ការស្រាវជ្រាវរកឃើញថា យុវជនខ្មែរជិត ១០០% មិនគិតអំពីរឿងនយោបាយជាបញ្ហាធំសម្រាប់ខ្មែរ ថ្វីត្បិតតែមកពីគេព្រួយអំពីសន្តិសុខរបស់គេ ហើយនិងកង្វះការលើកទឹកចិត្តពីរដ្ឋាភិបាល។
យ៉ាងណាក្តី បណ្ឌិត ហ្គាហ្វា ពាងម៉េត កាលលោកនៅរស់បានសរសេរទុក ដោយចង្អុលបង្ហាញកត្តាធំមួយទៀតទាក់ទងនឹងមនុស្សអាយុហួសពីយុវវ័យ គឺជនដែលមិនចេះរៀន មិនចេះបំភ្លេចចោលនូវអ្វីមិនត្រឹមត្រូវដែលខ្លួនបានរៀនរួចមកហើយ និងមិនចេះរៀនឡើងវិញសាជាថ្មី។ ម្យ៉ាងទៀត ពលរដ្ឋខ្មែរមិនប្រាកដក្នុងខ្លួនចំពោះអ្វីដែលខ្លួនចង់បាននោះទេ។
លោក ហាស់ សាន សូមអានជូនជ្រាបអត្ថបទអប់រំរបស់លោកមានសេចក្តីដូចតទៅនេះ៖
នៅចុងឆ្នាំ២០២២ អង្គការសង្គមស៊ីវិលអន្តរជាតិឈ្មោះ World Justice Project (WJP) ដែលមានបេសកកម្មលើកកម្ពស់នីតិរដ្ឋ បានផ្សាយឯកសារ “គម្រោងយុត្តិធម៌ពិភពលោក តារាងរៀងនីតិរដ្ឋឆ្នាំ២០២២” (World Justice Project (WJP) 2022 Rule of Law Index)។
នៅក្នុងតារាងនោះ ប្រទេសកម្ពុជាជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ១៣៩ ក្នុងចំណោមប្រទេសទាំងអស់ចំនួន១៤០ គឺមួយលេខខ្ពស់ជាងប្រទេសវេណេហ្ស៊ុយអេឡា ដែលនៅចុងប៉ូចគេ តែនៅក្រោមប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាន។
ផ្អែកលើតារាងនៃគម្រោងយុត្តិធម៌ពិភពលោកឆ្នាំ២០២២ នីតិរដ្ឋនៅប្រទេសកម្ពុជាបានធ្លាក់ពិន្ទុច្រើនធ្ងន់ធ្ងរ។ ការរឹតត្បិតសិទ្ធិសេរីភាពពលរដ្ឋ អំពើពុករលួយ និងអយុត្តិធម៌សង្គម បានទាញប្រទេសកម្ពុជាឲ្យធ្លាក់ពិន្ទុស្ថិតនៅក្រោមគេបំផុត។ អង្គការសិទ្ធិមនុស្សជាច្រើនបានចោទប្រទេសកម្ពុជាថាប្រើអំណាចតុលាការទៅរំលាយគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលជាបក្សប្រឆាំង និងបើកសវនាការកាត់ក្តីឆាកល្ខោនមួយចំនួនដើម្បីចាប់សកម្មជននយោបាយជាច្រើនរូបដាក់ពន្ធនាគារ។
អង្គការ WJP ថ្លែងថា មនុស្សចំនួនជាង ៤,៤ពាន់លាននាក់កំពុងរស់នៅក្នុងប្រទេសដែលនីតិរដ្ឋធ្លាក់ចុះថយនៅក្នុងឆ្នាំកន្លងមកនេះ។
នាយកប្រតិបត្តិរបស់ WJP បានបញ្ជាក់ថា ជាមូលដ្ឋាន នីតិរដ្ឋគឺសំដៅទៅលើភាពត្រឹមត្រូវដែលមានជាកត្តា ការទទួលខុសត្រូវ សិទ្ធិស្មើគ្នា និងយុត្តិធម៌សម្រាប់មនុស្សគ្រប់រូប។
វាគ្មានអ្វីភ្ញាក់ផ្អើលឡើយដែលរបបផ្ដាច់ការក្រុងភ្នំពេញបានបញ្ចេញប្រតិកម្មចំពោះអង្គការ WJP និងតារាងរៀងនីតិរដ្ឋឆ្នាំ២០២២។ គេមិនត្រូវមានអ្វីឆ្ងល់អំពីប្រតិកម្មដោយកំហឹងនេះឡើយ។ តែអ្វីដែលគួរឲ្យយើងចង់ដឹង គឺថាតើពលរដ្ឋខ្មែរនៅក្នុង និងក្រៅប្រទេសមើលឃើញសេចក្តីរាយការណ៍ដែលអង្គការអន្តរជាតិ “គម្រោងយុត្តិធម៌ពិភពលោក” បានផ្សាយនៅក្នុង “តារាងរៀងនីតិរដ្ឋ” នៅក្នុងទិដ្ឋភាពមួយណា? ខ្ញុំបានសរសេរនៅក្នុងអត្ថបទលើកមុនអំពីពាក្យពេចន៍លោក ឡូណារ៍ដូ ដា វិនជី (Leonardo da Vinci) ដែលថ្លែងអំពីប្រភេទមនុស្សដែលមើលឃើញ ប្រភេទមនុស្សដែលមើលឃើញនៅពេលមានគេចង្អុលប្រាប់ និងប្រភេទមនុស្សដែលមើលមិនឃើញ។
