នេះអត្ថបទស្តីអំពីការប្រៀបធៀបជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់ពលរដ្ឋខ្មែរពីការប្រើប្រាស់កម្លាំងបាយទៅនឹងប្រាជ្ញា ដែលសរសេរដោយបណ្ឌិត ហ្គាហ្វារ ពាងម៉េត ហើយអានដោយលោក ហាស់ សាន។
បន្ទាប់ពីខ្ញុំចូលនិវត្តន៍ពីកិច្ចការបង្រៀននៅសាកលវិទ្យាល័យកោះ Guam នៅឆ្នាំ២០០៤ ខ្ញុំបានវិលត្រឡប់ទៅរស់នៅសហរដ្ឋអាមេរិកវិញ។ គ្រាមួយនោះ ខ្ញុំបាននាំចៅតូចៗពីរនាក់ដែលមានអាយុ ៥ និង ៧ឆ្នាំ ទៅដើរលំហែនៅជុំវិញមាត់ត្រពាំងមួយដែលស្ថិតនៅក្បែរភូមិ។
បន្ទាប់ពីរត់លេងមួយស្របក់ ចៅខ្ញុំក៏នាំគ្នាទៅឈរនៅក្បែរមាត់ទឹកត្រពាំង ហើយស្រែកហៅខ្ញុំទៅកាន់កន្លែងដែលពួកគេកំពុងឈរ ដើម្បីមើលសត្វខ្យងមួយហ្វូងវាររគើមៗចុះទៅក្នុងទឹកត្រពាំង។ ខណៈយើងកំពុងមើលសត្វខ្យងវារនៅមាត់ត្រពាំង មានសត្វទន្សាយព្រៃមួយគូរត់ពីគុម្ពស្ត្រប៊ែរី ដែលដុះនៅក្បែរទីនោះ។ ចៅខ្ញុំក៏ស្រែកឆោឡោដោយក្តីរំភើប ដ្បិតបានជួបនឹងសត្វព្រៃដោយចៃដន្យ។
ក្នុងនាមជាអតីតសាស្ត្រាចារ្យ និងជាអតីតថ្នាក់ដឹកនាំជាន់ខ្ពស់មួយរូបជាមួយនឹងរណសិរ្សជាតិរំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនៅទសវត្ស១៩៨០ ខ្ញុំយល់ឃើញថា នេះជាឱកាសដ៏ល្អមួយសម្រាប់បណ្ដុះប្រាជ្ញាដល់ចៅរបស់ខ្ញុំ។
ពួកយើងបន្តដើរសង្កេតមើលខ្យងដទៃទៀតជាច្រើនដែលកំពុងវារនៅតាមមាត់ត្រពាំង។ ខ្យងខ្លះហែលបណ្តែតខ្លួននៅក្នុងទឹកត្រពាំង។ ដើរបណ្តើរ ខ្ញុំនិយាយប្រាប់ចៅបណ្តើរថា តានឹងនិទានរឿងមួយអំពីទន្សាយ និងខ្យងប្រាប់ចៅ ដើម្បីទុកជាគតិពិចារណា។
បន្ទាប់ពីដើរទៅដល់ដើមឈើមួយដើមដែលដុះនៅក្បែរមាត់ត្រពាំង ខ្ញុំក៏នាំចៅទាំងពីរទៅអង្គុយក្រោមម្លប់ឈើនោះដើម្បីនិទានរឿងទន្សាយ និងខ្យងប្រាប់ពួកគេ។ រឿងនេះ ខ្ញុំបានយករឿងព្រេងនិទានទន្សាយរត់ប្រណាំងជាមួយនឹងអណ្ដើកមកធ្វើជាមូលដ្ឋាន។
ខ្ញុំចាប់ផ្តើមនិទានដោយនិយាយប្រាប់ចៅទាំងពីរថា៖ គ្រាមួយនោះ មានកូនខ្យងមួយឈ្មោះ “ទីងទីង” រស់នៅក្នុងទឹកត្រពាំងស្រដៀងគ្នានឹងត្រពាំងដែលនៅនឹងមុខយើងនេះ។ ឪពុកម្តាយ ទីងទីង ប្រាប់វាថា វាជាខ្យងប្រកបដោយទេពកោសល្យ។ ឯ ទីងទីង ក៏ដឹងដែរថាខ្លួនវាជាខ្យងមានទេពកោសល្យ ទោះបីវាមិនដឹងថាទេពកោសល្យដែលវាមាននោះជាអ្វីក៏ដោយ។
