិវិទូរូបនេះ សរសេរថា "ការប្រឈមពិតប្រាកដសព្វថ្ងៃនេះ ស្ថិតក្នុងការផ្លាស់ប្តូរដែលកើតឡើងក្នុងសង្គម គឺការលេចឡើងនូវសង្គមមួយដែលធ្វើជាបស្ចិមប្រទេសភាវូបនីយកម្មនិងបន្ទាប់មកជាសាកលភាវូបនីយកម្ម និងជាសង្គមបែបទីក្រុង ឬយ៉ាងហោចណាស់ជាការបញ្ចប់ការរស់នៅឯកោបែបជនបទ ដោយមានកិច្ចអភិវឌ្ឍពហុទម្រង់ក្នុងការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នា"។
លោក ហ្វ័ររេស្ត បានមានប្រសាសន៍ក្នុងកិច្ចសម្ភាសថា "ការប្រឈមមួយផ្សេងទៀតសម្រាប់ព្រះពុទ្ធសាសនា គឺកំពុងឈានដល់ស្រទាប់យុវជនសព្វថ្ងៃនេះ"។ លោក ហ្វ័ររេស្ត បាននិយាយថា ទោះបីជាយុវជនប្រតិបត្តិតាមកិច្ចពិធីផ្សេងៗក៏ដោយ ក៏មិនមានការដឹងថាតើគេធ្វើដោយសារតែជំនឿសាសនាណាមួយ ឬក៏គ្រាន់តែគោរពឪពុកម្តាយនិងក្រុមគ្រួសាររបស់គេឬយ៉ាងណាទេ។
កើតនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤៦ លោក ហ្វ័ររេស្ត បានរស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាក្នុងពាក់កណ្តាលទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០ក្នុងសហគមន៍កាតូលិកតាមទន្លេមេគង្គ។ លោកជាសាស្ត្រាចារ្យសាកលវិទ្យាល័យ ជាអ្នកស្រាវជ្រាវ និងអ្នកនិពន្ធសៀវភៅ ដែលមើលការខុសត្រូវលើការប្រមូលផ្តុំឯកសារស្តីពីការសិក្សាអាស៊ី ហើយក្នុងឆ្នាំ១៩៨០ លោកបានបោះពុម្ពការសិក្សាសំខាន់មួយអំពីរដ្ឋបាលបារាំងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជារវាងឆ្នាំ១៨៩៧ និងឆ្នាំ១៩២០។
លោក ហ្វ័ររេស្ត បានឈប់សិក្សាអំពីប្រទេសកម្ពុជាមួយរយៈ ក្នុងពេលអ្នកដែលលោកបានស្គាល់ពេលលោករស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាបានស្លាប់ក្នុងពេលសង្គ្រាមនិងជម្លោះអស់រយៈពេលជាច្រើនឆ្នាំ។ លុះមកដល់ឆ្នាំ១៩៩២ លោកបានបោះពុម្ពការសិក្សាអំពីអ្នកតាខ្មែរ។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមកលោកមើលការខុសត្រូវលើការចេញផ្សាយការងារផ្សេងៗអំពីកម្ពុជា ទន្ទឹមនឹងបន្តស្រាវជ្រាវផងដែរ។
មានមូលដ្ឋាននៅក្នុងប្រទេសបារាំង លោកមកប្រទេសកម្ពុជាច្រើនលើកច្រើនសាក្នុងមួយឆ្នាំ ដើម្បីបង្រៀននៅឯសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ៕ រើន
ការរាំពត់ពែនទន់ភ្លន់
របាំខ្មែរបុរាណ 'ផាមីណាទេវី' មានភាពរស់រវើកក្នុងក្រុងភ្នំពេញ