ខ្ញុំសូមជូនសេចក្តីថ្លែងមួយរបស់លោក អាល់វិន តូហ្វ្លឿរ (Alvin Toffler) ជនជាតិអាមេរិកាំងដែលជាអ្នកនិពន្ធ និងអ្នកសិក្សាអនាគតកាល។ លោក តូហ្វ្លឿរ ដែលបានសរសេរថា “the illiterate of the 21st century will not be those who cannot read and write, but those who cannot learn, unlearn and relearn” ដែលយើងអាចបកប្រែជាខ្មែរមានន័យថា៖ “អនក្ខរជននៅក្នុងសតវត្សទី២១ មិនមែនជាជនដែលមិនចេះអាន និងមិនចេះសរសេរអក្សរនោះទេ តែជាជនដែលមិនចេះរៀន មិនចេះបំភ្លេចចោលនូវអ្វីមិនត្រឹមត្រូវដែលខ្លួនបានរៀនរួចមកហើយ និងមិនចេះរៀនឡើងវិញសាជាថ្មី”។
ខ្ញុំនឹងជូនជាអត្ថបទនៅថ្ងៃមុខស្តីអំពីន័យដែលលោក តូហ្វ្លឿរ ថ្លែងថា “learn, unlearn” នឹង “relearn” ពីព្រោះវាមានសារសំខាន់ណាស់ចំពោះខ្មែរយើងក្នុងការកសាងអនាគតសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា។
ខ្ញុំបានអាននៅក្នុងសារព័ត៌មាន “ខ្មែរថែមស៍” ចុះខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២២ ស្តីអំពីលទ្ធផលនៃការស្ទង់មតិមួយនៅក្រោមចំណងជើងថា Cambodian youth lack interest in politics “យុវជននៃប្រទេសកម្ពុជាខ្វះការចាប់អារម្មណ៍នឹងនយោបាយ”។
សារព័ត៌មាន “ខ្មែរថែមស៍” បានដកស្រង់សេចក្តីរាយការណ៍មួយរបស់អង្គការតម្លាភាពអន្តរជាតិប្រទេសកម្ពុជា Transparency International Cambodia ដែលបានបង្ហាញថា យុវជនប្រទេសកម្ពុជាចំនួន ៨២% មិនមានការចាប់អារម្មណ៍នឹងនយោបាយទេ ពីព្រោះគេភ័យព្រួយនឹងបញ្ហាសន្តិសុខ និងកង្វះចំណេះដឹងអំពីកិច្ចការនយោបាយ។ “ខ្មែរថែមស៍” សរសេរថា តាមពាក្យសម្ដីរបស់លោកនាយកប្រតិបត្តិនៃអង្គការតម្លាភាពប្រទេសកម្ពុជា “យុវជននៃប្រទេសកម្ពុជាគ្មានការចាប់អារម្មណ៍នឹងនយោបាយ ពីព្រោះរដ្ឋាភិបាល និងភាគីពាក់ព័ន្ធឯទៀតមិនយកចិត្តទុកដាក់គ្រប់គ្រាន់នឹងយុវជន ជាពិសេសមិនបានផ្តល់ព័ត៌មានដល់យុវជន បើកទ្វារឲ្យយុវជនយល់អំពីសិទ្ធិរបស់គេ និងបង្កើតបរិយាកាសឲ្យយុវជនអាចចូលរួមចំណែកក្នុងសកម្មភាពនយោបាយ”។
