បណ្ឌិត ហ្គាហ្វា ពាងម៉េត ជាអតីតវីរជនមួយរូបបានលះបង់គ្រួសារទៅចូលរួមចំណែកតស៊ូរំដោះជាតិមាតុភូមិនាទសវត្ស១៩៨០ ក្នុងចលនាតស៊ូមិនមែនកុម្មុយនីស្ត ក្នុងពេលក្រោយកងទ័ពកុម្មុយនីស្តយៀកណាម វាយលុកលុយទន្ទ្រានឈ្លានពាន ត្រួតត្រាកាន់កាប់ប្រទេសជាតិនាដើមឆ្នាំ១៩៧៩។
មុនចាកចេញទៅបង្រៀននិស្សិតនៅសាកលវិទ្យាល័យអាមេរិកាំង ឯកោះហ្គាម (Guam) ខាងផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ លោកក៏ធ្លាប់បានរួមចំណែកផ្តល់គំនិតដល់មេដឹកនាំចលនាតស៊ូដែលត្រៀមចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស ឆ្នាំ១៩៩១ ផងដែរ។
ស្ថិតក្នុងវ័យចូលនិវត្តន៍ លោកបានសរសេរអត្ថបទជាច្រើនចុះផ្សាយលើគេហទំព័ររបស់លោកផ្ទាល់ ដោយចែករំលែកគំនិត បទពិសោធន៍ ចំណេះដឹងរបស់លោកជាវិភាគទានដល់ការគិតគូរដឹកនាំកែប្រែសង្គមជាតិ ដើម្បីនាំមកនូវអធិបតេយ្យជាតិ ឯករាជភាព បូរណភាពមាតុភូមិ វឌ្ឍនភាព និងសុភមង្គលពិតប្រាកដដល់ខ្មែរគ្រប់រូបស្មើៗគ្នា។
លោកបានផ្តើមសរសេរអត្ថបទអប់រំឡើងវិញនៅខែសីហា កន្លងទៅនេះ ក្រោយពីបានសម្រាកអស់រយៈពេលមួយឆ្នាំ។
លោក ហាស់ សាន សូមអានអត្ថបទវិភាគមួយរបស់លោក ហ្គាហ្វា ពាងម៉េត ថាតើពលរដ្ឋត្រូវចូលរួមតស៊ូបែបណា ដើម្បីទទួលបាននីតិរដ្ឋពិតប្រាកដ?
ជាបឋម ខ្ញុំសូមជម្រាបដល់បងប្អូនអ្នកអាន និងអ្នកស្តាប់នៅជិតឆ្ងាយថា ខ្ញុំនិងគ្រួសារសុខសប្បាយជាធម្មតាទេ។ ក្នុងរយៈពេលជាងមួយឆ្នាំនេះ ខ្ញុំមិនបានសរសេរផ្សាយអត្ថបទឡើយ។ អត្ថបទចុងក្រោយរបស់ខ្ញុំក្រោមចំណងជើងថា “កម្ពុជាក្នុងគ្រាជំងឺរោគឆ្លង” បានចុះផ្សាយនៅក្នុងគេហទំព័រ “គំនិតខ្មែរ” www.kumnitkhmer.com នាថ្ងៃទី២៤ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២១។
ដោយមានការទទូចសុំពីសំណាក់កូន និងចៅខ្ញុំឲ្យខ្ញុំសរសេរអំពីប្រវត្តិរបស់ខ្ញុំពីកុមារភាពរហូតដល់បច្ចុប្បន្នកាល ដើម្បីទុកជាកេរដំណែលសម្រាប់ពួកគេ ខ្ញុំក៏បានដកឃ្លាមួយរយៈដើម្បីសរសេរជីវប្រវត្តិរបស់ខ្ញុំ។
