លទ្ធផលស៊ើបអង្កេតរបស់អង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលពីរបានបង្ហាញថា បណ្តាញមន្ត្រីក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡាដែលបានលួចសៀវភៅសិក្សាដែលទុកសម្រាប់ចែកជូនសិស្សដោយឥតគិតថ្លៃ ហើយបន្ទាប់មកបានលក់សៀវភៅទាំងនោះឲ្យសាលានានា ឬក៏ទីផ្សារក្នុងស្រុក។
ប្រតិបត្តិការស៊ើបអង្កេតធ្វើឡើងកាលពីខែធ្នូ និងខែមករា បានរកឃើញថា មន្ត្រីនៅមន្ទីរអប់រំស្រុក បានបង្អាក់ដំណើរការចែកចាយសៀវភៅសិក្សាផ្លូវការទាំងនេះ ហើយបានបង្កើតបណ្តាញរកប្រាក់ចំណូលបីសម្រាប់ផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន។ គួរបញ្ជាក់ថា សៀវភៅទាំងនេះត្រូវបានចែកចាយក្រោមមូលនិធិរបស់ធនាគារអភិវឌ្ឍន៍អាស៊ី (ADB)។
យោងតាមលោក សន ជ័យ មន្ត្រីតំណាងបណ្តាញរួបរួមដើម្បីគណនេយ្យភាពសង្គមនៅអាស៊ីបូព៌ា និងប៉ាស៊ីហ្វិកដែលបានអនុវត្តប្រតិបត្តិការស៊ើបអង្កេតនេះ ក្រោមកិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាមួយវិទ្យាស្ថានខ្មែរសំរាប់អភិវឌ្ឍន៍ជាតិ បានឲ្យដឹងថា គ្រឹះស្ថានបោះពុម្ពផ្សាយរបស់រដ្ឋ “បានផ្តល់ប្រាក់ដល់មន្ត្រីអប់រំថ្នាក់ស្រុក ដើម្បីចែកចាយសៀវភៅសិក្សាទាំងនោះ” ។
លោកបន្តថា “ប៉ុន្តែ មន្ត្រីទាំងនោះគ្រាន់តែទុកប្រាក់ និងសៀវភៅ ហើយបន្ទាប់មកទៀត ក៏គិតយកប្រាក់ពីនាយកសាលានៅពេលពួកគេទៅប្រមូល” សៀវភៅចែកចាយដោយឥតគិតថ្លៃទាំងនេះ។ លោកបានបន្តថា “សកម្មភាពបែបនេះជាការរំលោភកិច្ចសន្យា [ធ្វើឡើងជាមួយធនាគារ ADB]”។
កាលពីឆ្នាំ២០០៨ ធនាគារ ADB បានសន្យាផ្តល់ប្រាក់១,៣លានដុល្លារសម្រាប់បោះពុម្ពសៀវភៅសិក្សា តាមរយៈកិច្ចសន្យាជាមួយគ្រឹះស្ថានបោះពុម្ព និងចែកចាយ ជាស្ថាប័នរដ្ឋមួយទទួលបន្ទុកការងារបោះពុម្ព និងចែកចាយសៀវភៅសិក្សា។ គ្រឹះស្ថានបោះពុម្ព និងចែកចាយនេះត្រូវយកសៀវភៅចែកចាយនៅតាមសាលារៀនដោយផ្ទាល់ ក៏ប៉ុន្តែ ស្ថានប័ននេះបានរំលោភកិច្ចសន្យានេះ ដោយបានចុះកិច្ចសន្យាបន្តជាមួយមន្ត្រីអប់រំស្រុក សម្រាប់អនុវត្តដំណើរការនេះ នេះបើយោងតាមលទ្ធផលស៊ើបអង្កេតរបស់អង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលទាំងពីរនេះ។
បន្ទាប់មកមន្ត្រីអប់រំស្រុក បានយកសៀវភៅចែកចាយដោយឥតគិតថ្លៃទាំងនេះទៅឲ្យប្រភពចំណូលទាំងបី ពោលគឺទទួលបានប្រាក់ចំណូលពីគ្រឹះស្ថានបោះពុម្ព និងចែកចាយ សម្រាប់ការយល់ព្រមយកសៀវភៅទាំងនោះទៅចែកចាយ ទទួលបានចំណូលពីការយកសៀវភៅទាំងនេះទៅឲ្យនាយកសាលា និងទុកចំណែកខ្លះនៃសៀវភៅទាំងនោះសម្រាប់លក់ឲ្យបណ្ណាគារក្នុងស្រុកនានាដែលលក់បន្តទៅឲ្យសិស្ស ដែលសមតែទទួលបានសៀវភៅទាំងនោះដោយមិនបង់ប្រាក់។
លទ្ធផលស៊ើបអង្កេតនេះបានបង្ហាញបន្តទៀតថា សិស្សតែ១៥,៦ភាគរយនៃចំនួនសិស្ស៤៨៩នាក់ដែលត្រូវបានសម្ភាស បានទទួលសៀវភៅសិក្សាទាំងនោះបានគ្រប់មុខសម្រាប់ឆ្នាំសិក្សាបច្ចុប្ប ន្ន ខណៈដែល៤២ភាគរយទទួលបានតែជិតពាក់កណ្តាលប៉ុណ្ណោះ។ បន្ទាប់ពីបានអនុវត្តប្រតិបត្តិការស៊ើបអង្កេតរបស់ខ្លួនផ្ទាល់ ក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡា កាលពីថ្ងៃទី៣១ខែមករា បានព្រមានអាជីវករលក់សៀវភៅថា ពួកគាត់នឹងប្រឈមការរឹបអូស និងការផាកពិន័យ ប្រសិនបើពួកគេនៅតែបន្តលក់សៀវភៅអានឧបត្ថម្ភដោយធនាគារ ADB ទាំងនេះ។ គួរបញ្ជាក់ថា សៀវភៅទាំងនេះមានកំណត់សម្គាល់ថា “ហាមលក់។ កម្មសិទ្ធិរបស់រដ្ឋ”។
