ចលនាកុម្មុយនីស្តនិយម និងក្រុមបក្សកុម្មុយនីស្តលែងមានប្រជាប្រិយភាពនាចុងទសវត្ស១៩៨០ គឺឆ្នាំ១៩៨៩ ក្រោយពីសហភាពសូវៀតដួលរលំ។ គោលការណ៍របស់បក្សកុម្មុយនីស្តចែងថា រំលាយវណ្ណៈជិះជាន់ ហើយបង្កើតរបបថ្មីដោយយកទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនធ្វើជាសម្បត្តិរួម ឬជាសមូហភាពជារបស់រដ្ឋ។
ដោយសារតែចលនាកុម្មុយនីស្តនិយមបាត់បង់ប្រជាប្រិយភាព បក្សកុម្មុយនីស្តបានប្រែរូបបំភ័ន្តភ្នែកមនុស្សដែលឱបក្រសោបយកទ្រឹស្ដីមូលធននិយមតាមបស្ចិមប្រទេស គឺលោកសេរី ដើម្បីអូសទាញយករូបិយប័ណ្ណបរទេសចូលស្រុក។ រចនាសម្ព័ន្ធគ្រប់គ្រងរបស់គេនៅដដែល ថ្វីបើគេរៀបចំខ្លួន និងនិយាយស្តីតាមបែបប្រទេសលោកសេរីក្តី។
តើការប្រែរូបរបស់ចលនាកុម្មុយនីស្តនេះ ធ្វើឲ្យពលរដ្ឋមានការយល់ច្រឡំបែបណាខ្លះ?
លោក ហាស់ សាន មានសេចក្តីរាយការណ៍អំពីរបៀបពួកផ្ដាច់ការបបួលគ្នីគ្នាដើម្បីការរស់រានយូរអង្វែង។
សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន ជាប្រទេសដឹកនាំដោយប្រព័ន្ធដោយបក្សនយោបាយតែមួយ ឯកបក្ស ឯកមគ្គ unitary system ប្រកាន់តាមមាគ៌ាទ្រឹស្ដីកុម្មុយនីស្តនិយម ដោយច្នៃការអប់រំមនោគមន៍វិជ្ជាតាមលំនាំទស្សនវិទូអាល្លឺម៉ង់ កាល់ ម៉ាក្ស និងទស្សនវិទូរុស្ស៊ី ឡេ នីន។ ជាប្រទេសប្រកាន់យកអំណាចផ្ដាច់ការផ្តាច់មុខគ្មានបក្សនយោបាយជំទាស់ គ្មានក្រុមប្រឆាំង ឬក្រុមជំទាស់។
ប្រទេសប្រកាន់របបដឹកនាំផ្ទុយពីប្រទេសប្រកាន់តាមមាគ៌ាប្រជាធិបតេយ្យ អ្នកដឹកនាំម្នាក់ ឬលើសពីម្នាក់ បង្កើតជាក្រុមតូចមួយធ្វើជាក្បាលម៉ាស៊ីន បង្កើតបណ្ដាញដង្ហែបក្សដោយផ្តល់លាភសក្ការៈដល់ពពួកជនដែលចេះលះបង់ដាច់ខាតដើម្បីបក្ស ពពួកជនស្ម័គ្រចិត្តត្រៀមខ្លួនគោរពប្រណិប័តន៍ស្មោះស្ម័គ្របម្រើការពារមេបក្ស និងពពួកឃាតករស្ម័គ្រចិត្ត willing executioners ឬពពួកសម្ងំសុខយកស្រួលសម្រាប់តែអត្តទត្ថភាព selfishness។
បញ្ញវន្ត អ្នកប្រាជ្ញ អ្នកមានគតិបណ្ឌិត គេកំណត់របៀបដឹកនាំមួយថាផ្ដាច់ការ ឬមិនផ្ដាច់ការនៅត្រង់ថា តើរបៀបគ្រប់គ្រងនោះជារបៀបដូចម្តេច។ មនុស្សខ្លះដែលមុជមិនជ្រៅទៅមិនឆ្ងាយ គេអាចនិយាយថា ពលរដ្ឋប្រទេសចិនមានសេរីភាព មានគំនិតមូលធននិយម មាននាយទុន មានសេដ្ឋីមានលុយគរដូចដំបូក សប្បាយរីករាយ មានសុភមង្គល។ ផ្ទុយទៅវិញ អ្វីៗដែលគេមើលឃើញនេះ គ្រាន់តែឃើញសម្បកក្រៅប៉ុណ្ណោះ។
