រយៈពេលជាងមួយសប្តាហ៍បន្ទាប់ពីប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជា បាននាំគ្នាទៅបោះឆ្នោតកាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែកក្កដា គ្រាប់បែកមួយបានផ្ទុះនៅខាងក្រៅសាលាដំបូងរាជធានីភ្នំេពញនៅវេលាទៀបភ្លឺនាថ្ងៃមួយ ដោយបំផ្លាញបង្អួចធនាគារមួយនៅក្បែរនោះ ប៉ុន្តែ មិនបានបណ្តាលឲ្យនរណាម្នាក់រង់របួសទេ។
នៅថ្ងៃបន្ទាប់ គឺនៅថ្ងៃទី៨ ខែសីហា គ្រាប់បែក M381 ចំនួនពីរគ្រាប់ត្រូវបានប្រទះឃើញនៅមាត់បង្អួចនៃផ្ទះមួយក្នុងខណ្ឌទួលគោករាជធានីភ្នំពេញ។ បន្ទាប់មកនៅថ្ងៃទី១៤ ខែសីហា គ្រាប់បែកមួយកែច្នៃពីម្សៅតេអិនតេ បានផ្ទុះនៅខាងក្រៅទីស្នាក់ការរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា កំពុងកាន់អំណាចក្នុងខេត្តកំពង់ស្ពឺ។ ប៉ុន្តែ ដូចលើកមុនអ៊ីចឹងដែរ គឺហេតុការណ៍នេះមិនបង្កគ្រោះថ្នាក់ធ្ងន់ទេ ដោយគ្រាន់តែធ្វើឲ្យជញ្ជាំងទីស្នាក់ការគណបក្សនេះរងការខូចខាតបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះ។
សរុបមក ហេតុការណ៍ទាំងបីនេះគ្មាននរណាម្នាក់រងរបួសទេ ហើយពេលវេលានៃការផ្ទុះទាំងពីរលើកសុទ្ធតែបានកើតឡើងនៅពេលយប់ ដែលហាក់ដូចជាបង្ហាញថា ករណីនេះគ្មានគោលដៅវាយប្រហារច្បាស់លាស់ទេ។ប៉ុន្តែនៅសប្តាហ៍នេះក្រសួងមហាផ្ទៃបានប្រើប្រាស់ហេតុការណ៍ទាំងនេះដើម្បីពន្យល់ស្ថានទូតជាង៤០ ព្រមទាំងអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួនផងដែរថា គណបក្សសង្គ្រោះអាចនឹងអនុវត្តផែនការផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាល ប្រសិនបើគណបក្សសង្គ្រោះជាតិបន្តធ្វើមហាបាតុកម្មទូទាំងប្រទេសនៅថ្ងៃទី៧ ខែកញ្ញា។
កាលពីថ្ងៃពុធ បញ្ជាការដ្ឋានអចិន្ត្រៃយ៍ទទួលបន្ទុកសន្តិសុខពេលបោះឆ្នោតនៃក្រសួងមហាផ្ទៃបានផ្ញើកញ្ចប់ឯកសារឌីវីឌីដែលរួមមានទាំងសុន្ទរកថារបស់លោក សម រង្ស៊ី និងលោក កឹម សុខា មេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំងនៅមុនការបោះឆ្នោតផង ដែលអំពាវនាវឲ្យប្រជាពលរដ្ឋធ្វើបាតុកម្មប្រសិនបើគណបក្សសង្គ្រោះជាតិចាញ់ឆ្នោត។ ក្រសួងមហាផ្ទៃបានកត់ត្រាករណីផ្ទុះទាំងពីរ និងករណីគ្រាប់បែកដែលត្រូវបានរកឃើញ និងដែលរួមទាំងលិខិតចំហមួយដែលលោក សួន សេរីរដ្ឋា មេដឹកនាំចលនាអំណាចពលរដ្ឋខ្មែរផ្ញើទៅយោធា និងកងកម្លាំងនគរបាល ជំរុញឲ្យពួកគេបែរកាណុងកាំភ្លើងរបស់ខ្លួនដាក់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ផងដែរ។
