អ្នកសង្កេតការណ៍បោះឆ្នោត និងអ្នកវិភាគបាននិយាយកាលពីម្សិលមិញថា ការបន្តបរាជ័យរបស់គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត (គ.ជ.ប.) បានបង្ហាញថា គ.ជ.ប. គ្មានទាំងឆន្ទៈ និងមិនអាចបំពេញតួនាទីរបស់ខ្លួនឲ្យបានត្រឹមត្រូវក្នុងនាមជាស្ថាប័នឯករាជ្យ និងមិនប្រកាន់បក្ខពួក ដើម្បីធានាឲ្យមានការបោះឆ្នោតដោយសេរី យុត្តិធម៌ និងតម្លាភាពនៅកម្ពុជាបានទេ។
ការចោទប្រកាន់ជាច្រើនដែលបានភ្ជាប់គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតទៅនឹងភាពមិនប្រក្រតីក្នុងការបោះឆ្នោតដែលខ្លួនត្រូវស៊ើបអង្កេត និងការបដិសេធយ៉ាងដាច់អហង្ការមិនអនុញ្ញាតឲ្យស្ថាប័នឯករាជ្យមួយត្រួតពិនិត្យការស៊ើបអង្កេតនោះ បានបន្តធ្វើឲ្យគណបក្សប្រឆាំង អង្គការសិទ្ធិមនុស្ស និងសាធារណជនមិនសប្បាយចិត្ត ដោយធ្វើឲ្យមនុស្សជាច្រើនចាត់ទុក គ.ជ.ប. ថាជាដៃជើងរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា។
កាលពីថ្ងៃអាទិត្យ ភាពចម្រូងចម្រាសពាក់ព័ន្ធនឹងស្ថាប័ននេះបានលេចឡើងជាថ្មីម្តងទៀតនៅពេលដែលគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតធ្វើការស៊ើបអង្កេតទៅលើភាពមិនប្រក្រតីនៅក្នុងការបោះឆ្នោតបន្ទាប់ពីទទួលបានបទបញ្ជាឲ្យស៊ើបអង្កេតពីក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញ។
ថ្វីបើលោក អ៊ឹម សួស្តី ប្រធានគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតនិយាយកាលពីប៉ុន្មានថ្ងៃមុនថា កញ្ចប់សុវត្ថិភាពសម្រាប់ដាក់ឯកសារបោះឆ្នោតច្បាប់ដើមស្ថិតនៅកន្លែងមានសុវត្ថិភាពក្នុងទីស្នាក់ការ គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតក៏ដោយ ក៏គេបានរកឃើញកញ្ចប់ប្រាំបីក្នុងចំណោមកញ្ចប់ទាំងនោះត្រូវបានបិទមិនត្រឹមត្រូវ ហើយកញ្ចប់មួយចំនួនគ្រាន់តែយកខ្សែចងមាត់តែប៉ុណ្ណោះ។
ប្រការនេះនាំឲ្យអ្នកសង្កេតការណ៍ជាច្រើនសង្ស័យថា កញ្ចប់សុវត្ថិភាពទាំងនោះត្រូវបានគេលួចកែប្រែដើម្បីបន្លំសំឡេងឆ្នោត និងបានបង្ហាញថា ត្រូវមានការស៊ើបអង្កេតបន្ថែមទៀតមុនពេលគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត ប្រកាសលទ្ធផលផ្លូវការរបស់ខ្លួនដែលបានប្រកាសជាបណ្តោះអាសន្នថា គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាទទួលបាន៦៨អាសនៈ និងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិទទួលបាន៥៥អាសនៈ។
យោងតាមអ្នកជំនាញ និងអ្នកសង្កេតការណ៍បោះឆ្នោតឲ្យដឹងថា កង្វះឆន្ទៈ និងសមត្ថភាពរបស់ គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតនៅក្នុងការរៀបចំការបោះឆ្នោតឲ្យមានតម្លាភាពគួរតែមានការផ្លាស់ប្តូរទាំងថ្នាក់ដឹកនាំស្ថាប័ននេះ និងច្បាប់របស់ស្ថាប័ននេះ។
