ពីរថ្ងៃមុនពេលកិច្ចប្រជុំកំពូលអាស៊ាន ចាប់ផ្តើមនៅក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ ប្រជាជនភូមារាប់លាននាក់បានទៅបោះឆ្នោតជ្រើសរើសបេក្ខជនមកពីគណបក្សសាមគ្គីបង្រួបបង្រួម និងការអភិវឌ្ឍន៍ និងគណបក្សសម្ពន្ធជាតិ ដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ របស់លោកស្រី អ៊ុងសាន ស៊ូ ជី ដែលគាំទ្រលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនិងគណបក្សនយោបាយមួយចំនួនទៀត។
ខណៈដែលការបោះឆ្នោត ជាប្រវត្តិសាស្ត្របានចាប់ផ្តើមនោះ ពិភពលោកកំពុងវាយតម្លៃចំពោះការបោះឆ្នោតនេះ ដើម្បីដំណើរការកែទម្រង់នៅក្នុងប្រទេសភូមា។
បើទោះជាមិនបានសុក្រឹតក៏ដោយ ក៏ការបោះឆ្នោតនេះ គឺជាការសាកល្បងដ៏សំខាន់មួយនៃការប្តេជ្ញារបស់របបនេះ ដើម្បីឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរដែរ ហើយប្រទេសលោកខាងលិចភាគច្រើន ពេលនេះត្រូវសួរខ្លួនឯងថា តើការបោះឆ្នោតនេះល្អសមល្មមនឹងចាប់ផ្តើមលុបចោលការដាក់ទណ្ឌកម្មយ៉ាងយូរមកហើយ មកលើប្រទេសភូមាយ៉ាងណា។
លោកជូស័រឃ័រឡិនហ្សិក (Joshua Klant-zick)ក្រុមប្រឹក្សាផ្នែកទំនាក់ទំនងបរទេសបានសរសេរ កាលពីខែធ្នូថា “ មានចំណុចអន្តរកាលមួយ ប្រកបដោយសក្តានុពលដែលមិនធ្លាប់ដោះស្រាយក្នុងចំណោមអ្នកធ្វើនយោបាយ។ វាហាក់ដូចជាមានទំនាក់ទំនងតិចតួចទៅនឹងការខិតខំប្រឹងប្រែងអស់រយៈពេលច្រើនទសវត្សរ៍ របស់បណ្តាប្រជាជាតិខាងក្រៅ”។
លោកលីចូន (Lee Jones)សាស្ត្រាចារ មកពីសាកលវិទ្យាល័យ ឃ្វីន ម៉ារី (QueenMary) ក្រុងឡុងដ៍ ដែលបានសរសេរអំពីអាស៊ាន ទំនងជាយល់ស្របតាមគំនិតនេះ។
លោក ចូន បានលើកឡើងថា “ ដំណើរការកែទម្រង់នៅក្នុងប្រទេសភូមា គឺជាលទ្ធផលដ៏ធំធេងនៃកត្តាក្នុងស្រុក ដែលក្នុងនោះកម្លាំងខាងក្រៅរាប់ទាំងអាស៊ាន មានការគ្រប់គ្រងតិចតួចបំផុត”។ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ២០០៤ ប្រទេស បានបញ្ចប់ការគាំទ្របស់ខ្លួន អស់រយៈពេលជាច្រើនទសវត្សរ៍ ដល់ក្រុមកុលសម្ពន្ធបះបោរមួយចំនួនក្នុងប្រទេសភូមាភាគខាងជើងបានជួយលើកទឹកចិត្តក្រុមកុលសម្ពន្ធនេះឲ្យចូលរួមជាមួយរដ្ឋាភិបាលក្នុងការរៀបចំតាក់តែងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដោយយកតាមបទពិសោធ របស់ប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី ក្រោយសម័យដឹកនាំរបស់លោក ស៊ូហាតូ ធ្វើជាគំរូក្នុងការគ្រប់គ្រងបែបយោធាផ្ទាល់។
លោក លី បានលើកឡើងថា “ អាស៊ានក៏ជួយការពារប្រទេសភូមាផងដែរកុំឲ្យឯកោពីអន្តរជាតិ ឬពឹងផ្អែកលើប្រទេសចិនពេកដែរ ដោយដាស់តឿនទាំងអ្នកកែទម្រង់ និងក្រុមរឹងរូសថា មានផ្លូវសម្រាប់ដើរ ដែលអាចជ្រើសរើសបាន”។