ជាការពិតណាស់ ការចងចាំព្រឹត្តិការណ៍ក្រោយការបោះឆ្នោតក្នុងឆ្នាំ១៩៩៨នៅថ្មីៗនៅឡើយនៅក្នុងចិត្តរបស់ប្រជាពលរដ្ឋជាច្រើន។ នៅក្រោយការបោះឆ្នោតតែងតែមានការតវ៉ាហិង្សាពីសំណាក់អ្នកគាំទ្រគណបក្សប្រឆាំង ហើយលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានអះអាងកាលពីខែកញ្ញាឆ្នាំនោះថា លោកជាគោលដៅនៃការបំផ្ទុះគ្រាប់បែកបង្កៃតាមផ្លូវក្នុងក្រុងសៀមរាប។ ខណៈពេលដែលលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី និងតំណាងរាស្ត្រថ្មីៗកំពុងធ្វើដំណើរទៅចូលរួមបើកសម័យប្រជុំសភា គ្រាប់រ៉ុកកែត B40មួយគ្រាប់បានផ្ទុះនៅក្បែរក្បួនរថយន្តរបស់ពួកលោក ធ្វើឲ្យខូចចាប់ផ្តើមសម័យប្រជុំសភា។
បណ្តាបុគ្គលិកអង្គការសិទ្ធិមនុស្ស និងអ្នកវិភាគនិយាយថា ការព្រមានរបស់គណបក្សប្រឆាំងនៅពេលថ្មីៗនេះអំពីរដ្ឋប្រហារជាសញ្ញាមួយបង្ហាញថា រដ្ឋាភិបាលមានការសង្ស័យកាន់តែខ្លាំងឡើងនិងបង្ហាញពីការគំរាមយ៉ាងច្បាស់ដើម្បីបំភិតបំភ័យប្រជាពលរដ្ឋកុំឲ្យចូលរួមបាតុកម្ម។
លោក នីកូឡាស អាហ្គោស្ទីនី (Nicolas Agostini) ដែលធ្លាប់បម្រើការងារជាទីប្រឹក្សាច្បាប់ផ្នែកសិទ្ធិដីធ្លីនៅអង្គការអាដហុក និងដែលបច្ចុប្បន្នជាប្រតិភូមួយរូបប្រចាំនៅអង្គការសហប្រជាតិ តំណាងឲ្យអង្គការសហព័ន្ធអន្តរជាតិដើម្បីសិទ្ធិមនុស្ស (International Federation for Human Rights) នៅក្នុងទីក្រុងហ្សឺណែវ បានមានប្រសាសន៍ថា “ ទោះបីជាឥរិយាបថមិនសមទំនងប្រហែលជាដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងនយោបាយក្រោយការបោះឆ្នោតក៏ដោយ ក៏កម្រិតនៃការធ្វើសេចក្តីសម្រេចពាក់ព័ន្ធនឹងការចោទប្រកាន់ទាំងនេះចំពោះគណបក្សសង្គ្រោះជាតិបង្ហាញថា វាជាផ្នែកមួយនៃយុទ្ធសាស្ត្ររបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដែលត្រូវបានសម្រេចនៅថ្នាក់កំពូលដើម្បីបង្កការភ័យខ្លាចក្នុងចំណោមប្រជាពលរដ្ឋ”។
លោកបានលើកឡើងនៅក្នុងអ៊ីម៉េលមួយថា “ មូលដ្ឋានអំណាចរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា គឺនៅតាមជនបទ ហើយមនុស្សចាស់ជំនាន់មុនដែលទទួលបានព័ត៌មានតិចតួច ទំនងជាភ័យខ្លាចចំពោះអស្ថិរភាពជាងអ្នកគាំទ្រគណបក្សសង្គ្រោះជាតិនៅតំបន់ក្រុងដែលមានវ័យក្មេងជាងនិងមានការអប់រំច្រើនជាង”។ លោកបានពន្យល់ថា សមាជិកទាំងនេះនៃសង្គមទំនងជាចងចាំច្រើនជាងនូវហេតុការណ៍នានាដូចជា ការប្រយុទ្ធគ្នាក្នុងឆ្នាំ១៩៩៧ជាដើម ហេតុដូច្នេះពួកគេទំនងជាច្រានចោលយុទ្ធសាស្ត្រនយោបាយដែលផ្អែកលើអំពើហិង្សាច្រើនជាង”។
