នៅថ្ងៃទី១ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២៣ នេះ គឺជាខួប ២ឆ្នាំដែលពួកយោធាភូមា បានធ្វើរដ្ឋប្រហារប្លន់អំណាចពីរដ្ឋាភិបាលប្រជាធិបតេយ្យដឹកនាំដោយគណបក្សសម្ព័ន្ធជាតិដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ ក្រោមការដឹកនាំរបស់អ្នកស្រី អ៊ុងសាន ស៊ួជី ដែលជាជើងឯកប្រជាធិបតេយ្យនៅអាស៊ី។
ក្នុងរយៈពេល ២ឆ្នាំនេះ របបសឹកភូមា បានចាប់ឃុំខ្លួនអ្នកប្រឆាំងជាង ១ម៉ឺន ៦ពាន់នាក់ និងបាញ់សម្លាប់ជាង ៣ពាន់នាក់។ នៅពេលនេះ សង្គ្រាមស៊ីវិលកំពុងតែផ្ទុះពេញប្រទេស ដែលបណ្ដាលឱ្យមានជនភៀសខ្លួនច្រើនលាននាក់។
សង្គ្រាមស៊ីវិលផ្ទុះឡើងរវាងរបបសឹក និងក្រុមកងកម្លាំងរបស់រដ្ឋាភិបាលឯកភាពជាតិ ដែលគាំទ្រដោយកងទ័ពជនជាតិដើមជិត ១០ក្រុម។ ក្រុមប្រឆាំងដែលសម្រេចកាន់អាវុធ គឺដើម្បីផ្ដួលរំលំរបបដឹកនាំដោយពួកយោធាដែលនៅក្រោមមេរដ្ឋប្រហារឧត្តមសេនីយ៍ មីន អ៊ុងឡាំង។
តែយ៉ាងណាក៏ដោយ អ្វីដែលធ្វើឱ្យមានការសោកស្ដាយ គឺសហគមន៍អន្តរជាតិហាក់ដូចជាទុកចោលប្រទេសភូមា ដោយចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងសម្រុកជួយប្រទេសអ៊ុយក្រែន។
ប្រជាជនភូមា សឹងតែគ្រប់សហគមន៍ជនជាតិដើម និងជនជាតិភាគតិច ជាពិសេសរដ្ឋាភិបាលឯកភាពជាតិ កំពុងប្រយុទ្ធដើម្បីសេរីភាព និងប្រជាធិបតេយ្យទាំងនៅក្នុងប្រទេសផង និងនៅក្នុងតំបន់ផង។
ប្រជាជនភូមាក៏មានឆន្ទៈផ្លាស់ប្ដូររបបសឹកដែលពួកយោធាធ្លាប់គ្រប់គ្រងប្រទេសនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍មួយនេះជាង ៦០ឆ្នាំ ហើយបានស្គាល់របបប្រជាធិបតេយ្យម្ដងក្នុងរយៈពេល ៥ឆ្នាំ ដែលប្រទេសនេះឆ្លងកាត់ការបោះឆ្នោតតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យនៅខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៥ ក្រោយពីពួកយោធាយល់ព្រមឱ្យមានការកែទម្រង់ប្រព័ន្ធដឹកនាំ។
ការពិត បើមានការបញ្ចប់របបរដ្ឋប្រហារសព្វថ្ងៃនេះ គឺប្រទេសនេះនឹងក្លាយជាបេះដូងនៃកម្លាំងអ្នកប្រជាធិបតេយ្យតំបន់អាស៊ីមួយដ៏ធំ។
អំឡុងនៃសង្គ្រាមដើម្បីសេរីភាព និងប្រជាធិបតេយ្យ កម្លាំងប្រឆាំងនឹងរបបសឹក ពួកគេត្រូវការជំនួយគ្រប់បែបយ៉ាង ដោយរាប់ទាំងសព្វាវុធផងដែរ តែពួកសេរី ឬក្រុមបស្ចិមប្រទេសមិនដែលប្រកាសថានឹងជួយសព្វាវុធទៅឱ្យក្រុមកម្លាំងប្រឆាំងនឹងពួករដ្ឋប្រហារម្ដងណានោះទេ។ ក្រុមប្រទេសលោកខាងលិចបានត្រឹមថ្កោលទោស ទាមទារឱ្យដោះលែងអ្នកទោសនយោបាយ និងក្រុមប្រឆាំង ការដាក់ទណ្ឌកម្មសេដ្ឋកិច្ច និងទណ្ឌកម្មទៅលើពួកឧត្តមសេនីយ៍ប៉ុណ្ណោះ។
តើកត្តាអ្វីខ្លះដែលសហគមន៍អន្តរជាតិមិនសូវចាប់អារម្មណ៍ចំពោះទុក្ខវេទនានៃប្រជាជនភូមា?
