សៀវភៅថ្មីបង្ហាញរូបថតដំបូងៗនៃប្រាសាទអង្គរ
នៅពេលដែលការនិពន្ធរបស់លោក ហិនរី មូហត់ ស្តីពីអង្គរ បានចេញផ្សាយនៅក្នុងឆ្នាំ១៨៦៣និងឆ្នាំ១៨៦៤ ដែលធ្វើឲ្យទ្វីបអឺរ៉ុបមានការចាប់អារម្មណ៍ដល់ប្រទេសកម្ពុជាជារហូតនោះ អ្នកថតរូបជនជាតិស្កុតឈ្មោះ ចន ថមសុន កើតមានគំនិតថតរូបប្រាសាទដែលគូសព្រាងដោយអ្នកធម្មជាតិនិយមនិងជាអ្នកស្រាវជ្រាវជនជាតិបារាំង។
ការនិយាយស្រួលជាងការធ្វើកាលពី១៥០ឆ្នាំមុន គឺមិនមែនមានន័យថាត្រឹមតែត្រូវរៀបចំធ្វើដំណើរទៅកាន់ទីតាំងជ្រៅក្នុងព្រៃស្បាតប៉ុណ្ណោះទេ តែថែមទាំងត្រូវដឹកជញ្ជូនឧបករណ៍ថតរូបសម័យនោះ ដែលត្រូវការអ្នកដឹកជញ្ជូនដល់ទៅ១០នាក់ទៀតផង។
ការធ្វើដំណើរ កាលពីឆ្នាំ១៨៦៦នោះ លោក ថមសុន បានចំណាយពេលបីខែ ដែលនៅពេលនោះលោកស្ទើរតែស្លាប់ដោយសារជំងឺគ្រុនចាញ់ទៅហើយ។ ប៉ុន្តែនៅឆ្នាំបន្ទាប់មកមានការបោះពុម្ពផ្សាយសៀវភៅរបស់លោកមានចំណងជើងថា “វត្ថុបុរាណកម្ពុជា” ដែលបង្ហាញឲ្យឃើញរូបថតប្រាសាទអង្គរចំនួន១៦សន្លឹកដំបូងដែលមិនធ្លាប់មានពីមុនមក។
ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ដោយសារដំណើរការត្រូវចំណាយលុយកាក់ច្រើននិងរយៈពេលយូរទាក់ទិននឹងការបោះផ្សាយរូបថតក្នុងសៀវភៅមួយក្បាលនៅពេលនោះ អត្ថបទត្រូវបានបោះពុម្ពមុន ហើយរូបថតដាក់ចូលម្តងមួយៗលើចន្លោះទំព័រទំនេរនោះ សៀវភៅរបស់លោក ថមសុន មួយចំនួនតូចប៉ុណ្ណោះបានចេញផ្សាយកាលពីឆ្នាំ១៨៦៧ ហើយមិនដែលត្រូវបានបោះពុម្ពជាថ្មីទេតាំងពីពេលនោះមក។
មូលហេតុនេះហើយដែលលោក ចូល ម៉ុនថេក ជនជាតិអាមេរិក ជាអ្នកសន្សំកាតប៉ុស្តាល់នៃប្រទេសកម្ពុជានិងឥណ្ឌូចិនដំបូងគេ ហើយនិងលោក ជីម មីហ្សឺស្គី ជាអ្នកថតរូបអាមេរិកម្នាក់មានមូលដ្ឋាននៅប្រទេសកម្ពុជា បានសម្រេចចិត្តយករូបថតទាំងនោះមកបង្ហាញឡើងវិញក្រោយពីរយៈពេលជិត១៥០ឆ្នាំកន្លងផុតទៅ។
ចេញផ្សាយនៅប្រទេសកម្ពុជាកាលពីចុងឆ្នាំមុន សៀវភៅមានទ្រង់ទ្រាយធំ កម្រាស់២២៥ទំព័រ មានចំណងជើងថា “ចន ថមសុន ប៉ុន្មានឆ្នាំដំបូង-ការស្រាវជ្រាវនៅអាស៊ី” មិនត្រឹមតែបញ្ចូលខ្លឹមសារសៀវភៅនិងរូបថតអង្គររបស់លោក ថមសុន ប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងរៀបរាប់រឿងរ៉ាវរបស់បុរសម្នាក់ ដូចដែលលោក មីហ្សឺស្គី បង្ហាញដូច្នេះដែរ គឺជាអ្នកកាសែតថតរូបម្នាក់ក្នុងចំណោមអ្នកកាសែតថតរូបដំបូងៗគេ។