របបផ្ដាច់ការក្រុងភ្នំពេញបានទាត់ចោលការសន្និដ្ឋានរបស់អង្គការតម្លាភាពអន្តរជាតិប្រទេសកម្ពុជា ថាមិនបានឆ្លុះបញ្ចាំងការពិត ក៏ប៉ុន្តែអ្នកជំនាញការខាងសកម្មភាពនយោបាយបានបញ្ជាក់ថា យុវជនខ្មែរមិនធ្វើសកម្មភាពនយោបាយ ពីព្រោះពួកគេគ្មានលទ្ធភាពនឹងចូលរួមដោយសារតែគ្មានការលើកទឹកចិត្ត ឬក៏រឹតត្បិតពីសំណាក់រដ្ឋាភិបាល។ សេចក្តីរាយការណ៍នៃការស្ទង់មតិបានសុំឲ្យរដ្ឋាភិបាលភ្នំពេញប្រកាន់ខ្ជាប់នូវសិទ្ធិពលរដ្ឋ និងសេរីភាពយុវជន ជាពិសេសសេរីភាពក្នុងការបញ្ចេញមតិ បង្កើតសមាគម និងការជួបប្រជុំ ព្រមទាំងសិទ្ធិទទួលព័ត៌មាន។
នៅក្នុងអត្ថបទ “កសាងប្រទេសកម្ពុជាឡើងវិញ” ចុះខែធ្នូ ឆ្នាំ២០២២ ខ្ញុំបានជូនជាគំនិតសូមឲ្យខ្មែរពង្រឹងថាមពលមួយហៅថា “សសរគ្រឹះជាតិ” (National Core) ដែលជាកត្តាគាំពារអាយុជីវិតប្រទេសកម្ពុជា ជាពិសេសនៅក្នុងកាលៈទេសៈដែលរបបអត្តាធិបតេយ្យក្រុងភ្នំពេញប្រឹងប្រែងបំពេញគោលបំណង ៣យ៉ាង គឺដាក់សម្ពាធលើពលរដ្ឋឲ្យលន់តួចុះចូលជាមួយបក្សកាន់អំណាច ឲ្យកោតខ្លាចធ្វើតាមបញ្ជា និងឲ្យសហការជាមួយថ្នាក់ដឹកនាំជាតិ។
មនុស្សយើងមិនមែនកើតមកមានសេចក្តីក្លាហាន ឬការខ្លបខ្លាចតាំងពីកំណើតទេ។ គឺសង្គមូបនីយកម្មដែលជួយបណ្ដុះសេចក្តីក្លាហាន ឬបង្កើនការខ្លបខ្លាច។ ភ្នាក់ងារនានានៃសង្គមូបនីយកម្មវេញត្បាញបង្កើតឥរិយាបថ និងអាកប្បកិរិយារបស់មនុស្ស។ យើងត្រូវបណ្ដុះចិត្តធ្វើការស្រមើស្រមៃដល់អ្វីខ្លះដែលយើងចង់បាន។
យើងត្រូវបណ្ដុះគំនិតច្នៃប្រឌិតបង្កើតអ្វីមួយដែលមិនដែលមានពីមុនមក។ ការស្រមើស្រមៃ បូកនឹងគំនិតច្នៃប្រឌិត បូកនឹងគំនិតវិជ្ជមានត្រិះរិះពិចារណា ជួយយើងឲ្យអាចដោះស្រាយបញ្ហាតូចធំបាន។ យើងត្រូវមានជំនឿទៅលើសមត្ថភាពរបស់យើង ហើយបង្កើតឆន្ទៈម៉ឺងម៉ាត់ថាយើងអាចរកជោគជ័យឃើញ។
បើមិនគិត និងព្យាយាមធ្វើដូចបរិយាយមកនេះទេ អនាគតរបស់ពលរដ្ឋខ្មែរប្រាកដជាគ្មានអ្វីក្រៅអំពីជាប់ទ្រុងទាសភាពតទៅទៀតឡើយ។ សូមកុំភ្លេចថា គ្មានជនអត្តាធិបតីណានៅក្នុងលោកនេះសុខចិត្តផ្ទេរអំណាចរដ្ឋនៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃរបស់ខ្លួនទៅឲ្យអ្នកផ្សេងឡើយ។ ជនអត្តាធិបតីដែលនៅបន្តអំណាចរបស់ខ្លួនបាន គឺដោយសារតែការជិះជាន់បំពានរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ពួកគេមិនជួបប្រទះនឹងផលវិបាក។
ពួកថីថុង និងអ្នកស្ម័គ្រចិត្តដែលបម្រើរបបផ្ដាច់ការមិនមែនមានជើងដីឥដ្ឋចាក់ជាប់នឹងដី ហើយគ្មានការភ័យព្រួយទេ ប៉ុន្តែដរាបណាពួកគេមិនបានជួបផលវិបាក គេនៅតែបម្រើរបបជិះជាន់ដដែល។
សម្ដីលោក ហ៊ុន សែន នាឆ្នាំ២០០៩ ជាសម្ដីលាក់បាំងការភ័យព្រួយតែប៉ុណ្ណោះ៖ “ខ្ញុំសូមបញ្ជាក់ថា អ្នកឯងជានរណាក៏ដោយ គណបក្សអ្វីក៏ដោយ បើហ៊ានជ្រៀតជ្រែកក្នុងគណបក្សប្រជាជន អ្នកឯងនៅឥតសុខទេ ខ្ញុំនឹងសម្រុកចូលរហូតដល់កន្លែងអ្នកឯងនៅពួនចុងក្រោយបង្អស់។ តើដឹងឬទេ អ្នកបាត់ខ្លួនមានចំនួនប៉ុន្មានហើយ?”
