មួយឆ្នាំទៀតដល់បោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់ដែលនឹងឃើញទំនោរសំឡេងឆ្នោតដំបូងចាប់តាំងពីការបោះឆ្នោតជាតិនាខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៣ដ៏ចម្រូងចម្រាសនោះ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីហ៊ុន សែន និងមេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំងគឺ លោក សម រង្ស៊ី នៅសប្តាហ៍នេះលាបពណ៌គ្នាទៅវិញទៅមកយ៉ាងខ្លាំង ដោយអ្នកបោះឆ្នោតលះបង់ចោលអស់ហើយ។
លោក ហ៊ុន សែន បានសរសេរនៅលើហ្វេសប៊ុកកាលពីថ្ងៃអង្គារ ដោយផ្តល់ទឡ្ហីករណ៍ថា គេទើបតែយល់ដឹងថា គណបក្សសង្គ្រោះជាតិគ្មានប្រវត្តិស្នាដៃអ្វីសម្រាប់ជាតិនិងប្រជាជនក្រៅតែពីមានរឿងអាស្រូវមួយចំនួនថា “ពលរដ្ឋលែងលង់ជឿលើពាក្យលួងលោមសន្យាតាមខ្យល់តទៅទៀតហើយ”។
លោក រង្ស៊ី ដែលមិនចាញ់ប្រៀប បានមានប្រសាសន៍ក្រោយមកថា រលកនៃការចាប់ខ្លួនថ្មីៗនេះលើតំណាងរាស្ត្រ អ្នករិះគន់រដ្ឋាភិបាលនិងអ្នកឃ្លាំមើលសិទ្ធិមនុស្សបង្ហាញថា លោក ហ៊ុន សែន គឺភ័យខ្លាចស្ទើរស្លាប់ចំពោះអ្វីដែលជាការបោះឆ្នោតត្រឹមត្រូវ។
លោក រង្ស៊ី បានមានប្រសាសន៍ក្នុងសារអ៊ីម៉េលពីក្រុងប៉ារីសថា “ឥឡូវនេះច្បាស់ក្រឡែតថា ហ៊ុន សែន កំពុងព្យាយាមធ្វើឲ្យខូច ឬធ្វើឲ្យប៉ះពាល់យ៉ាងធ្ងន់លើដំណើរការបោះឆ្នោត ពីព្រោះគាត់ដឹងថា គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជារបស់គាត់នឹងចាញ់ឆ្នោតពិតប្រាកដក្នុងឆ្នាំ២០១៧ និងឆ្នាំ២០១៨”។
នៅក្នុងប្រទេសជាច្រើន ការប្រកាសបែបហ្នឹងនឹងដាក់ផ្គូគ្នាប្រឆាំងនឹងរង្វាស់វិទ្យាសាស្ត្រនៃអារម្មណ៍សាធារណៈ។
ប៉ុន្តែការស្ទង់មតិបែបហ្នឹង ជាការរំខានរបស់មេដឹកនាំដែលខំប្រឹងទាំងលំបាកទូទាំងពិភពលោក គឺមិនមានធ្វើនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាទេ។
លោក គល់ បញ្ញា នាយកអង្គការខុមហ្វ្រែលបានមានប្រសាសន៍កាលពីថ្ងៃពុធថា “នៅទីនេះ គេមិនស្ទង់មតិដូចនៅក្នុងប្រទេសផ្សេងទៀតទេ។ វាអាចពិបាក គឺរសើបណាស់ ព័ត៌មានបែបនេះ”។