សៀវភៅមួយចំនួនត្រូវបានសរសេរកាលពីពេលមុនទាក់ទិននឹងលោក ថមសុន ច្រើនតែដោយសាររូបថតរបស់គាត់អំពីប្រទេសចិននិងជីវិតតាមផ្លូវក្រុងឡុង ដែលគាត់បានថតនៅអំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៨៧០។ ប៉ុន្តែការបោះពុម្ពផ្សាយទាំងនោះភាគច្រើនបានផ្តោតលើស្នាដៃរបស់គាត់និងស្ទើរតែមិននិយាយអំពីខ្លួនគាត់ទេ។
លោក មីហ្សឺស្គី បាននិយាយថា “ពិតណាស់ មានគេស្គាល់តិចតួចប៉ុណ្ណោះអំពីបុរស ថមសុន ដែលខ្ញុំចង់ដឹងថាគាត់ជានរណា មានអ្វីដែលជំរុញរូបគាត់ឲ្យធ្វើកិច្ចការនោះ”។
លោក ម៉ុនថេក និងលោក មីហ្សឺស្គី រំពឹងថា គម្រោងនេះនឹងប្រើពេលមួយឆ្នាំទៅពីរឆ្នាំ។ ប៉ុន្តែការស្រាវជ្រាវអំពីជីវិតរបស់ ថមសុន និងការប្រមូលរូបថតនៃការធ្វើដំណើររបស់គាត់ទៅអង្គរនិងកន្លែងផ្សេងទៀត គម្រោងនេះបានបញ្ចប់ដោយប្រើពេលបួនឆ្នាំឯណោះ។
នៅអំឡុងពេលនោះ ពួកគេបានទាក់ទងអ្នកប្រមូលរូបថតនិងបណ្ណាល័យឯកជននៅស្ទើរគ្រប់ទ្វីប។
លោក ម៉ុនថេក បានពន្យល់ថា សេចក្តីសង្ឃឹមដំបូងរបស់ពួកគាត់គឺត្រូវផលិតឡើងវិញនូវស្នាដៃរបស់លោក ថមសុន ពីឯកសារសៀវភៅដែលមានស្រាប់ ប៉ុន្តែការរកឃើញប្រភពដើមតិចតួចនោះផុយរបេះ រហូតដល់គ្មាននរណាហ៊ានប្រថុយថតស្កែនទំព័រទាំងនោះ។
លោកបាននិយាយថា “មានការឲ្យដឹងថា បណ្ណាល័យ វ៉ែលខាម (Wellcome Library) នៅក្រុងឡុងមានរូបថតដើម តែជារូបថតស្រមោលដើមដែលជាហ្វិលរូបថតប្រភេទ glass plates”។ ប្រភេទនេះអាចឲ្យពួកគេបោះពុម្ពស្នាដៃជាថ្មីក្នុងសៀវភៅរបស់ខ្លួន។
អ្វីដែលកើតចេញពីការស្រាវជ្រាវរបស់ពួកគាត់ គឺរូបភាពមួយរបស់បុរសដ៏រួសរាយរាក់ទាក់ម្នាក់ ដែលប្រកបរបរចិញ្ចឹមជីវិតពីអ្វីដែលនៅសម័យនោះជាវិជ្ជាជីវៈថ្មីបំផុត។
កើតក្នុងគ្រួសារវណ្ណៈកណ្តាលនៅទីក្រុង អេឌីនប៊ឺក លោក ថមសុន ទទួលបានការហាត់រៀនជាអ្នកធ្វើវ៉ែនតា និងមានជំនាញខាងធ្វើឬជួសជុលនាឡិកានិងឧបករណ៍វិទ្យាសាស្ត្រផ្សេងទៀត។ មកដល់ឆ្នាំ១៨៦២ ពេលដែលគាត់ចូលរួមជាមួយបងប្រុសដែលជាអ្នកថតរូបឈ្មោះ វីលៀម ថមសុន នៅប្រទេសសិង្ហបុរី ដោយធ្វើដំណើរតាមទូកជាមួយគូដណ្តឹងរបស់បងប្រុសរបស់គាត់រយៈពេលមួយខែនោះ គាត់បានចាប់ផ្តើមក្លាយខ្លួនជាអ្នកថតរូបតែម្តង។