ខ្ញុំរំភើបចិត្តជាខ្លាំង ហើយក៏សូមអរគុណប្រិយមិត្តមួយចំនួនដែលបានផ្ញើសារអ៊ីមែលមកសាកសួរអំពីសុខទុក្ខរបស់ខ្ញុំ ថ្លែងអំពីក្តីបារម្ភដល់សុខភាពខ្ញុំ ព្រមទាំងសម្ដែងការសោកស្តាយដោយខានបានអានអត្ថបទខ្ញុំជាច្រើនខែមកហើយ។ ក្នុងរយៈពេលជាងមួយឆ្នាំនេះ ខ្ញុំមានក្តីសោមនស្សជាពន្លឹកដោយសង្កេតឃើញមានអ្នកអាននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា និងនៅក្នុងប្រទេសផ្សេងៗបានចូលទស្សនាគេហទំព័រ “គំនិតខ្មែរ” និងចំណាយពេលវេលាជាច្រើនដើម្បីអានអត្ថបទអប់រំ និងអត្ថបទគំនិតផ្សេងៗ ព្រមទាំងមើលរូបភាព និងមើលខ្សែវីដេអូផងដែរ។
គឺកត្តាទាំងអស់នេះបានជំរុញឲ្យខ្ញុំខិតខំបន្តបេសកកម្មសរសេរផ្សព្វផ្សាយអត្ថបទឲ្យរឹងរឹតតែទូលំទូលាយ។ ខ្ញុំសង្ឃឹមថា ខ្ញុំអាចធ្វើកិច្ចការនេះបានច្រើនឆ្នាំទៅមុខទៀត។
ដោយបានឃើញថាមានអ្នកអានមួយចំនួនបានចំណាយពេលយូរបង្គួរក្នុងការអាន និងស្តាប់អត្ថបទអប់រំ និងអត្ថបទគំនិតនៅក្នុងគេហទំព័រ “គំនិតខ្មែរ” ខណៈខ្ញុំបានសរសេរផ្សាយអត្ថបទទាំងនោះស្តីអំពីប្រធានបទផ្សេងៗជាច្រើនរួចមកហើយ ជាពិសេសអំពីមុខនាទីរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗនៅក្នុងការជំរុញការអភិវឌ្ឍនយោបាយនៅប្រទេសកម្ពុជា នៅថ្ងៃនេះ ខ្ញុំសូមជូនអត្ថបទមួយក្នុងគំនិតដាស់ស្មារតី និងលើកទឹកចិត្តអ្នកអានឲ្យជឿថា ខ្មែរអាចកែប្រែសភាពការណ៍នៅប្រទេសកម្ពុជាបាននៅក្នុងគំនិត “កសាងកម្ពុជានីតិរដ្ឋ” មួយ។
ប្រទេសកម្ពុជាសព្វថ្ងៃស្ថិតនៅក្រោមរបបអត្តាធិបតេយ្យ ដែលជារបបជិះជាន់ផ្ដាច់ការរបស់បុគ្គលមួយរូប។ នៅក្រោមរបបនេះ ពលរដ្ឋខ្មែរគ្មានសិទ្ធិសេរីភាពស្មើគ្នាទេ ហើយក៏គ្មានឱកាសរកទទួលទាននៅក្នុងសភាវៈស្មើគ្នាដែរនៅក្នុងជីវិតរស់នៅ។ អ្នកគ្រប់គ្រងអត្តាធិបតីមិនទទួលស្គាល់ និងរាប់រកពលរដ្ឋខ្មែរឲ្យបានដូចៗគ្នាឡើយ។
បើយើងក្រឡេកមើលជុំវិញខ្លួន យើងនឹងឃើញថា អ្នកដឹកនាំរបបអត្តាធិបតេយ្យនៅប្រទេសកម្ពុជាបច្ចុប្បន្នជាមនុស្សជិះជាន់ដែលក្តោបអំណាចទាំង៣ គឺអំណាចនីតិប្រតិបត្តិ អំណាចនីតិប្បញ្ញត្តិ និងអំណាចតុលាការ ដែលផ្ទុយពីរបបប្រជាធិបតេយ្យ។ អំណាចទាំង៣ អនុញ្ញាតឲ្យជនអត្តាធិបតីធ្វើជាមេប៉ូលិសចាប់ចងផង ជាអ្នកបង្កើតច្បាប់ផង និងជាអ្នកកាត់ក្តីដាក់ទោសទណ្ឌដល់មនុស្សផងទាំងពួង។ នេះហើយដែលយើងហៅអ្នកគ្រប់គ្រងរបបអត្តាធិបតេយ្យថាជាជនផ្ដាច់ការ។