របៀបផ្ដាច់ការម្យ៉ាងភាសាអង់គ្លេសហៅថា authoritarianism គឺរដ្ឋអំណាចផ្តល់សិទ្ធិសេរីភាពឲ្យពលរដ្ឋខ្លួនខ្លះៗ ប៉ុន្តែត្រូវស្ថិតក្នុងរង្វង់មាគ៌ាបក្សជាប្រភពអំណាច ដែលដាក់ទិសចេញឲ្យរដ្ឋាភិបាល ហៅថាអាជ្ញាបក ឬអ្នកដាក់បង្គាប់ ឬអ្នកដាក់អាជ្ញាបញ្ញត្តិ authority ដើម្បីអនុវត្ត និងឲ្យប្រជាពលរដ្ឋប្រតិបត្តិតាម ហៅថាអាជ្ញាករ ឬអ្នកស្តាប់ អ្នកធ្វើតាមបញ្ជា។
របៀបដឹកនាំបែបនេះ ដឹកនាំដោយមនុស្សមួយក្តាប់តូច ទោះជាបោះឆ្នោតជ្រើសរើសដោយពលរដ្ឋក្តី មិនបោះឆ្នោតដោយពលរដ្ឋក្តី គេមិនអនុញ្ញាតឲ្យមានបក្ស ឬគំនិតជំទាស់ ប្រជែង ប្រឆាំង រិះគន់ឡើយ។ មនុស្សគ្រប់រូបត្រូវដើរតាមផ្លូវគេកំណត់ឲ្យដើរ។ បើប្រឆាំង គេកម្ទេចចោល។
របៀបដឹកនាំបែបផ្តាច់មុខទាំងស្រុង អង់គ្លេសហៅថា totalitarianism មេដឹកនាំមានអំណាចគ្មានដែនកំណត់ គឺគេក្តោបក្តាប់អ្វីៗទាក់ទងនឹងជីវិតពលរដ្ឋឲ្យនៅក្នុងកណ្ដាប់ដៃអ្នកមានអំណាច៖ បិទសិទ្ធិសេរីភាពពលរដ្ឋ មនុស្សត្រូវរស់របៀបនេះ ឬរបៀបនោះ តាមដានជីវភាពរស់នៅពលរដ្ឋ សកម្មភាពកិច្ចការងារ ការប្រើពាក្យសម្ដី ការផ្សព្វផ្សាយព័ត៌មានពិត ដែលអ្នកកាន់អំណាចគ្មានព្រំដែននោះខំព្យាយាមលាក់។ គេធ្វើសេចក្តីសម្រេចលើបញ្ហាអ្វីមួយដោយមិនចាំបាច់ត្រូវការប្រជាមតិពីប្រជានិករ។
មេដឹកនាំរបបទាំងពីរបែបនេះតែងតែចង់កាន់អំណាច ឬធ្វើច្បាប់សម្រាប់ខ្លួនកាន់អំណាចរហូតមិនផ្ទេរឲ្យអ្នកណាឡើយ។ បើត្រូវផ្ទេរ គេផ្ទេរឲ្យតែអ្នកណាអាចដើរតាមផ្លូវតែមួយគត់ ហៅថាឯកមគ្គដែលខ្លួនធ្លាប់រក្សាអំណាចនោះរហូតដល់ស្លាប់តែប៉ុណ្ណោះ។ ពួកមេដឹកនាំប្រភេទកាន់អំណាចម្នាក់ឯងមួយជីវិត ភាសាអង់គ្លេសហៅថា dictator ឬ dictatorship ឬ despotism ភាសាសាមញ្ញខ្មែរថា ច្បាប់នៅនឹងមាត់ ឬនីតិមាត់។
ពួកទាំងនេះនិយមអត្តាធិបតេយ្យ autocracy ដូច្នេះគេមិនចង់បាន មិនត្រូវការប្រជាធិបតេយ្យ democracy អ្វីនោះទេ។ គេយកការបោះឆ្នោតមួយយ៉ាងគត់ ដែលគេគ្រប់គ្រង និងកំណត់លទ្ធផលមកអនុវត្ត ដើម្បីបង្ហាញសកលលោកថា គេដើរតាមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។
