សមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក រកឃើញថា នៅក្នុងឆ្នាំ២០២១ ករណីវិវាទដីធ្លីបានកើតឡើងចំនួន ១៦៩ករណីលើផ្ទៃដីទំហំជាង ៥ម៉ឺន ២ពាន់ហិកតារ (៥២៦០១,៨៧ហិកតារ) និងធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ជនរងគ្រោះជាង ១ម៉ឺន ៧ពាន់គ្រួសារ (១៧០៣៣គ្រួសារ) ដោយបុគ្គលមានអំណាច និងអ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិ។
របាយការណ៍ចេញផ្សាយកាលពីថ្ងៃទី៨ ខែកុម្ភៈ កម្រាស់ ៣៤ទំព័រ ក្រោមចំណងជើងថា «ការបន្តចោទប្រកាន់-ការចាប់ឃុំខ្លួនពលរដ្ឋក្នុងរឿងវិវាទដីធ្លី» បានលើកឡើងថា ក្នុងឆ្នាំ២០២១ ពលរដ្ឋចំនួនជាង ១ម៉ឺន ៧ពាន់គ្រួសារ (១៧០៣៣គ្រួសារ) ក្នុងនោះមានជនជាតិដើមភាគតិចជាង ១៣០០គ្រួសារ (១៣៤៧គ្រួសារ) បានរងផលប៉ះពាល់ដោយសារវិវាទដីធ្លីដែលមានទំហំជាង ៥ម៉ឺន ២ពាន់ហិកតារ (៥២៦០១,៨៧ហិកតារ)។ ការរំលោភដីធ្លីរបស់ពលរដ្ឋពីសំណាក់បុគ្គលមានអំណាចចំនួន ៦៦ករណី និងបុគ្គលអ្នកមានទ្រព្យចំនួន ២៧ករណី។
របាយការណ៍ដដែលថាក្នុងឆ្នាំ២០២១ វិវាទដីធ្លីធំៗបានកើនឡើងខ្ពស់មានលក្ខណៈធ្ងន់ធ្ងរ ដោយមានការប្រើអំពើហិង្សា វាយបង្ក្រាប ចាប់ខ្លួន ឃុំខ្លួន និងបាញ់ប្រហារទៅលើពលរដ្ឋ ដូចជាករណីវិវាទនៅស្រុកកណ្ដាលស្ទឹង ខេត្តកណ្ដាល រវាងក្រុមហ៊ុន OCIC ដែលអភិវឌ្ឍធ្វើអាកាសយានដ្ឋានថ្មី ករណីវិវាទនៅក្នុងស្រុកស្អាង នៃខេត្តកណ្ដាល ក៏មានសកម្មជនម្នាក់ស្លាប់ក្រោយពេលបញ្ជូនពីពន្ធនាគារដល់មន្ទីរពេទ្យ។
របាយការណ៍ថា ករណីវិវាទដីធ្លីនៅស្រុកអង្គស្នួល ខេត្តកណ្ដាល ក៏មានកម្លាំងប្រដាប់អាវុធបាញ់រះដោយត្រូវពលរដ្ឋម្នាក់បណ្ដាលឱ្យរបួសធ្ងន់ធ្លាយស្មាខាងឆ្វេង ខណៈវិវាទដីធ្លីនៅខេត្តត្បូងឃ្មុំ បន្ទាយមានជ័យ ព្រះសីហនុ កំពង់ស្ពឺ កោះកុង សៀមរាប កំពង់ធំ និងមណ្ឌលគិរី មានការបាញ់គំរាមកំហែង និងចាប់វាយខ្នោះប្រជាពលរដ្ឋម្ចាស់ដីក្រោយពីពួកគាត់បានតវ៉ា។
របាយការណ៍ដដែលថាការរំលោភបំពានដីធ្លីមានការចាប់ខ្លួន ចោទប្រកាន់លើប្រជាពលរដ្ឋជាម្ចាស់ដីចំនួន ១៥៧នាក់កំពុងជាប់បណ្ដឹងអាជ្ញា និងដាក់ឱ្យស្ថិតក្រោមការត្រួតពិនិត្យរបស់តុលាការ និងជនរងគ្រោះ ១៧នាក់ឃុំខ្លួនបណ្ដោះអាសន្ន ហើយម្នាក់ធ្លាក់ខ្លួនមានជំងឺធ្ងន់ធ្ងររហូតដល់ស្លាប់ក្រោយពេលបញ្ជូនដល់មន្ទីរពេទ្យ។