លោកបានបន្ថែមថា “ ពិតមែនហើយ ផ្លូវនេះមិនមែនផ្លូវសម្រាប់សេរីភាវូបនីយកម្មទាំងស្រុងទេ ដោយសារតែរបបគួរឲ្យខ្ពើមរអើមនេះ។ ជាពិសេស កាលពីដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៩០ ការវិនិយោគមកពីប្រទេសជាសមាជិកអាស៊ាន និងជំនួយផ្សេងទៀត បានពង្រឹងរបបនេះខ្លះដែរ។ ដូច្នេះជំនួយរបស់អាស៊ាន បានរួមចំណែកយ៉ាងសំខាន់”។
ស្របពេលប្រទេសភូមា បានចូលរួមជាមួយសមាជិកសមាគមអាស៊ាន កាលពីចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៩០ មេដឹកនាំរបស់ប្រទេសនេះ ដែលដណ្តើមបានអំណាចក្នុងរដ្ឋប្រហារមួយក្នុងឆ្នាំ១៩៦២ គឺក្នុងរយៈពេលបួនឆា្នាំប៉ុណ្ណោះ បន្ទាប់ពីទទួលបានឯករាជ្យពីប្រទេសអង់គ្លេស បានបង្កើតរបបរបស់ខ្លួនយ៉ាងរឹងមាំក្នុងចំណោមប្រទេសផ្តាច់ការបំផុតក្នុងពិភពលោក។
ក្នុងឆ្នាំ១៩៨៨ នៅពេលក្រុមតវា៉ាគាំទ្រលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យងើបឡើងតវ៉ានៅទូទាំងក្រុងរ៉ង់ហ្គូន ពេលអ្វីៗស្ទើរតែក្លាយទៅជាការតវ៉ានៅទីលានធានអាមិនរបស់ប្រទេសភូមា ដោយសារការឆ្លើយតបវិញខាងកងយោធា ដោយបានសម្លាប់មនុស្សអស់ជាង៣.០០០នាក់។
ពីឆ្នាំក្រោយក្រោយមក តាមរយៈការបោះឆ្នោតដ៏ត្រឹមត្រូវ និងគួរឲ្យភ្ញាក់ផ្អើលមួយ ដែលរបបនេះបានចាញ់គណបក្សសម្ព័ន្ធជាតិប្រជាធិបតេយ្យ ប៉ុន្តែបានបដិសេធមិនព្រមប្រគល់អំណាច។ លោកស្រី ស៊ូជី ត្រូវឃំុខ្លួននៅក្នុងផ្ទះ ចំណែកឯអ្នកប្រឆំាងរាប់រយនាក់ផ្សេងទៀត ត្រូវជាប់ពន្ធនាគារ ហើយការប្រយុទ្ធតស៊ូរបស់កងទ័ពជាមួយក្រុមកុលសម្ពន្ធបះបោរ បានរីករាលដាលយ៉ាងឆាប់រហ័ស ហើយប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយឯករាជ្យ ត្រូវបានបង្ខំឲ្យបិទមាត់។
នៅពេលយោធារបស់ប្រទេសភូមាបង្ក្រាបព្រះសង្ឃតវ៉ា ក្នុងខែកញ្ញា ឆ្នាំ២០០៧ អាស៊ានប្រញាប់ប្រញាល់បញ្ចេញប្រតិកម្មជាបន្ទាន់។ នៅឯកិច្ចប្រជុំមួយ របស់រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសអាស៊ាននៅស្នាក់ការ របស់អង្គការសហប្រជាជាតិក្នុងបុរីញូវយ៉ក ប្លុកអាស៊ានបានថ្កោលទោសចំពោះការប្រើកាំភ្លើងយន្តបាញ់មកលើក្រុមបាតុករ និងបានជំរុញឲ្យ “ មានការអត់ធ្មត់បំផុត”។
ប៉ុន្តែ ក្រៅពីការថ្កោលទោសចំពោះអំពើហិង្សាឆ្នាំ២០០៧ មានការផ្លាស់ប្តូរតិចតួច តែប្រទេសលោកខាងលិច បានរឹតបន្តឹងការដាក់ទណ្ឌកម្ម ខណៈដែលអាស៊ាននៅតែបន្តមិនជ្រៀតជ្រែកកិច្ចការផ្ទៃក្នុង និង”បន្តទំនាក់ទំនងបែបស្ថាបនា”។