មេដឹកនាំក្នុងរបបគ្រប់គ្រងក្រៅពីរបបប្រជាធិបតេយ្យ ទាំងរបបផ្ដាច់ការ authoritarianism ទាំងរបបផ្តាច់មុខទាំងស្រុង totalitarianism គេប្រឹងប្រែងប្រើធនធានជាតិដើម្បីតែពង្រឹងអំណាច ពង្រឹងបក្សពួករបស់គេ ហើយបន្តក់ ឬសម្រក់ប្រយោជន៍ជាតំណក់ៗពីលើទៅក្រោមតាមជាន់ថ្នាក់ តាមឋានន្តរស័ក្តិ និងអតីតភាព។ ដំណាលពេលគ្នានោះ គេប្រឹងទាញផលប្រយោជន៍ពីពាណិជ្ជកម្មជាមួយប្រទេសសេរី មានប្រជាធិបតេយ្យពេញលេញ ព្រោះថាប្រទេសលោកសេរីភាគច្រើនលើសលប់ជាប្រទេសរីកចម្រើន ជឿនលឿន មានទ្រព្យធនស្តុកស្តម្ភ។ គេគិតថា វិធីបែបនេះជាវិធី ជាផ្លូវត្រូវ ផ្លូវចំណេញ-ចំណេញផ្លូវឈ្នះឈ្នះ គេហៅថា win-win។
មេគំនិតបដិវត្តន៍សូវៀត ពីសតវត្សទី១៩ ដល់សតវត្សទី២០ Vladimir Ilich Lenin បានកត់ត្រាក្នុងទំនាក់ទំនងការបរទេសជាមួយបស្ចិមប្រទេសថា៖ «ពួកមូលធននិយម នឹងលក់ខ្សែពួរឲ្យយើង ដែលយើងនឹងយកទៅព្យួរកគេវិញ»។ “The Capitalists will sell us the rope with which we will hang them.”
មួយវិញទៀត Lenin និយាយសម្រាប់គោលការណ៍នយោបាយក្នុងស្រុកថា៖ «ខណៈរដ្ឋនៅរស់រាន វានឹងមិនអាចមានសេរីភាពទេ។ ពេលណាមានសេរីភាព វានឹងពុំមានរដ្ឋទេ»។ “While the State exists, there can be no freedom. When there is freedom there will be no State.” [State and Revolution (1919) ch. 5]
បន្ទាប់មក មេដឹកនាំផ្ដាច់ការផ្តាច់មុខទាំងស្រុង ចាប់ផ្តើមបង្ហាញឥទ្ធិពលដែលបានមកពីការរកស៊ីចំណេញកើនទ្រព្យធនពីលោកសេរី មូលធននិយម ជាពិសេសពីប្រទេសនៅអាមេរិកខាងជើងពីរ គឺសហរដ្ឋអាមេរិក និងកាណាដា ព្រមទាំងសហភាពអឺរ៉ុប គេបានបញ្ជូនមនុស្សទៅរៀនសូត្រក្រេបយកចំណេះវិជ្ជា ជាពិសេសខាងផ្នែកបច្ចេកវិជ្ជា ខាងវិទ្យាសាស្ត្រ។ ចំពោះមុខវិជ្ជាលាក់ការណ៍ដែលទាក់ទងនឹងការសម្ងាត់សម្រាប់សន្តិសុខប្រទេសជាតិលោកសេរី ក្រុមផ្ដាច់ការផ្តាច់មុខប្រើវិធីលួចចម្លង ឬប្រើលុយ ប្រើចារបុរស spies ទិញការសម្ងាត់តាមរបៀបចារកម្ម spying។