របាយការណ៍ថា បទចោទប្រកាន់ដែលតុលាការចោទប្រជាពលរដ្ឋរងគ្រោះនោះ មានដូចជា បទហិង្សាមានស្ថានទម្ងន់ទោស គំរាមកំហែង ធ្វើឱ្យខូចខាតដោយចេតនាមានស្ថានទម្ងន់ទោស ញុះញង់ឱ្យប្រព្រឹត្តបទឧក្រិដ្ឋជាអាទិ៍ និងបទប្រឆាំងនឹងអ្នករាជការសាធារណៈមានស្ថានទម្ងន់ទោស។
ប្រធានអង្គភាពអ្នកនាំពាក្យរដ្ឋាភិបាល លោក ផៃ ស៊ីផាន មានប្រសាសន៍ប្រាប់សារព័ត៌មានក្នុងស្រុកថា ប្រសិនជាមានការចាប់ខ្លួនប្រជាពលរដ្ឋដោយសាររឿងវិវាទដីធ្លីនោះ ពួកគាត់មានសិទ្ធិក្នុងការស្វែងរកមេធាវីដើម្បីការពារក្ដីឱ្យបាន ជាជាងគ្រាន់តែទាមទារ។ លោកចាត់ទុកការទាមទាររបស់ក្រុមអង្គការសង្គមស៊ីវិលនេះ ថាកំពុងសម្លាប់ប្រព័ន្ធយុត្តិធម៌នៅកម្ពុជា ដោយសារការមិនអនុវត្តទៅតាមច្បាប់នោះ។
អ្នកនាំពាក្យសមាគមការពារសិទ្ធិមនុស្សអាដហុក លោក ស៊ឹង សែនករុណា ថ្លែងថា ជាធម្មតាភាគីរដ្ឋាភិបាលពុំដែលទទួលស្គាល់របាយការណ៍របស់សង្គមស៊ីវិល ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីការពិតនោះទេ ក្រៅតែពីចោទប្រកាន់ថាជារបាយការណ៍ញុះញង់ និងលាបពណ៌។ លោកថា មូលហេតុនៃការចាប់ខ្លួន-ចោទប្រកាន់វិវាទដីធ្លី ឃុំខ្លួនពលរដ្ឋ គឺឥទ្ធិពលអ្នកមានអំណាចមានទ្រព្យ ការអនុវត្តច្បាប់មិនពេញលេញ និងដើម្បីបំបាក់ស្មារតីប្រជាពលរដ្ឋម្ចាស់ដីលែងហ៊ានប្រើសិទ្ធិក្នុងការស្វែងរកយុត្តិធម៌។
លោកបន្តថា រដ្ឋាភិបាលត្រូវបញ្ឈប់ការប្រើកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធទៅបង្ក្រាបអ្នកតវ៉ាទាមទារដោយសន្តិវិធីដើម្បីការពារភាគីក្រុមហ៊ុន និងបុគ្គលមានទ្រព្យមានអំណាច។ លោកថា តុលាការគប្បីប្រើប្រាស់យន្តការបង្អង់បណ្តឹងអាជ្ញា បញ្ឈប់ការចាប់ខ្លួន ចោទប្រកាន់ ឃុំខ្លួនគូភាគីក្នុងរឿងវិវាទដីធ្លី ហើយត្រូវដាក់ទោសទណ្ឌចំពោះបុគ្គល ឬភាគីណាដែលបានប្រើហិង្សាទៅរំលោភបំពាន បំផ្លិចបំផ្លាញទ្រព្យសម្បត្តិ ផ្ទះសម្បែង ផលដំណាំរបស់ភាគីម្ខាងទៀតដោយខុសច្បាប់។
លោកអះអាងថា ក្រសួងពាក់ព័ន្ធ តុលាការ គណៈកម្មការដោះស្រាយវិវាទដីធ្លី ត្រូវពន្លឿន និងពង្រឹងការដោះស្រាយបញ្ចប់វិវាទដីធ្លីដែលនៅកកស្ទះឲ្យបានឆាប់រហ័ស មានតម្លាភាព យុត្តិធម៌ និងមិនលម្អៀង។ លោកថា ដោយសារតែជម្លោះដីធ្លីនេះ ក៏ជាផ្នែកមួយដែលសហភាពអឺរ៉ុបដាក់លក្ខខណ្ឌពាក់ព័ន្ធទៅនឹងប្រព័ន្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA ផងដែរ៕