មកដល់ទ្វីបអាស៊ីថ្មីៗ លោក ថមសុ៊ន បានចាប់ផ្តើមថតរូបភ្លាមរហូតដល់បានដាក់លក់នៅក្នុងទីក្រុងកំពង់ផែដ៏ជឿនលឿននេះ។ មុខរបរនេះបានធ្វើឲ្យគាត់ធ្វើដំណើរមកដល់តំបន់តាំងលំនៅច្រកសមុទ្រ (Straits Settlements) ជាទឹកដីអាណានិគមអង់គ្លេស ដែលសព្វថ្ងៃ មួយផ្នែកធំជាប្រទេសម៉ាឡេស៊ី ពោលគឺជាបទពិសោធមួយដែលក្រោយមកលោកបានចងក្រងធ្វើសៀវភៅមួយមានចំណងជើងថា “ច្រកសមុទ្រ ម៉ាឡាកា” ដែលនៅក្នុងសៀវភៅនោះ គាត់បានរៀបរាប់អំពី ម៉ាឡាយ៉ា ថាជា “កន្លែងមួយដែលថា ការលំហែកាយហាក់ដូចជាស្ថិតនៅមាត់ទ្វាររបស់មនុស្សគ្រប់គ្នា ដែលមានអារម្មណ៍ចង់សម្រាក ព្រោះជាសមុទ្រស្ងប់ស្ងាត់ ហើយក៏មានដើមត្នោតដ៏ធំស្កឹមស្កៃ ដែលមានស្លឹកធំៗរបស់វាយោកពីលើផ្ទះល្អប្រណីតដែលទទួលរងប៉ះពាល់ពីកត្តាធាតុអាកាស។
ប៉ុន្តែការបោះពុម្ពផ្សាយស្នាដៃរបស់លោក មូហត់ ក្នុងឆ្នាំ១៨៦៣និង១៨៦៤នៅទ្វីបអឺរ៉ុប បានផ្តល់ឲ្យលោក ថមសុន នូវគោលបំណងថ្មីមួយ នោះគឺទៅសៀម ដែលក្រោយមកហៅថាប្រទេសថៃ ហើយចេញពីទីនោះបានបន្តដំណើរទៅប្រាសាទអង្គរ។ នៅពេលលោកសរសេរក្នុងសៀវភៅរបស់លោកស្តីពីអង្គរ “ការរៀបរាប់មាននៅក្នុងស្នាដៃរបស់លោក មូហត់ អំពីភាពរុងរឿងនៃទីក្រុងនានាដែលរងការបែកបាក់ ដែលអ្នកនិពន្ធបានរកឃើញនៅកណ្តាលព្រៃនៅប្រទេសកម្ពុជា បានអន្ទងរូបខ្ញុំមិនត្រឹមតែធ្វើឲ្យខ្ញុំតាំងចិត្តធ្វើទស្សនកិច្ចប្រទេសសៀមប៉ុណ្ណោះទេ តែថែមទាំងធ្វើដំណើរឆ្លងប្រទេសនេះ និងចូលខាងក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងគោលបំណងរុករកនិងថតទីក្រុងបាក់បែងរបស់ប្រទេសកម្ពុជាទៀតផង”។
បើទោះជាប្រើបច្ចេកវិជ្ជាថតរូបទំនើបបំផុតនៅសម័យនោះក៏ដោយ ក៏កិច្ចការនេះធំអនេកជាងការគ្រាន់តែវេចខ្ចប់ម៉ាស៊ីនថតមួយទៅទៀត។
លោក មីហ្សឺស្គី បានពន្យល់អំពីដំណើរការហ្វីល (wet-plate) ដែលប្រើដោយអ្នកថតរូបនៅទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៨៦០ថា “អ្នកថតរូបនឹងធ្វើល្បាយខាប់ម្យ៉ាង បន្ទាប់មកចាក់វាលើហ្វិល glass plate រលាក់ចុះរលាក់ឡើងធ្វើឲ្យវាស្រោបសព្វហ្វីល បន្ទាប់មកទៀតបង្ហូរវាចេញ កុំឲ្យមានស្នាមជ្រួញ ឬអ្វីមួយលើវា។ បន្ទាប់មកពួកគេប្រើសារធាតុគីមីដើម្បីធ្វើឲ្យហ្វីលមានភាពរស់ពេលត្រូវពន្លឺ ហើយត្រូវថតភ្លាមនិងផ្តិតវាភ្លាមក្នុងពេលដែលវានៅសើមនៅឡើយ”។