រដ្ឋការនៃបក្សកុម្មុយនីស្តចិន គេប្រើនិស្សិត សាស្ត្រាចារ្យសាកលវិទ្យាល័យ ពាណិជ្ជករ វិនិយោគិន ឬសហគ្រិន អ្នកកាសែត ដែលមានប្រវត្តិជានាយទាហាននៃកងទ័ពរំដោះប្រជាជនចិន។ មនុស្សចេញធ្វើការ ឬមានបេសកកម្មការងារក្រៅប្រទេស ជាសមាជិកបក្ស ប្រើធនធានបក្ស មានភារកិច្ចបម្រើបក្ស។
ចុងទសវត្ស១៩៨០ ទីភ្នាក់ងារព័ត៌មានរដ្ឋស៊ីនហួ (Xinhua) រកជួលអគារធ្វើទីស្នាក់ការម្តុំទីតាំងដីទួលក្បែរក្រសួងការពារជាតិសហរដ្ឋអាមេរិក ហៅថាមន្ទីរបញ្ចកោណ (The Pentagon) ក្បែររដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតុន ប៉ុន្តែសភាជំទាស់ ហើយសេតវិមានក៏មិនអនុញ្ញាត។ ករណីលួច លក់ ទិញឯកសារសម្ងាត់យោធាទាក់ទងនឹងរូបមន្តផលិតអាវុធយុទ្ធភណ្ឌសហរដ្ឋអាមេរិករវាងជនជាតិចិន និងអាមេរិកាំង ឬចិន-អាមេរិកាំង ត្រូវបានអាជ្ញាធរចាប់បានបញ្ជូនទៅតុលាការផ្ដន្ទាទោសជាច្រើនករណី។
មានក្រុមហ៊ុនចិនជាច្រើនដែលភ្នាក់ងារមានសមត្ថកិច្ចស៊ើបការណ៍សម្ងាត់រកឃើញថាជាសហគ្រាសជួរមុខ បិទបាំងកិច្ចការយកការណ៍សម្ងាត់ផ្តល់ឲ្យយោធា និងបក្សកុម្មុយនីស្តចិន។ តាមស្ថិតិក្រសួងកសិកម្មសហរដ្ឋអាមេរិក នាឆ្នាំ២០១៩ ក្រុមហ៊ុនចិនធ្វើអាជីវកម្មកសិកម្មគ្រប់គ្រងផ្ទៃដីដាំដុះនៅសហរដ្ឋអាមេរិកទំហំប្រមាណជិត ៨ម៉ឺនហិកតារ ដែលមានទឹកប្រាក់ជិត ២ពាន់លានដុល្លារ។
ក្នុងខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២២ ក្រុមហ៊ុនចិនខាងរោងចក្រកិនពោត Fufeng ទិញដីទំហំ ៣០០ហិកតារ និងបើកហាងលក់ដូរមិនឆ្ងាយប៉ុន្មានពីមូលដ្ឋានទ័ពអាកាស Grand Forks រដ្ឋ North Dakota ដែលជាទីតាំងទុកឯកសារសម្ងាត់បំផុតខាងផលិតកម្មយន្តហោះដ្រូន។ សមាជិកសភាអាមេរិកាំងសម្ដែងក្តីបារម្ភចំពោះសន្តិសុខជាតិ និងផលិតផលកសិកម្មជាសន្តិសុខស្បៀងសម្រាប់ពលរដ្ឋនៅក្នុងដៃក្រុមហ៊ុនបរទេស។
កាលពីឆ្នាំ២០១៧ រដ្ឋាភិបាលក្រុងប៉េកាំង បានស្នើឧបត្ថម្ភទុន ១០០លានដុល្លារដើម្បីធ្វើសួនច្បារចិនលម្អដោយផ្កាចម្រុះពណ៌គ្រប់មុខ និងសង់វិហារចិនលើទំនួលដីក្នុងរដ្ឋធានីវ៉ាស៊ីនតុន សម្រាប់ទេសចរ។ ការិយាល័យភ្នាក់ងារប៉ូលិសសម្ងាត់ FBI បានស្រាវជ្រាវរកឃើញថា ទីតាំងសួនច្បារនោះនឹងដំឡើងបង្គោលអង់តែនទូរគមនាគមន៍ដោយក្រុមហ៊ុនអ៊ីនធឺណិតចិន Huawei ហើយគេដឹងថា ចិនបានបង្កើនសកម្មភាពយកការណ៍សម្ងាត់តាមប្រព័ន្ធអេឡិចត្រូនិកយ៉ាងខ្លាំងក្លា។