វេទមន្ត ចាប់ផ្តើមពីសទ្ទសញ្ញាដំបូងនៃការប្រគំភ្លេងប្រពៃណី និង ក្នុងអំឡុងពេល៨០នាទីក្រោយមក អ្នករបាំបុរាណខ្មែរនៅក្នុង របាំដែលមានឈ្មោះថា"ផាមីណា ទេវី" នាំ ទស្សនិកជនចូលទៅក្នុងសាច់រឿងមួយពោរពេញទៅដោយ ជម្លោះ ការប្រយុទ្ធស៊ីសាច់ហុតឈាមគ្នា និងលាយឡំទៅដោយ សេចក្តីស្នេហាផ្អែមល្ហែម។
បំណែកនំប័ុង
រូបគំនូរថ្មីៗបំផុតរបស់លោក ព្រហ្ម វិចិត្រ អំពាវនាវឲ្យចែករំលែកអាហារដែលច្រើនលើសលុប
គំនូរលោក ព្រហ្ម វិចិត្រ ដែលមានចំណងជើងថា "ខគោ និងនំប័ុង" រៀបរាប់ពីតុមួយដែលមាននំប័ុង ខគោមួយចានគោមជិតពេញ ម្អមមួយចានសំប៉ែត និងទឹកកន្លះកែវ គឺអាហារពេលព្រឹកខ្មែរ។
គូរដោយប្រើពណ៌ស្រទន់ ដែលគូសបញ្ជាក់នូវភាពកក់ក្តៅនិងសុខុមាលភាពដែលអាហារគ្រប់គ្រាន់នាំមក រូបគំនូរវិចិត្រកររូបនេះដែលដាក់តាំងនៅឯវិចិត្រសាលអិនសាយដឺ ក្នុងសណ្ឋាគារអ៊ិនធឺខុន មានឈ្មោះថា"សំណល់អាហារ"។
ការបង្ហាញម្ហូបអាហារនៅក្នុងរូបគំនូរ គឺសុទ្ធតែម្ហូបអាហារសល់ ជាអ្វីដែលអ្នកបរិភោគទុកចោលក្នុងពេលដែលពួកគេបានដើរចេញពីតុ។
វិចិត្រករ អាយុ ៥៩ឆ្នាំរូបនេះ បានមានប្រសាសន៍ថា "វាជាទុក្ខវេទនារបស់ខ្ញុំ ដែលជំរុញឲ្យខ្ញុំគូរគំនូរបែបនេះ។ ខ្ញុំបានរស់នៅឆ្លងកាត់់របបប៉ុល ពត ជាពេលដែលខ្ញុំពិតជាស្រេកឃ្លានយ៉ាងខ្លាំងដោយសារតែអត់អាហារហូប។ ខ្ញុំចាំមិនភ្លេចថា អ្នកដែលបានឲ្យដំឡូងខ្ញុំមួយដុំតូច និងបាយមួយដុំនៅថ្ងៃមួយ.... ដូច្នេះខ្ញុំពិតជាយល់អំពីការស្រេកឃ្លាន"។
លោក វិចិត្រ បាននិយាយថា ពលរដ្ឋខ្មែរសព្វថ្ងៃនេះ ទំនងជាប្រើទម្លាប់បោះចោលសំណល់អាហារ។ វិចិត្រកររូបនេះ បានសោកស្តាយថា ពួកគេតែងតែរៀបចំអាហារយ៉ាងច្រើនសម្រាប់គ្រួសារ ឬពេលជួបជុំគ្នាចុងសប្តាហ៍ ហើយជាញឹកញាប់បន្សល់ទុកចោលនូវម្ហូបយ៉ាងច្រើន។
វិចិត្រកររូបនេះ បាននិយាយបន្ថែមថា "ម្ហូបនោះ គឺច្រើនណាស់សម្រាប់គ្រួសារក្រីក្រ។ ចុះហេតុអ្វីក៏មិនខ្ចប់ម្ហូបនោះ ហើយប្រាប់មនុស្សរស់នៅតាមចិញ្ចើមផ្លូវថា ម្ហូបនៅសល់នេះ អាចបរិភោគបាន មិនមែនម្ហូបហូបមិនកើតនោះទេ?”។ ដូចបង្ហាញនៅក្នុងរូបគំនូររបស់លោក មានចានសំប៉ែត និងចានគោម គឺនៅសល់ម្ហូបច្រើន នៅពេលគេបរិភោគរួច។
ជាឧទាហរណ៍ នៅក្នុងរូបគំនូរមួយដែលមានចំណងជើងថា "សំណល់បាយនិងក្តាម" សាច់ក្តាមបរិភោគអស់ ប៉ុន្តែមាននៅសល់បាយជាច្រើននៅលើស្លឹកចេក។
ប្រើក្នុងពណ៌កក់ក្តៅនិងស្រាលស្រទន់ ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងនូវភាពសំបូរហូរហៀរនៃអាហារជាមួយមិត្តភក្តិ ឬគ្រួសារនោះ រូបគំនូរទាំង១១ផ្ទាំង ត្រូវបានគូរនៅលើផ្ទាំងក្រណាត់ដោយប្រើបច្ចេកទេសប្រេងជក់ស្ងួត។ លោក វិចិត្រ បាននិយាយថា "ជាធម្មតា យើងបន្ថែមសាំង ឬខ្លាញ់ត្រីទៅនឹងថ្នាំ" ដើម្បីធ្វើឲ្យឥទ្ធិពលចាំងរលោងឃើញច្បាស់។ តាមវិធីនេះ ពណ៌នៅតែមានពិតប្រាកដនៅក្នុងពន្លឺ។