៉ប្រសិនបើអ្នកស្ថិតនៅកណ្តាលព្រៃក្នុងប្រទេសកម្ពុជា នោះមានន័យថា អ្នកត្រូវតែមានតង់មួយជាបន្ទប់ងងឹតជាមួយនឹងដបសារធាតុគីមីដើម្បីធ្វើកិច្ចការនេះ ពោលគឺសារធាតុគីមីដែលអាចពុលនិងធ្វើឲ្យរលាកភ្នែករបស់អ្នកនិងអ្វីផ្សេងទៀតបាន។ ហើយរបស់ទាំងអស់នេះត្រូវនាំយកពីក្រុងបាងកកមកដោយកម្មករលីសែងពី៨ទៅ១០នាក់។ ដូច្នេះនេះជាបញ្ហាភស្តុភារដ៏ធំមួយ ដើម្បីទៅដល់ទីនោះជាមួយនឹងឧបករណ៍និងគ្រឿងផ្គត់ផ្គង់ចាំបាច់”។
លោក ថមសុន ត្រូវការពេលបួនខែនៅក្នុងខេត្តសៀមរាបដើម្បីរៀបចំការធ្វើដំណើររបស់គាត់ ដែលក្នុងអំឡុងពេលនោះ គេបានហៅលោកឲ្យទៅថតព្រះមហាក្សត្រមង្គុតរបស់សៀម និងក៏បានថតរូបព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីជាច្រេើនអង្គទៀត។
ដោយសារតែខេត្តបាត់ដំបង សៀមរាប មង្គលបុរី និង ស៊ីសុផុន ស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់សៀមនៅពេលនោះ ដែលក្រោយមកប្រគល់ឲ្យប្រទេសកម្ពុជាវិញនៅឆ្នាំ១៩០៧តាមរយៈសន្ធិសញ្ញាមួយរវាងប្រទេសបារាំងនិងប្រទេសសៀមនោះ លោក ថមសុន ត្រូវសុំការអនុញ្ញាតពីព្រះមហាក្សត្រ មង្គុត ដើម្បីទៅអង្គរ។
លោក H.G. Kennedy នៃស្ថានទូតអង់គ្លេសប្រចាំក្រុងបាងកកបានស្មគ្រចិត្តទៅជាមួយគាត់ក្នុងនាមជាអ្នកបកប្រែភាសាថៃរបស់គាត់។ ក្នុងបរិបទនៃការប្រជែងគ្នារវាងប្រទេសបារាំងនិងប្រទេសអង់គ្លេសក្នុងតំបន់ ដែលប្រទេសទាំងពីរចង់បានជាខ្លាំងគឺដើម្បីពង្រីកអំណាចរបស់ខ្លួននោះ មន្ត្រីបារាំងដែលអ្នកទាំងពីរបានជួបនៅអង្គរ បានសន្និដ្ឋានថា លោក កេនណេឌី ជាចារបុរស។
បន្ទាប់ពីការធ្វើដំណើរដោយថ្មើរជើង ដោយរទេះគោ និងនៅពេលខ្លះដោយទូកតូចៗអស់រយៈពេលជាច្រើនសប្តាហ៍ នៅទីបញ្ចប់លោក ថមសុន បានមកដល់អង្គរ។ មិនបង្អង់យូរ លោកបានថតរូបអង្គរវត្ត និងប្រាសាទបាយ័ន ដោយផ្តោតលើមុំដែលបានក្លាយជារូបថតក្លាសិកនៃប្រាសាទនានា។