គម្រោងសួនច្បារ និងវិហារចិន ត្រូវបានគេលុបចោលវិញទាំងស្រុង។ ដូច្នេះ សកម្មភាពចារកម្មចិននៅបរទេសមានលក្ខណៈប្រហាក់ប្រហែលគ្នា គឺវាតទីទឹកដីបោះទីតាំងស៊ើបការណ៍សម្ងាត់តាមរយៈក្រុមហ៊ុនឯកជន និងស្ថាបនាទីតាំងយោធា បើសិនជាមានប្រទេសក្រីក្រកំពុងអភិវឌ្ឍពុករលួយជំពាក់បំណុលចិនវ័ណ្ឌក។
ចំពោះរដ្ឋដែលរណបចិន មានដូចជាប្រទេសលាវ រាជាណាចក្រកម្ពុជា ជាដើម ក្រុងប៉េកាំងងាយនឹងបង្កើនឥទ្ធិពលណាស់ ព្រោះថាជាប្រទេសត្រូវការជំនួយចិនចាំបាច់ ហើយចិនក៏មិនប្រិតប្រៀនការចាយវាយ និងអំពើពុករលួយដែរ។
គេផ្តល់ជំនួយ តែគេត្រូវការអ្វីមួយពីប្រទេសទាំងនេះវិញ មានពីការធ្វើសម្បទានដីសេដ្ឋកិច្ចធ្វើកសិកម្ម ដល់ការអនុញ្ញាតឲ្យសង់ទីតាំងមូលដ្ឋានយោធាចិន។ ប្រទេសលាវ មិនទាន់លេចមុខជាប្រទេសផ្តល់ទីតាំងយោធាដល់ចិនទេ មកពីក្រុងហាណូយ មានឥទ្ធិពលក្រាស់ក្រែលក្តាប់ជាប់គ្រប់ជ្រុងជ្រោយ ហើយអ្នកដឹកនាំសុទ្ធតែទទួលការអប់រំហ្វឹកហ្វឺននៅហាណូយ។
ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ចិនក៏បានទទួលដីសម្បទានសម្បើមណាស់ដែរ ដើម្បីបង្កើនផលិតផលកសិកម្មចិន ដែលអាចនឹងគ្រប់គ្រងសន្តិសុខស្បៀងអាហាររយៈពេលយូរអង្វែង។
បរទេសគេលូកដៃសាកល្បងម្តងបន្តិចៗ ថាតើលូកជ្រៅទៅឆ្ងាយបានដល់ណា ដែលទាំងអស់នេះវាអាស្រ័យលើរដ្ឋាភិបាល និងពលរដ្ឋប្រទេសនោះ។ បើគ្រាន់តែចង់បានលុយ លុយក្លាយជាអន្ទាក់មិនខាន។
ក្រៅពីនេះ មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលប្រទេសជាប់បំណុលចិន ក៏ងាយនឹងស្ម័គ្រចិត្តបម្រើប្រយោជន៍ឲ្យចិនកុម្មុយនីស្តដែរ ជាពិសេសតាមរយៈស្ថានទូតដែលមានអភ័យឯកសិទ្ធិទូត។ ក្នុងចំណោមមនុស្សដែលស្ម័គ្រចិត្តបម្រើបក្សប្រជាជនកម្ពុជានៅក្រៅប្រទេស ជាពិសេសនៅសហរដ្ឋអាមេរិក ពុំមាននរណាដឹងច្បាស់ថាអ្នកណាម្នាក់ធ្វើការសម្ងាត់ឲ្យចិនឡើយ។