លោក ដេវីដ ឆាណ្ឌល័រ ប្រវតិ្តវិទូអាមេរិកដែលបានសរសេរឯកសារស្រាវជ្រាវជាច្រើនស្តីពីប្រទេសកម្ពុជា សម័យទំនើបបានមានប្រសាសន៍ថា ឯកសារដែលរដ្ឋាភិបាលផ្ញើទៅស្ថានទូត និងអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលនានាជាសញ្ញាមួយបង្ហាញថា គណបក្សកំពុងកាន់អំណាចភ័យខ្លាចចំពោះអ្នកតវ៉ាតាមដងផ្លូវដែលសម្តែងការមិនពេញចិត្តរបស់ខ្លួនចំពោះលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ ពួកគេមានអារម្មណ៍ច្របូកច្របល់ជាខ្លាំង។ ពួកគេមិនចង់ឲ្យមានបាតុកម្មនៅខែកញ្ញាទេ ដូច្នេះពួកគេកំពុងតែព្យាយាមបំភិតបំភ័យប្រជាពលរដ្ឋមិនឲ្យចូលរួមការធ្វើបាតុកម្មនៅតាមផ្លូវ”។
តែទោះជាយ៉ាងណា ខណៈពេលហេតុការណ៍ដូចក្នុងឆ្នាំ១៩៩៨ ដែលនៅពេលនោះកងកម្លាំងសន្តិសុខបានបំបែកក្រុមបាតុករគណបក្សប្រឆាំងដោយហិង្សា ក្រោយការបោះឆ្នោតនៅឆ្នាំនោះទំនងជាមិនកើតឡើងនោះ អំពើហិង្សាអាចនឹងកើតមានឡើង ប្រសិនបើមហាបាតុកម្មកើតឡើង។
លោក ដេវីដ ឆាណ្ឌល័រ មានប្រសាសន៍ ថា “ វាពិតជាអាចទៅរួច ដែលអ្នកគាំទ្រគណបក្សសង្គ្រោះជាតិមួយចំនួនដែលមានការខកចិត្តអាចនឹងបំផ្ទុះគ្រាប់បែក ឬធ្វើអ្វីម្យ៉ាងពីព្រោះពួកគេមានកំហឹងចំពោះលទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោត”។ លោកបានមានប្រសាសន៍ទៀតថា ទោះជាយ៉ាងណា ការប៉ុនប៉ងផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាលទំនងជាមិនកើតមានឡើងទេ ដោយសារតែគណបក្សប្រឆាំងខ្វះអាវុធ។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា គណបក្សសង្គ្រោះជាតិពិតជាបានក្រោកឈរឡើងដើម្បីទទួលផលប្រយោជន៍តិចតួចពីការធ្វើបាតុកម្ម ហើយគណបក្សប្រឆាំងនឹងព្យាយាមបង្កើនប្រជាប្រិយភាពរបស់ខ្លួននៅក្នុងរដ្ឋសភាជាតិ។ លោកបានមានប្រសាសន៍ទៀតថា “ វាជាដំណោះស្រាយសមហេតុផលតែមួយគត់។ពួកគេមិនអាចរត់ចូលទៅក្នុងព្រៃទាំងងងឹតងងុលបានទេ ពីព្រោះពួកគេត្រូវទទួលការផ្តន្ទទោសដោយសារតែរឿងនោះ។ជំហរល្អបំផុតគឺត្រូវចូលរដ្ឋសភាដើម្បីធ្វើទឡ្ហីករណ៍ និងលើកឡើងពីបញ្ហានានាដូចជា អំពើពុករលួយជាដើម។ លោក ហ៊ុន សែន ប្រាកដជាមិនដឹងត្រូវធ្វើយ៉ាងណាឡើយចំពោះរឿងនោះ។ ពួកគេនឹងមានជ័យជម្នះកាន់តែច្រើន”។
មន្ត្រីការទូតជាន់ខ្ពស់មួយរូបនៅកម្ពុជាបានមានប្រសាសន៍ក្នុងលក្ខខណ្ឌអនាមិកថាឯកសាររបស់រដ្ឋាភិបាលដែលផ្ញើទៅឲ្យស្ថានទូតនិងបណ្តាអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល ក៏អាចជាកល្បិចយុទ្ធសាស្ត្ររបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាដែរ ដើម្បីជំរុញឲ្យស្ថានទូតបរទេសនានាបញ្ចុះបញ្ចូលគណបក្សប្រឆាំងថា មហាបាតុកម្មមិនមែនជាវិធីល្អបំផុតសម្រាប់ដោះស្រាយស្ថានភាពជាប់គាំងផ្នែកនយោបាយនាពេលបច្ចុប្បន្នទេ។ជាយូរមកហើយដែលគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា បានប្រើប្រាស់ក្រុម “ ភេរវករ” និងអំពើហិង្សា ដើម្បីបង្ខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះគណបក្សប្រឆាំង។ កាលពីខែឧសភា នគរបាលជាតិបានបង្ហោះរូបលោក សុន ឆ័យ តំណាងរាស្ត្រគណបក្សប្រឆាំងអមជាមួយលោក សួន សេរីរដ្ឋា ដែលបាននិយាយម្តងហើយម្តងទៀតអំពីការផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាល។