លោក ហ៊ុន សែន មិនមែនមិនដឹងថាពួកអ្នកតស៊ូមិនទាន់បានយកដៃជើងរបស់គេទៅបញ្ចាំកុងស៊ីនៅឡើយទេ។
ជាអកុសល ជនអត្តាធិបតី ហ៊ុន សែន នៅត្រួតត្រាប្រទេសកម្ពុជាតទៅទៀតបាន ក៏ពីព្រោះប្រភពថាមពលសំខាន់បំផុត គឺប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដែលជាទូទៅច្រើនតែជាមនុស្សអសកម្ម និងស្លូតត្រង់។ ពលរដ្ឋច្រើនតែយល់ឃើញថា លោក ហ៊ុន សែន និងគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា មាន “សិទ្ធិ” ត្រួតត្រាប្រទេសកម្ពុជា។
ទំនៀមទម្លាប់ និងវប្បធម៌ប្រដៅពលរដ្ឋរាប់ពាន់ឆ្នាំ ហើយឲ្យគោរពកោតខ្លាចមេដឹកនាំ។ នៅគ្រប់ការបោះឆ្នោតមិនត្រឹមត្រូវ និងឥតសេរីម្តងហើយម្តងទៀត របបក្រុងភ្នំពេញអះអាងថា ពលរដ្ឋខ្មែរបានបោះឆ្នោតឲ្យពួកគេ។ សកម្មភាពពលរដ្ឋ និងគណបក្សនយោបាយតូចៗជាច្រើនដែលចូលរួមបោះឆ្នោតដែលឥតត្រឹមត្រូវ និងឥតសេរីម្តងហើយម្តងទៀតនោះ វាគឺជាសកម្មភាពជួយសម្រួលជនអត្តាធិបតី និងរបបផ្ដាច់ការឲ្យស្របច្បាប់។
ទិដ្ឋិមួយលើកឡើងថា បើពលរដ្ឋភាគច្រើនបញ្ឈប់ការលន់តួចុះចូល និងការគោរពកោតខ្លាច ហើយបញ្ឈប់សហការជាមួយពួកអត្តាធិបតី របបផ្ដាច់ការនឹងរលំដួល ព្រោះគ្មានថាមពលបន្តដំណើរអំណាចជិះជាន់។ ជាអកុសល មានតែពលរដ្ឋខ្មែរខ្លួនឯងទេដែលអាចបំពេញមុខនាទីនេះបាន។ អ្វីដែលជាឆ្អឹងទទឹងកក្នុងការលុបបំបាត់លទ្ធិផ្ដាច់ការអត្តាធិបតេយ្យ គឺថាពលរដ្ឋមួយចំនួននៅមានមន្ទិលនៅឡើយថា តើការផ្លាស់ប្ដូររបបផ្ដាច់ការអាចមានទ្រង់ទ្រាយដូចម្តេច ហើយអាចទុកចិត្តកម្រិតណា?
អំពីអ្នកនិពន្ធ៖
បណ្ឌិត ហ្គាហ្វា ពាងម៉េត អតីតយុទ្ធជន “កងទ័ពជាតិរំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ” ពីឆ្នាំ១៩៨០ ដល់ឆ្នាំ១៩៨៩ បានបង្រៀនវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយចំនួន ១៣ឆ្នាំនៅសាកលវិទ្យាល័យអាមេរិកាំង នៅកោះ Guam ពីឆ្នាំ១៩៩១ ដល់ឆ្នាំ២០០៤ ដែលជាឆ្នាំលោកបានចូលនិវត្តន៍។
លោកអ្នកអាន និងស្តាប់ អាចចូលមើលគេហទំព័រ “គំនិតខ្មែរ” របស់លោកតាមអាសយដ្ឋាន www.kumnitkhmer.com ហើយអាចទាក់ទងនឹងលោកបានតាមរយៈសារអេឡិចត្រូនិក [email protected]៕