មានកត្តាជាច្រើនដែលសហគមន៍អន្តរជាតិមិនសូវខ្វល់ខ្លាំងចំពោះប្រទេសភូមា ដែលជាសមាជិកមួយនៃសមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ កត្តាទាំងនោះគេរាប់បានដូចជាកត្តាភូមិសាស្ត្រ និងឥទ្ធិពលតំបន់។
កត្តាទាំងពីរនេះ សម្រាប់សហរដ្ឋអាមេរិក និងក្រុមបស្ចិមប្រទេស គេអាចចាត់ទុកជាដំណាក់កាលចុងក្រោយ បើគេប្រៀបធៀបនឹងសង្គ្រាមរុស្ស៊ីឈ្លានពានអ៊ុយក្រែន។ មានន័យថា បើគេផ្ដួលរុស្ស៊ីបាន គេក៏នឹងត្រឡប់មករកភូមាវិញដែរ។ គេអាចគិតថាវិបត្តិនៅភូមាស្ថិតក្នុងចំណុចរង់ចាំ បើរុស្ស៊ីចាញ់សង្គ្រាម គឺរបបសឹកភូមា នឹងចុះទន់ខ្សោយខ្លាំង ហើយវិធានការជាក់ស្ដែងនឹងកើតមានភ្លាមទៅលើរបបសឹក ដោយត្រូវស្នើក្រោយក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខសម្រេចចេញសេចក្ដីសម្រេចមួយករណីទៀត ដូចជាត្រូវបញ្ជូនក្រុមស្វែងរកការពិតមួយក្រុមទៅកាន់ប្រទេសភូមា ដោយបង្គាប់ទៅពួកយោធាត្រូវសម្របខ្លួនទទួលយកក្រុមនេះ។
ក្រុមបេសកកម្មនេះអាចនឹងបំពេញតួនាទីរបស់ខ្លួន គឺរុញពួកយោធាឱ្យឆាប់ផ្ទេរអំណាចទៅឱ្យរដ្ឋាភិបាលស៊ីវិល។
កត្តាមួយទៀត គឺសមាគមអាស៊ានខ្លួនឯងផ្ទាល់ក៏មិនសូវចុះសម្រុងគ្នាក្នុងការដាក់គំនាបទៅលើរបបសឹក ព្រោះតែមេដឹកនាំប្រទេសខ្លះក៏មានចរិតមិនខុសនឹងមេរដ្ឋប្រហារភូមា នេះប៉ុន្មាននោះដែរ។
មេដឹកនាំប្រទេសនោះមិនចង់ឱ្យប្រទេសភូមាទទួលបានរបបប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញនោះទេ។ គេថាបើពួកប្រជាធិបតេយ្យដឹកនាំប្រទេសភូមា គឺពិតណាស់ការដឹកនាំបែបផ្ដាច់ការរបស់មេដឹកនាំប្រទេសនោះ ក៏ពិបាកទប់ទល់នឹងកម្លាំងប្រឆាំងដែលជាក្រុមសម្ព័ន្ធភាពនឹងអ្នកប្រជាធិបតេយ្យក្នុងតំបន់។ ដូចនេះ ចំពោះវិបត្តិនៅភូមា គេត្រូវរង់ចាំមើលសកម្មភាព និងតួនាទីរបស់ប្រធានអាស៊ានឆ្នាំ២០២៣ ដែលប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី ជាប្រធានសមាគមតំបន់មួយនេះ ព្រោះឥណ្ឌូនេស៊ីមិនមែនដូចជាកម្ពុជានោះទេ ដែលចូលចិត្តបោសអង្អែលរបបសឹកនោះ។