ប៉ុន្តែការជួសជុលមិនទាន់ធ្វើទេពេលនោះ ប្រាសាទនានារុំព័ទ្ធជុំជិតទៅដោយព្រៃ។ ការសរសេរអំពីប្រាសាទបាយ័ននោះ លោក ថមសុន បានរៀបរាប់ថា “ប្រាសាទនេះរុំព័ទ្ធជុំជិតយ៉ាងក្រាស់ដោយព្រៃព្រឹក្សា លតាវល្លិ៍តោងព័ន្ធព័ទ្ធរយីងរយោង និងមានព្រៃបន្លាស្អេកស្កះ ដែលទាល់តែខំកាប់ត្រាយមួយថ្ងៃ ទើបយើងអាចឆ្ការសម្អាតតួប្រាសាទបានល្មមដើម្បីថតយករូបភាព”។
ព្រះរាជតំណាងម្នាក់របស់ព្រះមហាក្សត្រមង្គុត ក្រោយមកបានធ្វើដំណើរមកដល់អង្គរដើម្បីប្រគល់ព្រះរាជសារពីព្រះមហាក្សត្រ ដែលស្នើឲ្យលោក ថមសុន ថតរូបឲ្យបានច្រើន។ ពេលត្រឡប់ទៅក្រុងបាងកកវិញ លោកបានទទួលលិខិតមួយច្បាប់ពីព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះ ដែលស្នើឲ្យគាត់ត្រូវរៀបរាប់ក្នុងការពិភាក្សារបស់គាត់និងសរសេរអំពីអង្គរថា “ខេត្តបាត់ដំបង Buttabong និង អង្គរ Ongcor ឬ នគរសៀម Nogor Siam ទាំងនោះជារបស់សៀមជាប់រហូតមករយៈពេល៨៤ឆ្នាំមកហើយ មិនត្រូវបានរារាំងដោយស្តេចខ្មែរ ឬ កូសាំងស៊ីន(Cochin China) ឡើយ។ សំណង់ការពារកន្លែងទាំងនោះត្រូវបានសាងសង់ឡើងដោយរដ្ឋាភិបាលសៀម៣៣ឆ្នាំមកហើយ”។
លោក ថមសុន បានធ្វើតាមនិងបានបញ្ចូលចុតហ្មាយរបស់ព្រះមហាក្សត្រអង្គនេះទៅក្នុងសៀវភៅរបស់លោកស្តីពីអង្គរ។
ការស្រាវជ្រាវបុរាណវិទ្យាតាំងពីយូរមកហើយបានបញ្ជាក់ថាការអះអាងរបស់ព្រះមហាក្សត្រ មង្គុត មិនត្រឹមត្រូវទេ។
បន្ទាប់ពីការធ្វើដំណើររបស់លោកនៅប្រទេសកម្ពុជា លោក ថមសុន បានស្នាក់នៅក្នុងក្រុងហុងកុង និងប្រទេសចិន ជាច្រើនឆ្នាំមុនពេលវិលត្រឡប់ទៅប្រទេសអង់គ្លេសវិញ។ នៅក្រុងហុងកុង គូដណ្តឹងរបស់លោកបានចូលរួមការងារជាមួយលោក ហើយអ្នកទាំងពីរបានរៀបការនឹងគ្នា។
ជាសមាជិកម្នាក់នៃស្ថាប័នសង្គមភូមិសាស្ត្រនិងសង្គមជាតិពន្ធុវិទ្យាដ៏មានកិត្យានុភាពនៅក្រុងឡុង លោកធ្វើសន្និសីទស្តីពីប្រទេសនានាដែលលោកបានពន្យល់បង្ហាញក្នុងស្នាដៃរបស់លោក។ នៅពេលក្រោយមកទៀត លោកបានក្លាយជាជាងគំនូររូបថតសង្គមទំនើបម្នាក់នៅក្រុងឡុង និងបង្រៀនការថតរូបដែរ។ លោកបានទទួលមរណភាពនៅឆ្នាំ១៩២១ ក្នុងវ័យ៨៤ឆ្នាំ។
ដូចដែលបានឃើញក្នុងសៀវភៅនេះស្រាប់ លោក ថមសុន ចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងពិសេសលើមនុស្ស ពោលគឺលោកមិនអាចថាមិនបញ្ចូលប្រជាជនខ្មែររួមជាមួយរូបថតអង្គររបស់លោកបានទេ។