កើតនៅជាយក្រុងភ្នំពេញ លោក វិចិត្រ គឺជានិស្សិតសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ នៅពេលដែលខ្មែរក្រហម បានឡើងកាន់អំណាចក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៥។ ពីទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៨០ រហូតដល់ឆ្នាំ ១៩៩៥ លោកបានបង្រៀនគណិតវិទ្យាថ្នាក់បឋមសិក្សា និងមធ្យមសិក្សា។ ពីឆ្នាំ១៩៩៥មក លោកបានបែងចែកពេលវេលារវាងការបង្រៀន និងធ្វើការនៅឯនាយកដ្ឋានស្រាវជ្រាវនិងគរុកោសល្យនៃក្រសួងអប់រំ ក៏ដូចជាគ្រប់គ្រងសៀវភៅកុមារបោះពុម្ភដោយអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល។
ចាប់តាំងពីចូលនិវត្តន៍ក្នុងឆ្នាំ២០១៣ លោក វិចិត្រ បង្រៀនសិល្បៈដល់កុមារមកពីតំបន់ក្រីក្រតាមរយៈអង្គការវិចិត្រករខ្មែរសម្រាប់កុមារ។ លោកក៏បង្រៀនគំនូរបច្ចេកទេសដល់និស្សិតវិស្វករនៅតាមសាកលវិទ្យាល័យឯកជននានាដែរ។
បញ្ជូនសារសង្គមតាមរយៈគំនូររបស់លោក មិនមែនជារឿងថ្មីចំពោះលោក វិចិត្រទេ។ ក្នុងឆ្នាំ ២០១២ លោកគឺស្ថិតក្នុងវិចិត្រករដំបូងគេក្នុងការនិយាយអំពីការបំផ្លិចបំផ្លាញ ដែលបណ្តាលមកពីការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។
ហើយនៅក្នុងការតាំងពិព័រណ៍ម្នាក់ឯងនាឆ្នាំ២០១២ស្តីពីកម្ពុជាអស់រយៈពេលរាប់ទសវត្សរ៍ វិចិត្រកររូបនេះ រៀបរាប់អំពីការទាក់ទាញនៃទឹកប្រាក់នៅក្នុងសង្គមទំនើប ដោយបង្ហាញបុរសម្នាក់ដោយមានសញ្ញាប្រាក់ដុល្លារក្នុងភ្នែករបស់គាត់ និងការញញិមសប្បាយរីករាយនៅលើផ្ទៃមុខ អង្គុយនៅឯតុដោយមានកុំព្យូទ័រយួរដៃ និងទូរស័ព្ទដៃនៅកៀកនឹងប៊ិច និងក្រដាស។
វិចិត្រកររូបនេះ បាននិយាយថា នៅពេលនេះ "សាររបស់ខ្ញុំ គឺចង់ឃើញពលរដ្ឋកម្ពុជា ដែលរកប្រាក់កាសបានបន្តិចបន្តួច ចាប់ផ្តើមគិតពីការសន្សំសំចៃដោយរៀបចំម្ហូបទៅតាមតម្រូវការពិតប្រាកដ។ លោកបានបញ្ជាក់ថា គ្រួសារខ្លះចំណាយប្រាក់កាសច្រើនលើម្ហូបអាហារនៅដើមខែនីមួយៗ ហើយម្ហូបត្រូវសល់ចោល ហើយបន្ទាប់មកមាននៅសល់ប្រាក់កាសតិចតួចសម្រាប់ទិញអាហាររយៈពេលបួនអាទិត្យក្រោយមក។ សរុបមក មានមនុស្សជាច្រើន ដែលតែងតែចំណាយខ្ជះខ្ជាយ ហើយគ្រវែងចោលម្ហូប ដែលគេមិនអាចបរិភោគអស់។ លោក វិចិត្រ បាននិយាយថា"ខ្ញុំចង់និយាយថា គេគួរបញ្ឈប់ទម្លាប់បោះចោលម្ហូបអាហារដោយខ្ជះខ្ជាយ"។
ការតាំងពិព័រណ៍នេះធ្វើរហូតដល់ថ្ងៃទី៧ ខែមិថុនា៕រើន