កាលពីពេលថ្មីៗនេះ រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសឥណ្ឌូនេស៊ី បានបញ្ជូនសារទៅប្រាប់របបសឹកថា ក្នុងឆ្នាំ២០២៣ នេះ ថាត្រូវផ្ទេរអំណាចទៅរដ្ឋាភិបាលស៊ីវិលវិញ ហើយបើពុំនោះទេ របបសឹកនឹងប្រឈមមុខធ្ងន់ធ្ងរនូវគំនាបនៅក្នុងតំបន់ និងវិធានការរបស់ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ។
តែយ៉ាងណា គេនៅតែគិតថា បើសង្គ្រាមនៅអ៊ុយក្រែន ឆាប់បិទបញ្ចប់ ដំណើរទៅរកការបញ្ចប់របបសឹកនៅភូមា ហើយក៏អាចដំណើរការបានលឿន។
បើរបបផ្ដាច់ការរបស់លោក វ៉្លាឌីមៀរ ពូទីន ត្រូវបានដួលរំលំដោយសាររុស្ស៊ីចាញ់សង្គ្រាមឈ្លានពានអ៊ុយក្រែន គឺមេដឹកនាំផ្ដាច់ការនៅលើពិភពលោក រួមនឹងក្នុងសមាគមអាស៊ាន ពិតណាស់នឹងចុះថយឥទ្ធិពល ហើយកម្លាំងអ្នកប្រជាធិបតេយ្យនឹងរឹងមាំឡើងវិញ។
ពីទីក្រុងញូវយ៉ក សហរដ្ឋអាមេរិក ក៏មានសេចក្ដីថ្លែងការណ៍ផងដែរពីអគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិ លោក អង់តូនីញូ គូតារ៉េស។ សេចក្ដីថ្លែងការណ៍របស់លោក គូតារ៉េស ត្រូវបានផ្សព្វផ្សាយតាមរយៈអ្នកនាំពាក្យរបស់លោកដែលរំលឹកខួប ២ឆ្នាំនៃទុក្ខវេទនារបស់ប្រជាជនភូមា រស់នៅក្រោមរបបសឹក។
សេចក្ដីថ្លែងការណ៍របស់លោកអគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិ នៅតែរំលឹកសេចក្ដីសម្រេចលេខ២៦៦៩ របស់ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខ ដែលទាមទារឱ្យពួកយោធាឆាប់ផ្ទេរអំណាចទៅរដ្ឋាភិបាលស៊ីវិល ការបញ្ចប់ហិង្សា ការដោះលែងអ្នកទោសនៃក្រុមប្រឆាំង ការដោះលែងអ្នកស្រី អ៊ុងសាន ស៊ូជី ប្រធានាធិបតី មីន វិយ្យីន រួមទាំងអ្នកនយោបាយទាំងអស់។
លោក អង់តូនីញូ គូតារ៉េស បញ្ជាក់ក្នុងសេចក្ដីថ្លែងការណ៍របស់លោក ដោយសន្យានៅតែបន្តឈរខាងប្រជាជនភូមា ហើយគាំទ្រស្មារតីរបស់ប្រជាជនភូមា តស៊ូដើម្បីសេរីភាព និងប្រជាធិបតេយ្យ។
លោកព្រមានថា ការដែលបោះឆ្នោតនៅចុងឆ្នាំ២០២៣ ដែលពួកយោធាជាអ្នករៀបចំ នឹងមិនអាចយកជាផ្លូវការបានទេ ព្រោះការបោះឆ្នោតធ្វើឡើងក្នុងកាលៈទេសៈដែលសង្គមភូមាធ្លាក់ក្នុងអំពើហិង្សា និងសង្គ្រាមស៊ីវិល៕