លោក បញ្ញា បានមានប្រសាសន៍ថា លោកចង់បានខ្លាំងណាស់ការស្ទង់មតិ ដោយចង្អុលទៅលើការស្ទង់មតិដែលគេធ្វើឡើងក្នុងប្រទេសលោកខាងលិចដោយមានការផ្គូឲ្យស៊ីគ្នាជាសម្មតិកម្ម គឺមានដូចជាឱកាសរបស់លោក ដូណាល់ ត្រាម ទល់នឹងអ្នកស្រី ហិលឡារី គ្លីនតុននៅក្នុងការបោះឆ្នោតប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិកនៅឆ្នាំនេះ។
លោក បញ្ញា បានមានប្រសាសន៍ថា “នៅក្នុងប្រទេសដទៃទៀត គេស្ទង់មតិច្បាស់ណាស់ គឺនរណានាំមុខ នរណាទីពីរ នរណានាំមុខ នរណាតាមពីក្រោយ។ យើងអាចមើលឃើញថា លោក ត្រាមនាំមុខគេ ហើយឥឡូវនេះ គ្លីនតុននាំមុខ អូ ឥឡូវត្រាមនាំមុខវិញម្តងហើយ”។
លោក បញ្ញា បានមានប្រសាសន៍ថា “ក្នុងស្ថានការណ៍បច្ចុប្បន្ន [នៅកម្ពុជា] ដោយមានការយាយីអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្ស តើពលរដ្ឋមានប្រតិកម្មដូចម៉្តេចចំពោះរឿងនោះ? ទាក់ទងនឹងបក្សប្រឆាំង រដ្ឋាភិបាល តើពលរដ្ឋគិតដូចម៉្តេច?”។
លោក បញ្ញា គឺមិនមែនមនុស្សតែម្នាក់ទេ ដែលចង់បានការស្ទង់មតិល្អប្រសើរលើអារម្មណ៍សាធារណជន។ លោក កែម ឡី អ្នកវិភាគនយោបាយដែលដឹកនាំក្រុមតស៊ូមតិខ្មែរដើម្បីខ្មែរបានសម្តែងការសោកស្តាយកាលពីថ្ងៃអាទិត្យថា លោកត្រូវផ្អែកលើការសង្កេតរៀបរាប់ផ្ទាល់ខ្លួន ដើម្បីធ្វើអត្ថាធិប្បាយលើនិន្នាការបោះឆ្នោត។
កាលពីដើមខែនេះ លោក ធន់ សារ៉ាយ ប្រធានសមាគមសិទ្ធិមនុស្សអាដហុកបានមានប្រសាសន៍ថា ការបោះឆ្នោតឃុំសង្កាត់នៅឆ្នាំក្រោយអាចដើរតួជា”ការបោះឆ្នោត”សម្រាប់ស្ទង់ប្រសិទ្ធភាពនៃកិច្ចប្រឹងប្រែងរបស់លោក ហ៊ុន សែន ដើម្បីទប់ស្កាត់ការគំរាមដែលធ្វើឡើងដោយលោក រង្ស៊ី ក្នុងពេលដែលការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០១៨កាន់តែខិតមកកៀក។
លោក សារ៉ាយបានមានប្រសាសន៍ថា “ធម្មតា នៅក្នុងសង្គមប្រជាធិបតេយ្យ គេស្ទង់មតិប្រជាពលរដ្ឋ ប៉ុន្តែឥឡូវនេះ យើងមិនអាចដឹងថា តើវាជាឥទ្ធិពលនៃគោលនយោបាយនិងស្នៀតរបស់លោក ហ៊ុន សែនយ៉ាងដូចម៉្តេច ដើម្បីទទួលបានប្រជាប្រិយភាពទេ”។
លោក សារ៉ាយ បានមានប្រសាសន៍ថា “យើងនឹងឃើញនៅឆ្នាំ២០១៧ថាមានអ្វីនឹងកើតឡើង។ ប្រសិនបើគេឈ្នះនៅឆ្នាំ២០១៧ អ៊ីចឹងគេនឹងបន្តរហូតដល់ការបោះឆ្នោតជាតិឆ្នាំ២០១៨ ប៉ុន្តែប្រសិនបើគេមិនឈ្នះនៅឆ្នាំ២០១៧ទេ វាអាចមានបញ្ហាខ្លះសម្រាប់ការបោះឆ្នោតនៅឆ្នាំ២០១៨”។