លោក សុក សំអឿន នាយកប្រតិបត្តិក្រុមអ្នកច្បាប់ការពារសិទ្ធិកម្ពុជាបានមានប្រសាសន៍ថា “មានហេតុផល និងភ័ស្តុតាងគ្រប់គ្រាន់ដែលបង្ហាញថា ប្រសិនបើមិនមានការកែទម្រង់ គ.ជ.ប. នោះទេ គណបក្សប្រឆាំងអាចមានហេតុផលត្រឹមត្រូវក្នុងការធ្វើពហិការការបោះឆ្នោតលើកក្រោយ។ ស្ថាប័ននេះមិនអាចដំណើរការតាមវិធីលាក់បាំងដដែលបានទេ ត្រូវមានការផ្លាស់ប្តូរមេដឹកនាំ ច្បាប់ និងបទប្បញ្ញត្តិនានា”។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “ភាពមិនប្រក្រតីទាំងនោះពាក់ព័ន្ធយ៉ាងច្បាស់នឹងមន្ត្រីបោះឆ្នោត ដូច្នេះគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតត្រូវតែជាអ្នកទទួលខុសត្រូវចុងក្រោយ។ ស្ថានភាពនៃកញ្ចប់សុវត្ថិភាពទាំងនោះគ្រាន់តែបង្ហាញថា ស្ថាប័នគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត ទាំងមូលត្រូវបានធ្វើឲ្យប៉ះពាល់”។
នេះមិនមែនជាការបោះឆ្នោតលើកទី១ទេដែលធ្វើឲ្យមានបញ្ហាចម្រូងចម្រាសនៅក្នុងការត្រួតពិនិត្យរបស់គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត ហើយការលើកឡើងពីការជ្រៀតជ្រែកនៅក្នុងដំណើរការបោះឆ្នោត និងការដែលគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតមិនដោះស្រាយជម្លោះក្រោយការបោះឆ្នោតនោះត្រូវបានគេដឹងជាយូរមកហើយ។
លោក សំអឿន បានមានប្រសាសន៍បន្តថា“នៅឆ្នាំ១៩៩៨ខ្ញុំបានចូលរួមនៅក្នុងការរាប់សន្លឹកឆ្នោតឲ្យគណៈកម្មាធិការខុមហ្វ្រែល ហើយទោះបីជាវាមិនអាចប្រៀបធៀបគ្នាដោយផ្ទាល់ក៏ដោយ ក៏មានបញ្ហាមិនត្រឹមត្រូវស្រដៀងគ្នានេះដែរ ហើយមានការផ្លាស់ប្តូរបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះ”។
យោងទៅតាមរបាយការណ៍ឆ្នាំ១៩៩៩របស់លោក ជេសហ្វ្រេ ហ្គែលឡាប់ ដែលនៅពេលនោះជាទីប្រឹក្សារបស់វិទ្យាស្ថានសិទ្ធិមនុស្សកម្ពុជា ការឈ្នះឆ្នោតបន្តិចបន្តួចរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជានៅក្នុងការឆោះឆ្នោតឆ្នាំ១៩៩៨ គឺប្រហែលតែ១០ភាគរយប៉ុណ្ណោះ។ របាយការណ៍នោះបានសន្និដ្ឋានថា ទោះជាយ៉ាងណា ការកែប្រែលទ្ធផលបន្តិចបន្តួចអាចធ្វើឲ្យគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាបាត់បង់សំឡេងភាគច្រើនដាច់ខាតនៅក្នុងរដ្ឋសភា។
អតីតសមាជិកគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតម្នាក់ ដែលនិយាយនៅក្នុងលក្ខណៈអនាមិកដោយសារភាពរសើបពីបញ្ហានេះបានឲ្យដឹងថា គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត កំពុងទទួលរងឥទ្ធិពលពីរដ្ឋាភិបាល ហើយខ្លួនមានបំណងកែទម្រង់ដែរ ប៉ុន្តែ កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់ខ្លួនត្រូវបានរារាំង។