ជាឧទាហរណ៍ នៅពេលពួកគេភ័យខ្លាចគណបក្សសង្គ្រោះជាតិឈ្នះឆ្នោត គេក៏ចេញច្បាប់រំលាយគណបក្សនោះចោលទៅ។ បុគ្គលណាមានឥទ្ធិពលនៅក្នុងគណបក្សជំទាស់ ក៏ត្រូវបានជាប់ចោទអំពីបទល្មើសតាមតែពួកគេនឹកឃើញ។ ថ្មីៗនេះ កញ្ញា សេង ធារី ដែលជាសកម្មជនសិទ្ធិមនុស្សមួយរូប ត្រូវបានទាសករបម្រើមេដឹកនាំរំលោភអំណាចនៅក្រុងភ្នំពេញចាប់យកទៅដាក់គុកតាមតែមេដឹកនាំជិះជាន់គេបញ្ជា។
មេដឹកនាំផ្ដាច់ការដែលអាចបន្តកាន់ក្តោបអំណាចជិះជាន់បាន ក៏ដោយសារមានអ្នកគាំទ្រមួយចំនួនបានសុខចិត្តលះបង់សិទ្ធិសេរីភាពរបស់ខ្លួន លះបង់ឱកាសដែលខ្លួនមានដើម្បីភាពថ្កុំថ្កើង និងយុត្តិធម៌ ហើយទៅស្ម័គ្រចិត្តធ្វើជាខ្ញុំកញ្ជះបម្រើជនអត្តាធិបតីដើម្បីជាថ្នូរនឹងមុខនាទីគ្មានខ្លឹមសារ។ ជាលទ្ធផល មនុស្សទូទាំងនគររស់នៅក្នុងស្ថានភាពជាចំណាប់ខ្មាំងរបស់គេ។
នៅប៉ុន្មានខែខាងមុខនេះ រដ្ឋាភិបាលអត្តាធិបតេយ្យក្រុងភ្នំពេញនឹងរៀបចំឆាកល្ខោនប្រជាធិបតេយ្យទៅតាមកាលកំណត់ ដោយរៀបចំធ្វើការបោះឆ្នោតជាតិដែលមានគណបក្សតូចៗជាច្រើនចូលប្រឡូកផង។ គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា គេនឹងប្រកាសឈ្នះឆ្នោត ពីព្រោះមានគណបក្សតូចៗជាច្រើនចូលរួមប្រកួតប្រជែង។
ជនផ្ដាច់ការអត្តាធិបតីមិនហ៊ានឲ្យគណបក្សសង្គ្រោះជាតិចូលរួមប្រកួតនៅក្នុងការបោះឆ្នោតទេ។
បន្ទាប់ពីការបោះឆ្នោតរួច ស្ថាប័នរៀបចំការបោះឆ្នោតនឹងប្រកាសថា គណបក្សរបស់ជនអត្តាធិបតីទទួលបានជ័យជម្នះ។ អង្គការអន្តរជាតិនានានឹងផ្ដន្ទាទោសរបបអត្តាធិបតេយ្យក្រុងភ្នំពេញ អំពីកង្វះសេរីភាព និងយុត្តិធម៌នៅក្នុងការបោះឆ្នោត។ បន្ទាប់ពីសម្ដែងល្ខោនបោះឆ្នោតរួច អ្វីៗនឹងដំណើរការដូចប្រក្រតី។ គ្មានអ្វីប្លែក ឬផ្លាស់ប្ដូរឡើយ។
នៅក្នុងអត្ថបទខ្ញុំនៅថ្ងៃនេះ ខ្ញុំចង់រំឭកពលរដ្ឋខ្មែរថា ព្រះពុទ្ធបានបង្រៀនមនុស្សជាតិជាង ២៥០០ឆ្នាំមកហើយថា គ្មានអ្វីអាចនៅគង់វង្សឥតប្រែប្រួលបានទេ ក៏ប៉ុន្តែការប្រែប្រួលដែលអាចកើតមានទៅរួច លុះត្រាណាតែមនុស្សប្រើគំនិត ហើយធ្វើសកម្មភាពកែប្រែ។
មេដឹកនាំប្រទេសឥណ្ឌា លោក មហាត្មះគន្ធី ដែលបានបណ្តេញចក្រពត្តិនិយមអង់គ្លេសចេញពីប្រទេស ហើយយកឯករាជ្យមកជូនប្រទេសជាតិវិញ បានថ្លែងថា “គឺតួខ្លួនអ្នកម្នាក់ៗនេះហើយដែលជារូបភាពនៃការប្រែប្រួលដែលអ្នកចង់បាន”។