លោក រស់ សាលីន ប្រធានខុទ្ទកាល័យរបស់លោក ហង្ស ជួនណារ៉ុន រដ្ឋមន្ត្រីថ្មីក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡា បានមានប្រសាសន៍ថា “បញ្ហារឿងអាស្រូវនេះស្ថិតនៅត្រង់ថា ចំណុចចែកចាយបានក្លាយជាការិយាល័យស្រុក”។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ ដំណើរការចែកចាយគួរត្រូវបានអនុវត្តចាប់ពីគ្រឹះស្ថានបោះពុម្ព និងចែកចាយ ទៅសាលារៀន”។ ជាជាងទុកឲ្យមន្ត្រីរាជការស៊ីវិលទទួលខុសត្រូវចំពោះអំពើពុករ លួយនៅការិយាល័យអប់រំស្រុក លោក រស់ សាលីន បានលើកឡើងថា ក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡា គ្រាន់តែកែតម្រូវអំពើខុសឆ្គង និងយល់ថា សៀវភៅអានទាំងនោះគួរតែត្រូវបានយកទៅឲ្យសិស្ស។ លោកបានប្រសាសន៍បន្តទៀតថា “យើងអាចប្រើយន្តការផ្ទៃក្នុងរបស់យើងផ្ទាល់ ដើម្បីកំណត់អត្តសញ្ញាណ និងដាក់ពិន័យអ្នកប្រព្រឹត្ត”។
ក៏ប៉ុន្តែ លោក មិនបានពន្យល់លម្អិតអំពីទណ្ឌកម្មទាំងនោះទេ។ លោកបានមានប្រសាសន៍បន្តទៀតថា “ដំបូង យើងយកចិត្តទុកដាក់ទៅលើការប្រមូលសៀវភៅអាន ពីបណ្ណាគារ និងកន្លែងលក់ផ្សេងៗ ហើយយកទៅចែកចាយតាមសាលារៀនវិញ”។ ក៏ប៉ុន្តែ ភាពមិនប្រក្រតី មិនមែនកើតឡើងតែនៅការិយាល័យអប់រំស្រុកប៉ុណ្ណោះទេ។
នាយកដ្ឋានអភិវឌ្ឍន៍កម្មវិធីសិក្សារបស់ក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡា ដែលទទួលបន្ទុកលើការត្រួតពិនិត្យរំហូរសៀវភៅអានដែលត្រូវបានយកចេញពីគ្រឹះស្ថានបោះពុម្ព និងចែកចាយ ទៅប្រ គល់ឲ្យសិស្សនៅតាមសាលារៀននានានោះ ត្រូវបានរកឃើញថា បានពិនិត្យដំណើរការចែកចាយសៀវភៅដល់តែ១១សាលាក្នុងចំណោម៣៣សាលាដែលត្រូវបានចុះសម្ភាស។
លោក លឹម សុត្ថារិទ្ធ ប្រធានផ្នែកផ្គត់ផ្គង់សៀវភៅសិក្សានៅនាយកដ្ឋានអភិវឌ្ឍន៍កម្មវិធីសិក្សានៃក្រសួងអប់រំ យុវជន និងកីឡា បានអះអាងកាលពីម្សិលមិញថា ការយកសៀវភៅ និងប្រាក់ទុក មុនពេលយកទៅចែកចាយចោយឥតគិតថ្លៃ មិនមែនជាអំពើពុករលួយទេ ប៉ុន្តែ វាគ្រាន់តែជាកិច្ចសន្យាបន្តប៉ុណ្ណោះ។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “មន្ត្រីពីរឬបីនាក់ នៅការិយាល័យអប់រំថ្នាក់ស្រុកបានចុះកិច្ចសន្យាជាមួយគ្រឹះស្ថានបោះពុម្ព និងចែកចាយ” ដើម្បីចែកចាយសៀវភៅ។
លោកបានបន្តថា “ប្រធានការិយាល័យស្រុកស្នើសុំទុកសៀវភៅខ្លះសម្រាប់បញ្ជូនទៅទីផ្សារ… ហើយការិយាល័យអប់រំស្រុកស្នើឲ្យនាយកសាលាផ្តល់ប្រាក់ នៅពេលពួកគាត់យកសៀវភៅទាំងនោះ។ វាមិនមែនជារឿងខុសច្បាប់ទេ។ នោះគ្រាន់តែជាកិច្ចសន្យាបន្តប៉ុណ្ណោះ”។ ធនាគារ ADB បានបដិសេធមិនធ្វើអត្ថាធិប្បាយពីលទ្ធផលនៃការស៊ើបអង្កេតទៅលើការចែកចាយសៀវភៅសម្រាប់ចែកជូនដោយឥតគិតថ្លៃរបស់ខ្លួន៕ សុធា