អតីតសមាជិករូបនេះបាននិយាយថា “កុំបន្ទោសតែគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតអី ស្ថាប័ននេះត្រូវបានបង្កើតឡើងក្រោមការគ្រប់គ្រងពីរដ្ឋាភិបាល និងគណបក្សកាន់អំណាច។ ដោយសារគណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយពឹងផ្អែកលើថវិការបស់រដ្ឋាភិបាល និងតែងតាំងសមាជិកដោយគណបក្សនយោបាយនោះ គ.ជ.ប. មិនអាចនៅជាអព្យាក្រឹត និងមិនលម្អៀងបានទេ”។
គាត់បាននិយាយថា “ប្រសិនបើយើងមិនមាន គ.ជ.ប. ថ្មីដែលបង្កើតឡើងដោយរដ្ឋសភា មានថវិកាផ្ទាល់ខ្លួន និងជាតំណាងរបស់ប្រជាជន ព្រមទាំងអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាល ប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយ និងសង្គមស៊ីវិលទេនោះ គ.ជ.ប. នឹងនៅតែជាកូនក្មេងដែលឪពុកម្តាយរបស់ខ្លួនមិនឲ្យធំធាត់ដដែល”។
លោក ព្រាប កុល នាយកប្រតិបត្តិអង្គការតម្លាភាពអន្តរជាតិបានមានប្រសាសន៍ថា ការមិនទុកចិត្តចំពោះគណៈកម្មាធិការជាតិរៀប ចំការបោះឆ្នោតនៅពេលបច្ចុប្បន្នបានកើតមានឡើងដោយសារភាពមិនប្រក្រតីដែលហាក់ដូចជាមិនមានការដោះស្រាយនៅពេលនេះ។
លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “មានបញ្ហាជាច្រើន ហើយបញ្ហាទំាងនោះកើតមានឡើងជាលក្ខណៈប្រព័ន្ធ ឬស្របពេលគ្នា ប៉ុន្តែ គណបក្សប្រឆាំង និងប្រជាពលរដ្ឋមិនមានទំនុកចិត្តពិតប្រាកដល់គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោត តាំងពីដំបូងម៉្លេះ”។
លោកបានបន្ថែមដោយសំដៅដល់ឈ្មោះស្ទួននៅក្នុងបញ្ជីឈ្មោះបោះឆ្នោត ទម្រង់បញ្ជាក់អត្តសញ្ញាណបោះឆ្នោតមានចំនួនលើសជិតកន្លះលាន និងការបាត់ឈ្មោះអ្នកបោះឆ្នោតជិត៣០០.០០០នាក់នៅថ្ងៃបោះឆ្នោតថា “ភាពមិនប្រក្រតីជុំវិញការស៊ើបអង្កេតរបស់ គ.ជ.ប. លើភាពមិនប្រក្រតីទាំងនេះគ្រាន់តែបង្ហាញថា គ.ជ.ប. មិនមានលទ្ធភាពរៀបចំការបោះឆ្នោតទេ។
លោក ព្រាប កុល បានមានប្រសាសន៍ថា ប្រសិនបើ គ.ជ.ប. ចង់បង្ហាញថា ខ្លួនស្អាតស្អំនោះ គ.ជ.ប. គ្រាន់តែបើកចំហឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតដោយឯករាជ្យទៅបានហើយ ប៉ុន្តែ នេះគឺជាអ្វីដែល គ.ជ.ប. មិនចង់ធ្វើ ហើយពួកគេសុខចិត្តឲ្យមានការចោទប្រកាន់មកលើខ្លួនវិញ”។
លោក សម រង្ស៊ី ប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានមានប្រសាសន៍នៅឯសន្និសីទកាសែតកាលពីម្សិលមិញថា គណបក្សរបស់លោកមិនបានទទួលតាមការទាមទាររបស់ខ្លួនឲ្យមានការស៊ើបអង្កេតដោយឯករាជ្យដែលមានការចូលរួមពីអង្គការជាតិ និងអន្តរជាតិ និងអ្នកជំនាញមកពីអង្គកាសហប្រជាជាតិនោះទេ។