យើងបានដឹង និងផ្សាយជាច្រើនភាគអំពីការពង្រីកវត្តមាន និងឥទ្ធិពលបក្សប្រជាជនកម្ពុជានៅក្រៅប្រទេស ដោយប្រើធនធានបានមកពីការធ្វើជំនួញជាមួយសហរដ្ឋអាមេរិក ដើម្បីបញ្ចុះបញ្ចូលទាក់ទាញពលរដ្ឋខ្មែរ-អាមេរិកាំងតាមសហគមន៍ខ្មែរក្នុងរដ្ឋនានាទូទាំងសហរដ្ឋអាមេរិក។ អ្នកគ្រប់គ្រងចាត់តាំងសមាជិកនៅបរទេស សុទ្ធសឹងតែជាកូនចៅមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់បក្ស ដែលមានតំណែង មុខងារ មុខនាទីជានាហ្មឺន នាយទាហានក្នុងជួររាជរដ្ឋាភិបាលឯកបក្ស។
ឆ្លើយតបនឹងការរាតត្បាតបង្កក្តីព្រួយបារម្ភដល់សមាជិកសហគមន៍ខ្មែរ-អាមេរិកាំង រដ្ឋាភិបាលអាមេរិកាំងបានផ្តើមពីការតាមដានការបណ្ដាក់ទុនពីជនបរទេសដោយផ្ទាល់ខ្លួន ឬដោយប្រើតំណាងដើរតួដាក់ឈ្មោះចុះបញ្ជីជំនួសម្ចាស់ដើមទុន ព្រមទាំងបង្កើនចំនួនទុនវិនិយោគនៅសហរដ្ឋអាមេរិក កាលពីខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០២១ ពី ២៥ម៉ឺនទៅ ១លានដុល្លារ បើធ្វើអាជីវកម្មក្នុងទីក្រុង។
ក្នុងឆ្នាំ២០២២ នេះ ប្រភពច្បាស់ការណ៍ពីខាងអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ច បានឲ្យដឹងថា អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ចអាមេរិកាំងកំពុងអង្កេតស្រាវជ្រាវលើពលរដ្ឋអាមេរិកាំងណាដែលបានដាក់ពាក្យសុំចូលបម្រើការក្នុងរដ្ឋាភិបាលសហរដ្ឋអាមេរិក។ គេបានបដិសេធបេក្ខជនដាក់ពាក្យសុំចូលធ្វើការជាកូនចៅដែលមានឪពុកម្តាយ បងប្អូនស្ម័គ្រចិត្តបម្រើប្រយោជន៍ឲ្យបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ដោយគេមន្ទិលសង្ស័យក្រែងមានអ្នកស្ម័គ្រចិត្តធ្វើការឲ្យបក្សកុម្មុយនីស្តចិនផងដែរជារបៀបប្រើដៃអ្នកដទៃ។
ប្រភពបញ្ជាក់ទៀតថា កូនចៅរបស់ពលរដ្ឋខ្មែរ-អាមេរិកាំងដែលក្រុមគ្រួសារជាឪពុកម្តាយ បងប្អូនជាប់ជំពាក់ជំពិននឹងបក្សប្រជាជនកម្ពុជា គេមិនចេញប័ណ្ណសន្តិសុខ security clearance បញ្ជាក់អំពីប្រវត្តិស្អាតស្អំគួរឲ្យជឿទុកចិត្តបានទេ។ នេះជាកម្មនាំមកនូវផលវិបាកប៉ះពាល់ដល់អនាគតកូនចៅខ្លួននៅសហរដ្ឋអាមេរិកនាអនាគតកាល។
អ្នកនិពន្ធ ប្រវត្តិវិទូ ទស្សនវិទូបារាំង François-Marie Arouet មានរហស្សនាមថា Voltaire (គ.ស. ១៦៩៤-១៧៧៨) សួរថា៖ «តើនយោបាយគ្មានអ្វីលើសពីក្បាច់ភូតភរកុហកដោយចេតនានោះទេឬ? (is politics nothing other than the art of deliberately lying?)»៕