អ្នកស្រី ម៉ាហ្គារិទ ម៊ីត (Margaret Mead) អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រវប្បធម៌ជាតិអាមេរិកាំងបានបញ្ជាក់ថា “សូមកុំសង្ស័យថា ក្រុមតូចមួយនៃប្រភពពលរដ្ឋដែលមានគំនិត និងប្ដេជ្ញាចិត្តអាចផ្លាស់ប្ដូរពិភពលោកបាន។ ជាការពិតថា វាជារឿងតែមួយគត់ដែលធ្លាប់បានផ្លាស់ប្ដូរពិភពលោក”។
គំនិតវិជ្ជមាន និងគំនិតបង្កបង្កើតឲ្យមានអ្វីដែលមិនធ្លាប់មាន នឹងបើកទ្វារហុចឱកាសផ្សេងៗឲ្យសកម្មជនដែលប្ដេជ្ញាចិត្តនាំមកនូវអ្វីដែលពួកគេចង់បាន។ មេដឹកនាំអត្តាធិបតីខ្មែរបច្ចុប្បន្នមិនមែនជាធម្មិកជើងដីឥដ្ឋគាស់រំលំមិនបាននោះទេ។ ពួកថីៗទាំងនោះជាមនុស្សចេះភ័យចេះខ្លាចដូចមនុស្សឯទៀតដែរ។ បើមិនជឿ ចូរបំភ័យផងបន្លាចផងទៅមើល បើមិនថីៗមេក្រមីស្ម័គ្រចិត្តទាំងហ្វូងរត់ជាន់គ្នារកកន្លែងពួនក្រោមតុជាមិនខាន។
ខ្ញុំឃើញមានខ្មែរដែលស្អប់របបអត្តាធិបតេយ្យហាក់ដូចជានៅមិនទាន់អស់ចិត្តថា ប្រទេសនានាដែលគាំទ្រសន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសឆ្នាំ១៩៩១ នៅមានសមានចិត្តចេញខ្លួនមក “ប្រស់” កិច្ចព្រមព្រៀងអន្តរជាតិនេះ ហើយបង្ខំឲ្យរបបជិះជាន់នៅក្រុងភ្នំពេញគោរពសន្ធិសញ្ញាដែលពួកគេបានយកមកទ្រាប់គូទអង្គុយ។ ខ្ញុំមិនដែលសុបិនអំពីរឿងនេះទាល់តែសោះ។ ខ្ញុំបន់សុំឲ្យបានឃើញប្រទេសហត្ថលេខីណាមួយចេញមុខបង្ហាញសាច់ដុំថា គេនឹងចាត់វិធានការឲ្យមានការគោរពសន្ធិសញ្ញាសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ប៉ុន្តែមកទល់ថ្ងៃនេះ ខ្ញុំហាក់ដូចជាមិនទាន់ឃើញមានសញ្ញាអ្វីមួយគួរជាទីសង្ឃឹមឡើយ។
អ្វីដែលធ្វើឲ្យខ្ញុំហ្មងសៅក្រៃលែង គឺ “រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា” ដែលសភាធម្មនុញ្ញកម្ពុជាបានអនុម័តនៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៣ ដែលមាន ១៥៨មាត្រាថាជាច្បាប់កំពូលរបស់ប្រជាជាតិខ្មែរ ត្រូវបានរបបជិះជាន់នៅភ្នំពេញសព្វថ្ងៃយកជាន់ឈ្លី។ នៅក្រោមរដ្ឋធម្មនុញ្ញនេះ ប្រទេសកម្ពុជាជាប្រទេសគោរពនីតិរដ្ឋ ដែលកំណត់ច្បាស់លាស់ និងដាក់លក្ខខណ្ឌលើការប្រើអំណាចនានា។