លោក ម៉ុនថេក និងលោក មីហ្សឺស្គី សរសេរថា “រូបថតរបស់លោក ពិសេសបំផុត រូបថតប្រទេសចិននិងក្រុងឡុង បានផ្តល់នូវរូបមនុស្សពិត និងនៅដក់ជាប់យ៉ាងពិសេស នៃមនុស្សគ្រប់ស្រទាប់វណ្ណៈទាំងអស់ គឺមានចាប់ពីស្តេចរហូតដល់អ្នកសុំទាន”។
ក្នុងជំពូកមួយស្តីពី “នាមប័ណ្ណ” ដែលជានាមប័ណ្ណជំនាន់ដើម រូបថតមានចាប់ពីក្មេងស្រីធម្មតានៅដែនដី កូសាំងស៊ីន ដល់អ្នកលក់អំពៅម៉ាឡេ និងព្រះអង្គម្ចាស់ភាគខាងកើត។
មានបញ្ចូលក្នុងសៀភៅនោះដែរ គឺរបាយការណ៍ដ៏កម្រមួយស្តីពីប្រទសកម្ពុជារបស់លោក កេនណេឌី ជាមន្ត្រីនៅស្ថានទូតអង់គ្លេសដែលបារាំងសង្ស័យថាជាចារបុរស។
អ្នកនិពន្ធជាច្រើនសរសេរអំពីសេចក្តីរាយការណ៍ថា “ប្រហែលជាការវិភាគអំពីប្រទេសកម្ពុជាត្រឹមត្រូវនិងល្អិតល្អន់បំផុត ជាភាសាអង់គ្លេសពីពាក់កណ្តាលសតវត្សរ៍ទី១៩នោះ”។ លោក កេនណេឌី បានកត់សម្គាល់ថា បារាំងបានដឹងអំពីសារៈសំខាន់របស់ប្រទេសកម្ពុជា ហើយពង្រឹងឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួននៅតំបន់ខាងកើត មានផែនការរក្សាទុកវាជា “រាជាធិបតេយ្យដ៏សំខាន់មួយស្ថិតក្រោមការមើលខុសត្រូវរបស់ខ្លួនផ្ទាល់” ជាការបង្ហាញដែលសង្ខេបយ៉ាងច្បាស់ គឺអាណាព្យាបាលបារាំងតែម្តង។
សៀវភៅនេះបញ្ចប់ទៅដោយការបោះពុម្ពផ្សាយជាថ្មីនូវសៀវភៅរូបថតដំបូងរបស់លោក ថមសុន អំពីប្រទេសចិន។ មានចំណងជើងថា “ទស្សនីយភាពលើទន្លេខាងជើង” នោះ សៀភៅស្តើងនេះកម្រឃើញមានណាស់សព្វថ្ងៃនេះ។
ស្នាដៃនេះស្តីពីលោក ថមសុន ប្រាប់រឿងរ៉ាវនៃបុរសផ្សងព្រេងម្នាក់ដែលមានសមត្ថភាពធ្វើឲ្យការធ្វើដំណើរពិសេសក្លាយជាការពិត។ លោកក្លាយជាអ្នកថតរូបដ៏ចំណានម្នាក់។ រូបថតរបស់លោកស្អាតមែនទែន និងស្របតាមពេលវេលាដែលឆ្លងកាត់យ៉ាងលំបាក។
សៀវភៅនេះចាប់ផ្តើមជាមួយនឹងការដកស្រង់សម្តីពីលោក រ៉ូសាលីន ម៉ូរីស នរវិទូនៅសាកលវិទ្យាល័យកូឡុំប៊ី នៅបុរីញូយ៉ក ដែលសង្ខេបយ៉ាងត្រឹមត្រូវនូវឆន្ទៈមោះមុតរបស់អ្នកនិពន្ធ ស្ថិតនៅពីក្រោយការធ្វើកិច្ចការដ៏លំបាករយៈពេលបួនឆ្នាំដើម្បីផលិតចេញសៀវភៅមួយក្បាលស្តីពីសារព័ត៌មានរូបថតដំបូងគេ “ទោះជាយើងប្រហែលស្ទាក់ស្ទើរក៏ដោយ ក៏យើង ដែលជានរវិទូនិងប្រវត្តិវិទូផ្នែករូបថតនៅអាស៊ីបូព៌ានិងអាស៊ីអាគ្នេយ៍ សុទ្ធតែជាអ្នកស្នងមរតករបស់លោក ចន ថមសុន ដែរ”៕ មានិត