លោក សម រង្ស៊ី បានមានប្រសាសន៍ថា “យើងមិនអាចប្រគល់ការទទួលខុសត្រូវក្នុងការរកការពិតទៅឲ្យ គណៈកម្មាធិការជាតិរៀបចំការបោះឆ្នោតនិងក្រុមប្រឹក្សាធម្មនុញ្ញបានទេ ពីព្រោះពួកគេគឺជាដៃជើងរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា”។
នៅពេលសួរថា តើប្រធាន គ.ជ.ប. និងសមាជិកផ្សេងទៀតរបស់ គ.ជ.ប. គួរត្រូវដកចេញ ឬយ៉ាងណា បន្ទាប់ពីការរៀបចំការបោះឆ្នោតមិនបានត្រឹមត្រូវនោះ លោក ទេព នីថា អគ្គលេខាធិការ គ.ជ.ប. គ្រាន់តែនិយាយសម្រាលពីសារៈសំខាន់នៃការចោទប្រកាន់មកលើស្ថាប័ននេះតែប៉ុណ្ណោះ។
លោកបានមានប្រសាសន៍សំដៅដល់កញ្ចប់សុវត្ថិភាពចំហដែលគេមើលឃើញកាលពីថ្ងៃអាទិត្យថា “មន្ត្រីរបស់យើងបានធ្វើការតែបីថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ ហើយយើងបានបណ្តុះបណ្តាលពួកគេតែជាងមួយព្រឹកប៉ុណ្ណោះ ដូច្នេះយើងដឹងថា យើងអាចកែលម្អឲ្យបានប្រសើរនៅពេលអនាគត ប៉ុន្តែ កំហុសនេះមិនមែនមានន័យថា មានគេលួចកែប្រែឯកសារនៅខាងក្នុងនោះទេ”។
លទ្ធផលដ៏សំខាន់នៃជ័យជម្នះប្រផិតប្រផើយបណ្តោះអាសន្នរបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា រួមជាមួយនឹងសកម្មភាពលួចបន្លំតូចតាចនោះ បង្ហាញថា ការផ្លាស់ប្តូរចំនួនបន្តិចបន្តួចនេះនឹងនាំឲ្យមានលទ្ធផលផ្សេងដូចជា នៅក្នុងខេត្តកណ្តាល ដែលអាចមានការបោះឆ្នោតឡើងវិញនៅការិយាល័យដែលមានការតវ៉ាតែមួយអាចធ្វើឲ្យគណបក្សសង្គ្រោះជាតិទទួលបានមួយអាសនៈទៀត ព្រោះលទ្ធផលបឋមបង្ហាញថា គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជាឈ្នះគណបក្សសង្គ្រោះជាតិតែជាង១៦៦សំឡេងប៉ុណ្ណោះនៅក្នុងខេត្តកណ្តាលនេះ។
លោក ផៃ ស៊ីផាន អ្នកនាំពាក្យទីស្តីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រីបានមានប្រសាសន៍ថា រដ្ឋាភិបាលទទួលស្គាល់ថា មានភាពមិនប្រក្រតីបន្តិចបន្តួច ប៉ុន្តែ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា ដោយសារការបោះឆ្នោតនេះធ្វើឡើងតាមច្បាប់បោះឆ្នោតដែលមានស្រាប់នោះ បញ្ហាទាំងនេះគួរតែដោះស្រាយទៅតាមលក្ខខណ្ឌ របស់ច្បាប់ និងស្ថាប័នដែលមានស្រាប់។
ទោះជាយ៉ាងណា លោកបានលើកឡើងថា តាមរយៈការទទួលយកអាសនៈរបស់ខ្លួននៅក្នុងរដ្ឋសភា គណបក្សសង្គ្រោះជាតិមានឱកាសជំរុញឲ្យមានការកែទម្រង់ក្នុងនាមជាគណបក្សប្រឆាំងមានប្រសិទ្ធភាព។ លោកបានមានប្រសាសន៍ថា “គណបក្សសង្គ្រោះជាតិត្រូវធ្វើជាគណបក្សប្រឆាំង មិនមែនជាគណបក្សបដិវត្តន៍ទេ ហើយទទួលយកអាសនៈរបស់ខ្លួនក្នុងរដ្ឋសភា។ យោងតាមច្បាប់ ពេលចូលទៅរដ្ឋសភា ពួកគេអាចកែលម្អកាលៈទេសៈឬលក្ខខណ្ឌណាដែលមិនពេញចិត្ត”៕
(រាយការណ៍បន្ថែមដោយ ឃួន ណារីម)
ប្រែសម្រួលដោយ មូល គឹមហឿន