ការស្ទាបស្ទង់មតិបានបង្ហាញថាមានបញ្ហាកាលពីមុន ដោយវិទ្យាស្ថានសាធារណរដ្ឋអន្តរជាតិដែលផ្តល់មូលនិធិដោយសហរដ្ឋអាមេរិកដែលធ្វើការស្ទង់មតិគាំទ្ររបស់អ្នកបោះឆ្នោត មុននឹងការបោះឆ្នោតជាតិនាឆ្នាំ២០១៣ គឺដែលបានធ្វើឲ្យរដ្ឋាភិបាលគំរាមចាប់ខ្លួនមន្ត្រីបក្សប្រឆាំង។
មន្ត្រីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ៣រូបត្រូវចាប់ឃុំខ្លួនមួយសប្តាហ៍មុននឹងដល់ថ្ងៃបោះឆ្នោត ដោយសារចែកការស្ទង់មតិដែលគេអះអាងថា គណបក្សសង្គ្រោះជាតិនឹងឈ្នះ៦៤កៅអីទល់នឹង៥៩កៅអីរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។ រដ្ឋាភិបាលបានហៅការស្ទង់មតិនោះថាក្លែងបន្លំ ហើយក៏បានបញ្ជាឲ្យចាប់ខ្លួននរណាក៏ដោយដែលចែកការស្ទង់មតិនោះ។
វិទ្យាស្ថានសាធារណរដ្ឋអន្តរជាតិបានបដិសេធមិនបញ្ចេញការស្ទង់មតិជាសាធារណៈទេ ដោយចាត់ទុកថាជា”ទិន្នន័យផ្ទៃក្នុង”ដែលត្រូវបានបកស្រាយខុសដោយគណបក្សនានាជាច្រើនលើកច្រើនសា”។
លោក ផៃ ស៊ីផាន អ្នកនាំពាក្យទីស្តីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រីបានមានប្រសាសន៍កាលពីថ្ងៃពុធថា លោកមិនច្បាស់ថា គោលនយោបាយរបស់រដ្ឋាភិបាលយ៉ាងដូចម៉្តេចទៅលើការស្ទង់មតិទេ ប៉ុន្តែការស្ទង់មតិខ្លះត្រូវបានគេប្រើលេងល្បិចជាជាងផ្តល់ដំណឹងដល់សាធារណជន។
លោក ស៊ីផាន បានមានប្រសាសន៍ថា “យើងមានក្រុមហ៊ុនឯកជននិងអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួនដែលបានប្រមូលទិន្នន័យអំពីគណបក្សនយោបាយ ហើយក្លែងទិន្នន័យ។ ខ្ញុំមិនសំដៅលើនរណាម្នាក់ពិតប្រាកដទេ។ ប៉ុន្តែគេបំផ្លើសទិន្នន័យ”។
ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ភាពស្របច្បាប់និងភាពរសើបផ្នែកនយោបាយមិនត្រឹមតែជាឧបសគ្គចំពោះការធ្វើការស្ទាបស្ទង់ជាប្រចាំប៉ុណ្ណោះទេ។
លោក ស៊ីឡាស អ៊ីវឺរ៉ែត អ្នកតំណាងប្រទេសរបស់មូលនិធិ អាស៊ី បានមានប្រសាសន៍ក្នុងសារអ៊ីម៉េលថា “បញ្ហាធំបំផុតសម្រាប់ធ្វើការស្ទង់មតិឲ្យរួច គឺថាតើនរណានឹងចេញប្រាក់ធ្វើ?”