ជាមួយនឹងការថ្កោលទោសមកលើរបបយោធាកាន់តែខ្លាំងឡើង ពេលនោះមានការលើកឡើងថា តើគេត្រូវអនុញ្ញាតឲ្យភូមាបន្តជាសមាជិកតទៅទៀត ឬយ៉ាងណា។
លោក ឃ័រឡិនហ្ស៊ិក បានសរសេរថា ”បណ្តាមេដឹកនប្រទេសជាសមាជិក អាស៊ាន បានវែកញែកថា នៅពេលស្ថិតជាសមាជិកអាស៊ាន មេដឹកនាំភូមាបង្កើនទំនាក់ទំនងបន្ថែមទៀតជាមួយពិភពខាងក្រៅ និងត្រូវបើកទូលាយផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយ ដែលអាចនាំមកនូវវិបុលភាព ចំពោះបណ្តាប្រទេសក្បែរខាងខ្កួន ហើយចង់បើកចំហប្រទេសរបស់ខ្លួនបន្ថែមទៀត ឬយ៉ាងណា”។
លោក ឃ័រឡិនហ្ស៊ិកបានថ្លែងថា ក្នុងដំណើរការនេះ ប្រទេសឥណ្ឌា និងប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី ដែលជាសមាជិកអាស៊ាន និងជាប្រទេសមានសេដ្ឋកិច្ច្ដ៏ធំបំផុតរបស់ប្លុកនេះ បានរឹតបន្តឹងទំនាក់ទំនង ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយជាមួយប្រទេសភូមា។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា ”ប៉ុន្តែមានភស្តុតាងតិចតួច ដែលថាប្រទេសធំពីរនេះ បានធ្វើឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរគំនិតក្នុងចំណោមមេដឹកនាំយោធាភូមាបាន។ ផ្ទុយទៅវិញ បើទោះជាយ៉ាងណា ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំកន្លងនេះ ទាំងប្រទេសឥណ្ឌា និងប្រទេសឥណ្ឌូណេស៊ី មានទំនងល្អថែមទៀត ក្នុងការគាំទ្រក្រុមឧត្តមសេនីយ៍ភូមា”។
លោកបានបន្ថែមថា “អ្វីជាការលើកទឹកចិត្តចំពោះការកែប្រែថ្មី របស់រដ្ឋាភិបាលនេះ គ្មានហេតុផលណអាចបញ្ជាក់ថា ដោយសារការសង្កត់ពីអន្តរជាតិទេ”។
ដោយសារភាពលម្អៀងដ៏កម្រោលនិងយន្តការផ្ទៃក្នុងដ៏ខ្សោយ អាស៊ានមិនដែលអាចបង្ខំសមាជិករបស់ខ្លួន ឲ្យអនុវត្តតាមគោលការណ៍អភិបាលកិច្ចល្អឡើយ។
លោក ប៉ាវិន ចាចាវ៉ាល់ប៉ុងពុន (PavinChachavalpongpun) អ្នកស្រាវជ្រាវអំពីអាស៊ាននៅវិទ្យាស្ថាន សម្រាបើការសិក្សាអំពីអាស៊ីភាគអាគ្នេយ៍ បានមានប្រសាសន៍ថា ”ជាឧទាហរណ៍ វានឹងមានការលំបាកសម្រាប់ប្រទេសសិង្ហបុរី ក្នុងការថ្កោលទោសប្រទេសភូមា ចំពោះការខ្វះសេរីភាពសារព័ត៌មាន។ វានឹងជាការលំបាកសម្រាប់ប្រទេសថៃក្នុងការនិយាយប្រាប់ប្រទេសភូមាឲ្យបន្តផែនការបង្រួបបង្រួមជាមួយគូប្រឆំាងរបស់ខ្លួន”។
នៅក្នុងបណ្ណកត់ពិន្ទុចុងក្រោយបំផុតរបស់សកលលោក អំពីសិទ្ធិនយោបាយ ដែលគ្របដណ្តប់មកលើព្រឹត្តិការណ៍នានា រហូតដល់ចុងឆ្នាំ២០១១ អង្គការ ហ្វ្រីដឹម ហៅស៍ (FreedomHouse) មានមូលដ្ឋាននៅសហរដ្ឋអាមេរិក បានផ្តល់ពិន្ទុប្រាំពីរឲ្យប្រទេសភូមា ឡាវ និងប្រទេសវៀតណាម ដែលជាពិន្ទុទាបបំផុតនៅលើសន្ទស្សន៍ នៃការវាយតម្លៃដាក់ពិន្ទុរបស់ខ្លួន។