លោក ដេវីដ ឆាណ្ឌល័រ មានប្រសាសន៍ថា យុទ្ធសាស្ត្របែបនេះ គឺចាស់គំរឹលណាស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា និងរបបមុនៗក្នុងប្រទេសនេះធ្លាប់បានប្រើប្រាស់។
ប៉ុន្តែ យុទ្ធសាស្ត្របែបនេះទំនងជាមិនបានផលឡើយលើប្រជាពលរដ្ឋវ័យក្មេងដែលមានការអប់រំនិងមានការយល់ដឹងច្រើនជាង។ លោក ដេវីដ ឆាណ្ឌល័រ បានមានប្រសាសន៍ថា “ ខ្ញុំគិតថា គេស្គាល់ល្បិចចាស់គំរឹលរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាហើយ ហើយពេលនេះពួកគេត្រូវតែប្តូរវាចេញ”។
លោក យ៉ុង គឹមអេង ប្រធានមជ្ឈមណ្ឌលប្រជាពលរដ្ឋដើម្បីអភិវឌ្ឍន៍និងសន្តិភាពជាអង្គការក្នុងស្រុកមួយតស៊ូមតិដើម្បីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ និងសិទ្ធិមនុស្ស បានមានប្រសាសន៍ថា អំពើហិង្សាអាចនឹងកើតមានតិចតួច ប្រសិនបើបាតុកម្មកើតឡើង។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ យោងតាមអ្វីដែលគណបក្សប្រឆាំងប្រកាស ពួកគេនិយាយថា ពួកគេនឹងគ្រាន់តែធ្វើបាតុកម្មអហិង្សាប៉ុណ្ណោះ។ ពួកគេគ្រាន់តែចង់បានដំណោះស្រាយ។ ពួកគេមិនប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលទេ ហើយក៏មិនចង់ផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាលដែរ”។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា គណបក្សសង្គ្រោះជាតិមានសិទ្ធិគ្រប់យ៉ាងក្នុងការធ្វើបាតុកម្ម ប្រសិនបើនោះជាអ្វីដែលអ្នកគាំទ្រគណបក្សនេះយល់ថាចាំបាច់និងគ្មានការពាក់ព័ន្ធគ្នារវាងចលនាអំណាចពលរដ្ឋខ្មែរនិងការផ្ទុះគ្រាប់បែកក្រោយការបោះឆ្នោត។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ ខ្ញុំគិតថា នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា គណបក្សនយោបាយមិនចង់មានការពាក់ព័ន្ធជាមួយលោក សួន សេរីរដ្ឋា ទេ ហើយខ្ញុំបានឮថា គណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានប្រកាសថា ខ្លួនមិនពាក់ព័ន្ធនឹងគាត់ឡើយ។ ខ្ញុំគិតថា វាមិនមែនជាការពិតទេ។ ខ្ញុំមិនដឹងថា ពួកគេ [គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា] មានព័ត៌មានអ្វីទេ ប៉ុន្តែ ពួកគេគួរតែឃើញការពិត”។