ក្នុងខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៤ ក្រុមរបស់លោកបានចេញរបាយការណ៍៩៧ទំព័រស្តីពី”លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា: ការស្ទង់មតិអ្នកបោះឆ្នោតកម្ពុជា” ដែលបានរកឃើញពលរដ្ឋខ្មែរត្រឹមតែ៣២ភាគរយប៉ុណ្ណោះដែលជឿថា ប្រទេសនេះដើរឆ្ពោះទៅរកទិសដៅត្រឹមត្រូវ ពោលគឺចុះពី៨១ភាគរយកាលពីការស្ទង់មតិលើកមុនក្នុងឆ្នាំ២០០៣។
លោក អ៊ីវឺរ៉ែត បានមានប្រសាសន៍ថា “នៅកម្ពុជា ការស្ទង់មតិជាសាធារណៈដែលតំណាងទូទាំងប្រទេសគឺចំណាយអស់ប្រាក់ច្រើន ពីព្រោះរហូតមកដល់ពេលនេះការស្ទង់មតិបែបហ្នឹង គឺពឹងផ្អែកលើការប្រមូលទិន្នន័យតាមរយៈបញ្ជីសំណួរផ្អែកលើក្រដាស”។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា ការធ្វើនិងដំណើរការនៃការសម្ភាសតែមួយអាចចំណាយអស់១០ដុល្លារ ហើយលោកបាននិយាយបន្ថែមថា ការស្ទង់មតិតាមទូរស័ព្ទមានសក្តានុពល ដើម្បីបញ្ចុះការចំណាយ ប៉ុន្តែនៅតែជាសូចនាករគួរឲ្យសង្ស័យទាក់ទងនឹងមតិសាធារណជន។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ហួសពីការប្រមូលទិន្នន័យ ដែលក្រុមហ៊ុនធ្វើការស្ទង់មតិជាប្រចាំ និងបង្ហាញការរកឃើញ កាលពីមុនបទពិសោធន៍គឺថា មាននិន្នាការបន្ទោសលើ’អ្នកប្រាប់រឿងអាក្រក់’ ប្រសិនបើលទ្ធផលស្ទង់មតិមិនត្រូវនឹងទស្សនពិតប្រាកដរបស់នរណាម្នាក់ ឬក៏គេចង់ឲ្យការពិតមើលឃើញយ៉ាងម៉េចនោះ។ សង្ឃឹមថា កម្លាំងនេះគឺផ្លាស់ប្តូរ”។
ក្នុងប្រទេសជាច្រើនដោយមានការស្ទង់មតិជាប្រចាំ គឺបណ្តាញសារព័ត៌មានបង់ប្រាក់ឲ្យក្រុមហ៊ុន ដើម្បីធ្វើការស្ទង់មតិ ហើយលោក សយ សុភាព ដែលគ្រប់គ្រងវិបសាយដើមអម្ពិល បាននិយាយថា លោកក៏ចង់ឲ្យមានការស្ទង់មតិនៅទីនេះដែរ។
ប៉ុន្តែលោកបាននិយាយថា បណ្តាញព័ត៌មានជាច្រើនដូចជាវិបសាយរបស់លោកកាលពីមុនពឹងផ្អែកលើអង្គការនានាមានដូចជា វិទ្យាស្ថានសាធារណរដ្ឋអន្តរជាតិនិងសមភាគីក្នុងការធ្វើការស្ទង់តាមវិធីសាស្ត្រនៃមតិសាធារណៈ។
លោក សុភាព បាននិយាយថា “គេមានអ្នកជំនាញ គេមានសមត្ថភាព ហើយគេមានធនធានមនុស្ស។ ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយរបស់យើងគឺប្រសើរជាងមុន…ហើយយើងមានគំនិតបែបនេះ ប៉ុន្តែយើងគិតថា យើងមិនមានអ្នកជំនាញ ហើយយើងមិនអាចធ្វើបានទេ។ វានឹងល្អហើយ បើយើងអាចធ្វើបាន”៕(រាយការណ៍បន្ថែមដោយ ឃួន ណារិម)