ថ្ងៃមួយ នៅពេល ទីងទីង កំពុងតែហាលថ្ងៃនៅលើថ្មដុះស្លែមួយដុំ មានសត្វទន្សាយមួយឈ្មោះ “កាំជ្រួច” បោលផ្លោតៗមកក្បែរមាត់ត្រពាំង។ ក្រឡេកឃើញ ទីងទីង កំពុងហាលថ្ងៃនៅលើថ្ម ទន្សាយក៏លាន់មាត់ថា “យី! ព្រឹកនេះថ្ងៃរះល្អណាស់ តែគួរអាសូរ អ្នកឯងបានត្រឹមតែវារមកសំកុកនៅលើដុំថ្មដុះស្លែនេះ មិនអាចរត់លេងនៅជុំវិញមាត់ត្រពាំងដូចយើងបាន។ នៅម្ខាងមាត់ត្រពាំងឯនោះមានរុក្ខជាតិស្រស់បំព្រងល្អណាស់។ ប៉ុន្តែខ្យងឯងធ្វើដំណើរយឺតណាស់ ប្រហែលជាគ្មានវាសនាបានទៅឃើញទេសភាពដ៏ស្រស់បំព្រងនោះទេ”។
ឮទន្សាយនិយាយដូច្នោះ ទីងទីង ក៏តបទៅទន្សាយវិញថា៖ “ឯងយល់ខុសហើយ! យើងជាសត្វខ្យងប្រកបដោយទេពកោសល្យ។ យើងអាចហែលទឹកទៅដល់ទីនោះលឿនជាងអ្នកឯងទៅទៀត”។
ទន្សាយឮខ្យងអះអាងដូច្នោះ វាក៏បបួលខ្យងរត់ប្រណាំងគ្នានៅជុំវិញមាត់ត្រពាំង។ ពួកគេទាំងពីរក៏ព្រមព្រៀងគ្នា ហើយទន្សាយ និងខ្យងក៏វិលទៅកាន់ជម្រករៀងៗខ្លួន ដើម្បីត្រៀមខ្លួនប្រកួតរត់ប្រណាំងគ្នានាថ្ងៃស្អែក។
ល្ងាចនោះ ទីងទីង បានកោះហៅខ្យងទាំងអស់ដែលរស់នៅក្នុងត្រពាំង ឲ្យមកជួបជុំគ្នាដើម្បីនិយាយប្រាប់អំពីកិច្ចសន្យាប្រកួតប្រណាំងរវាងទន្សាយឈ្មោះ កាំជ្រួច ជាមួយនឹងវា។ ទីងទីង ប្រាប់ខ្យងទាំងអស់គ្នាថា ដើម្បីយកឈ្នះទន្សាយ ទីងទីង សូមឲ្យខ្យងទាំងអស់គ្នាជួយខ្ញុំ ដោយគ្រាន់តែរាយគ្នារកស៊ីនៅជុំវិញមាត់ត្រពាំង។ ពេលឮទន្សាយស្រែកហៅឈ្មោះខ្ញុំថា “ទីងទីង អ្នកមកដល់ណា ហើយ” ខ្យងដែលស្ថិតនៅខាងមុខត្រូវឆ្លើយថា៖ “ខ្ញុំនៅឯនេះ!”។ ខ្យងទាំងអស់ក៏យល់ព្រមតាមសំណូមពររបស់ ទីងទីង។
លុះព្រឹកឡើង ទីងទីង បានទៅជួបនឹង កាំជ្រួច នៅកន្លែងណាត់ជួបរត់ប្រណាំងគ្នា។ ទីងទីង ប្រាប់ទន្សាយថា ដោយហេតុតែម្នាក់រត់ក្នុងទឹក និងម្នាក់ទៀតរត់លើដីគោក ដូច្នេះ កាំជ្រួច ត្រូវប្រកូកហៅឈ្មោះ ទីងទីង ថា៖ “ទីងទីង អ្នកមកដល់ណាហើយ?” ទីងទីង នឹងស្រែកឆ្លើយវិញថា “ខ្ញុំនៅឯនេះ!” ដើម្បីបញ្ជាក់អំពីទីកន្លែងដែល ទីងទីង រត់ទៅដល់។
បន្ទាប់ពីព្រមព្រៀងគ្នាហើយ កាំជ្រួច និង ទីងទីង ក៏ចាប់ផ្តើមរត់ប្រណាំងគ្នានៅជុំវិញមាត់ត្រពាំង។ ទន្សាយរត់បានមួយសន្ទុះក៏ឈប់ ហើយស្រែកសួរទៅខ្យងថា៖ “ទីងទីង អ្នកមកដល់ណាហើយ?” ខ្យង ដែលស្ថិតនៅខាងមុខទន្សាយឮដូច្នោះ ក៏ស្រែកឆ្លើយថា៖ “ខ្ញុំនៅឯនេះ!” កាំជ្រួច ឮខ្យងស្រែកឆ្លើយប្រាប់ថាវានៅខាងមុខឯនោះ ក៏ឱនក្បាលប្រឹងរត់យ៉ាងលឿនបន្ថែមទៀត។ ប៉ុន្តែទោះបីទន្សាយប្រឹងរត់លឿនយ៉ាងណា ក៏នៅតែមិនទាន់ខ្យង ដ្បិតខ្យងដែលនៅខាងមុខវា បន្តឆ្លើយប្រាប់វាថាគេបានរត់លឿនជាងវាមួយកម្រិត។ នៅទីបំផុត ទន្សាយក៏បានសុំចុះចាញ់ខ្យងនៅក្នុងការប្រកួតរត់ប្រណាំងគ្នានោះ។