ប៉ុន្តែ រដ្ឋាភិបាលដឹងច្បាស់ក្នុងចិត្តណាស់ថា បាតុកម្មទូទាំងប្រទេសអាចនឹងបង្កគ្រោះមហន្តរាយ។កាលពីថ្ងៃសុក្រ ទោះបីជាមន្ត្រីនៅក្រសួងមហាផ្ទៃបានបដិសេធមិនធ្វើអត្ថាធិប្បាយ ឬក៏មិនអាចទាក់បានក៏ដោយ ក៏លោក ផៃ ស៊ីផាន អ្នកនាំពាក្យទីស្តីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រីបានមានប្រសាសន៍ថា វោហារសាស្ត្រនៃពាក្យថា “ ដូរ” ចេញពីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិជាមូលហេតុដែលនាំមានការព្រួយបារម្ភ។ លោកបានមានប្រសាសន៍សំដៅដល់កុបកម្មមួយដែលបានកើតឡើងនៅ ខាងក្រៅការិយាល័យបោះឆ្នោតមួយក្នុងថ្ងៃបោះឆ្នោត បន្ទាប់ពីអ្នកបោះឆ្នោតយល់ថា សិទ្ធិបោះឆ្នោតរបស់ខ្លួនត្រូវបានដកហូត ហើយបន្ទាប់មកបានដុតរថយន្តកងរាជអាវុធហត្ថចំនួនពីរគ្រឿងថា “ គណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានដុតរថយន្តពីរគ្រឿង និងមានករណីមួយចំនួនកើតឡើង។ ខ្ញុំគិតថា វោហារសាស្ត្ររបស់មេដឹកនាំទាំងនេះគ្រាន់តែញុះញង់ប្រជាពលរដ្ឋប៉ុណ្ណោះ ហើយល្បែងដែលពួកគេលេង គឺជាភេរវកម្មនយោបាយ”។
លោក ផៃ ស៊ីផាន ក៏បានគូសបញ្ជាក់ដែរពីហានិភ័យទាក់ទិននឹងវោហារសាស្ត្ររបស់គណបក្សសង្គ្រោះជាតិប្រឆាំងវៀតណាម ដែលត្រូវបានប្រើប្រាស់យ៉ាងខ្លាំងក្លានៅមុនការបោះឆ្នោត។ ទោះបីជាគណបក្សប្រឆាំងបានគូសបញ្ជាក់ម្តងហើយម្តងទៀតថា ខ្លួនមិនជំរុញឲ្យមានការស្អប់ខ្ពើមជនបរទេស និងគ្មានទស្សនប្រឆាំងជនជាតិវៀតណាមក៏ដោយ ក៏លោក ផៃ ស៊ីផាន បានមានប្រសាសន៍ថា មហាបាតុកម្មអាចឈានដល់ការសម្លាប់ប្រជាជនវៀតណាម នៅតាមផ្លូវ។
លោកបានចោទសួរថា “ការប្រកាន់ពូជសាសន៍ប្រឆាំងជនជាតិវៀតណាម អាចនឹងធ្វើឲ្យមានការបណ្តេញជាតិពន្ធចេញពីប្រទេស។ រឿងបែបនេះអាចនឹងកើតមានឡើង យើងធ្លាប់មានមេរៀនពីរឿងនោះនៅក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៧០។ជនជាតិវៀតណាមរាប់សែននាក់ត្រូវបានសម្លាប់ ហើយក្រោយមកខ្មែរក្រហមបានចូលមកសម្លាប់ជនជាតិវៀតណាម។ តើនឹងមានអ្វីកើតឡើង ប្រសិនបើរឿងនោះកើតឡើងនៅក្នុងប្រទេស?”
លោក នីកូឡា អាហ្គោស្ទីនី មកពីអង្គការសហព័ន្ធអន្តរជាតិដើម្បីសិទ្ធិមនុស្ស បានមានប្រសាសន៍ថា ប្រសិនបើអំពើហិង្សាកើតមានឡើង វាអាចជាកំហុសរបស់ភាគីសងខាង។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ វាពិតជាគួរឲ្យព្រួយបារម្ភណាស់ ពីព្រោះការប្រើអំពើហិង្សាជាជម្រើសចុងក្រោយ ឬការគំរាមប្រើអំពើហិង្សាទំនងជានៅតែជាយុទ្ធសាស្ត្រនយោបាយស្របច្បាប់របស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ ប៉ុន្តែ វាក៏គួរឲ្យព្រួយបារម្ភដែរថា ការស្អប់ខ្ពើមជាតិពន្ធជាពិសេសប្រឆាំងនឹងជនជាតិវៀតណាម ទំនងជានៅតែជាយុទ្ធសាស្ត្រស្របច្បាប់របស់គណបក្សប្រឆាំង”៕
ប្រែសម្រួលដោយ តែម សុខុម