នីតិរដ្ឋឈរលើគោលការណ៍ថា មនុស្សនិងស្ថាប័នទាំងអស់នៅក្នុងរដ្ឋត្រូវគោរព និងទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខច្បាប់ដែលត្រូវអនុវត្តដោយត្រឹមត្រូវ និងដោយស្មើភាព។ នីតិរដ្ឋ គឺសំដៅទៅលើរដ្ឋាភិបាលដែលត្រូវផ្អែកលើគោលការណ៍ច្បាប់ មិនមែនលើគោលការណ៍មនុស្សទេ។ នីតិរដ្ឋមានន័យថា ច្បាប់ខ្ពស់ជាងគេ និងខ្ពស់ជាងបុគ្គលទាំងអស់ គឺគ្មានបុគ្គល ឬស្ថាប័នរដ្ឋាភិបាលមួយណានៅពីលើច្បាប់ឡើយ។ អ្វីដែលនៅចំពោះមុខ គឺរបបភ្នំពេញមិនឲ្យខ្មែរមានសិទ្ធិស្មើគ្នា មានឱកាសរស់នៅដូចគ្នា និងមានការទទួលស្គាល់ និងរាប់អានដូចគ្នា និងស្មើគ្នា។
គួរកត់សម្គាល់ថា ធម្មជាតិរបស់មនុស្សនៅក្នុងសង្គមមិនដែលឈប់ស្រេកឃ្លានសេរីភាព យុត្តិធម៌ និងសេចក្តីថ្លៃថ្នូររបស់ខ្លួនទេ។ ការតស៊ូទាមទារសេរីភាព យុត្តិធម៌ និងសេចក្តីថ្លៃថ្នូររបស់មនុស្ស គឺគ្មានទីបញ្ចប់ឡើយ។ យ៉ាងដូច្នេះ យើងមិនត្រូវឆ្ងល់ ឬភ្ញាក់ផ្អើលទេ បើយូរឬឆាប់នឹងឃើញមានខ្មែរដែលនៅតែស្រេកឃ្លាន និងតស៊ូទាមទារសេរីភាព យុត្តិធម៌ និងសេចក្តីថ្លៃថ្នូរដោយឥតភ័យខ្លាចអំណាចមេដឹកនាំផ្ដាច់ការ។
សិទ្ធិ សេរីភាព និងឱកាសនានានៅក្នុងការប្រកបកិច្ចការងារ មិនមែនរក្សាទុកសម្រាប់តែគ្រួសារ និងបក្សពួករបស់ជនផ្ដាច់ការទេ។ វាជារបស់យើងគ្រប់គ្នា។ បើយើងមិនក្រោកឈរឡើងទាមទារឲ្យស្រុះគ្នាទេនោះ សេចក្តីទុក្ខវេទនានឹងតាមចងពៀរយើងតជំនាន់៕
“អំពីអ្នកនិពន្ធ”៖
បណ្ឌិត ហ្គាហ្វា ពាងម៉េត អតីតយុទ្ធជន “កងទ័ពជាតិរំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ” នាឆ្នាំ១៩៨០ ដល់ឆ្នាំ១៩៨៩ បានបង្រៀនវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយចំនួន ១៣ឆ្នាំនៅសាកលវិទ្យាល័យអាមេរិកាំង នៅកោះ Guam ពីឆ្នាំ១៩៩១ ដល់ឆ្នាំ២០០៤ ដែលជាឆ្នាំលោកបានចូលនិវត្តន៍។
បច្ចុប្បន្ននេះ លោករស់នៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក។ លោកអ្នកអាចចូលមើលគេហទំព័រ “គំនិតខ្មែរ” របស់លោកតាមអាសយដ្ឋាន www.kumnitkhmer.com ហើយអាចទាក់ទងនឹងលោកបានតាមរយៈសារអេឡិចត្រូនិក [email protected]។