បន្ទាប់ពីការប្រកួតប្រណាំងគ្នាជុំវិញត្រពាំង កាំជ្រួច ក៏សួរទៅ ទីងទីង ថា៖ “តើអ្នកឯងហែលទឹករបៀបណា បានជាលឿនដល់ម្ល៉ឹង?” ទីងទីង ឆ្លើយតបវិញថា៖ “ឯងមិនត្រូវមាក់ងាយសមត្ថភាពសត្វដែលឯងមើលឃើញថាទន់ខ្សោយជាងឯងនោះទេ ដ្បិតការប្រកួតប្រជែងគ្នាមិនមែនពឹងតែទៅលើកម្លាំងបាយឡើយ។ គេត្រូវពឹងលើប្រាជ្ញា និងភាពឆ្លាតវៃច្រើនជាង”។
មុននឹងនាំចៅៗទាំងពីររូបត្រឡប់ទៅផ្ទះវិញ ខ្ញុំបានយកមែកឈើតូចមួយមកគូរជារង្វង់មូលនៅលើដីក្បែរមាត់ត្រពាំង ហើយចុចចំណុចតូចៗនៅជុំវិញរង្វង់មូលនោះជាតំណាងសត្វខ្យង។ ខ្ញុំគូររង្វង់តូចមួយនៅក្រៅរង្វង់មូលនោះ ហើយចង្អុលបង្ហាញចៅទាំងពីរថា៖ នៅពេលទន្សាយរត់មកដល់ចំណុចនេះ ហើយស្រែកសួររក ទីងទីង គឺខ្យងនៅខាងមុខនោះដែលជាអ្នកឆ្លើយប្រាប់ទន្សាយ។ ខ្ញុំនិយាយផង យកមែកឈើចង្អុលទៅចំណុចមួយនៅខាងមុខផង។ នេះគឺជាវិធីដែលខ្យងអាចយកឈ្នះទន្សាយបាន។ ចៅខ្ញុំអង្គុយមើលខ្ញុំចង្អុលបង្ហាញយ៉ាងយកចិត្តទុកដាក់។
បន្ទាប់ពីស្តាប់ការពន្យល់បង្ហាញរបស់ខ្ញុំ ចៅប្រុសខ្ញុំរៀបរាប់ថា ទីងទីង មានខ្លួនតូច មិនចេះរត់ក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែចេះប្រើគំនិតប្រាជ្ញាណែនាំខ្យងឯទៀតឲ្យសហការគ្នា ដើម្បីប្រកួតប្រជែងយកជ័យជម្នះលើសត្វទន្សាយបាន។ ទីងទីង ពិតជាខ្យងគួរឲ្យសរសើរ និងទុកជាគំរូ។
មកដល់ផ្ទះវិញ ចៅៗនិយាយរឿងខ្យង និងទន្សាយប្រាប់យាយ ហើយយាយក៏បានសរសេរជារឿងនោះដាក់លើក្រដាសដោយមានភ្ជាប់រូបថតទន្សាយ និងខ្យងផង។ យាយបានបោះពុម្ពរឿងជាច្រើនសន្លឹកចែកចាយដល់ចៅៗដែលមិនបានទៅលេងកម្សាន្តនៅមាត់ត្រពាំងនាថ្ងៃនោះ។
នៅឆ្នាំ២០២២ កន្លងទៅនេះ ចៅប្រុសខ្ញុំដែលបានទៅលេងត្រពាំងកាលពីឆ្នាំ២០០៦ បានផ្ញើក្រដាសរឿងទន្សាយ និងខ្យងមួយសន្លឹកដែលយាយបានសរសេរបោះពុម្ព មកឲ្យខ្ញុំដោយឥតមានធ្វើអធិប្បាយអ្វីឡើយ។ ចៅប្រុសនេះកំពុងបញ្ចប់ការសិក្សាផ្នែកច្បាប់នៅក្នុងសាកលវិទ្យាល័យមួយនៅសហរដ្ឋអាមេរិក។
នេះជាឧទាហរណ៍មួយនៃសង្គមូបនីយកម្មដ៏សាមញ្ញបំផុតដែលអាចផ្តល់គំនិតប្រាជ្ញាដ៏ជ្រាលជ្រៅដល់មនុស្សទូទៅ៕
អំពីអ្នកនិពន្ធ៖
បណ្ឌិត ហ្គាហ្វារ ពាងម៉េត អតីតយុទ្ធជន “កងទ័ពជាតិរំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ” ពីឆ្នាំ១៩៨០ ដល់ឆ្នាំ១៩៨៩ បានបង្រៀនវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយចំនួន ១៣ឆ្នាំនៅសាកលវិទ្យាល័យអាមេរិកាំង នៅកោះ Guam ពីឆ្នាំ១៩៩១ ដល់ឆ្នាំ២០០៤ ដែលជាឆ្នាំលោកបានចូលនិវត្តន៍។
លោកបានទទួលមរណភាពនាចុងឆ្នាំ២០២២។ លោកអ្នកអាន និងស្តាប់អាចចូលមើលគេហទំព័រ “គំនិតខ្មែរ” របស់លោកតាមអាសយដ្ឋាន www.kumnitkhmer.com ។