នៅក្នុងសមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍មាន ១០ប្រទេស។ ប្រទេសទាំង១០ នេះមានរបបនយោបាយខុសគ្នា និងខ្លះទៀតប្រហាក់ប្រហែលគ្នា។
សម្រាប់ប្រទេសវៀតណាម និងឡាវ ប្រកាន់របបកុម្មុយនីស្ត តែប្រកាន់របបទីផ្សារសេរី។ ក្រៅពីនេះ ប្រទេសប្រ៊ុយណេ នៅតែប្រកាន់របបរាជាធិបតេយ្យពាក់កណ្ដាលបុរាណនៅឡើយ។ ចំណែកប្រទេស៧ ទៀត ប្រកាន់របបសេរីពហុបក្ស គឺរបបប្រជាធិបតេយ្យ។
ជាការកត់សម្គាល់ ប្រទេសភូមាកំពុងស្ថិតនៅក្រោមរបបសឹកដែលបានប្លន់អំណាចពីរដ្ឋាភិបាលប្រជាធិបតេយ្យ បានប្រកាសបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិ ឬបោះឆ្នោតសភា និងក្រុមប្រឹក្សាខេត្ត-ក្រុងនៅទូទាំងប្រទេសនៅខែសីហា ឆ្នាំ២០២៣។ ប្រសិនបើប្រព្រឹត្តទៅតាមការគ្រោងទុក គឺការបោះឆ្នោតនេះចាត់ចែងដោយរបបសឹកជាលើកដំបូង។
ប្រទេសនេះធ្លាប់បោះឆ្នោតតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ និងពហុបក្សពីរលើកមកហើយ ប៉ុន្តែការបោះឆ្នោតនោះពុំបានធ្វើឡើងនៅរដូវវស្សាភ្លៀងធ្លាក់ជោគជាំ និងទឹកជំនន់នោះទេ គឺធ្វើឡើងនៅដើមខែវិច្ឆិកា។
ការបោះឆ្នោតទាំងពីរលើក គឺលើកទី១ នៅឆ្នាំ២០១៥ និងលើកទី២ ឆ្នាំ២០២០។ ជ័យជម្នះបានទៅលើបក្សសម្ព័ន្ធជាតិដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យដឹកនាំដោយអ្នកស្រី អ៊ុងសាន ស៊ូជី តែជ័យជម្នះលើកទី២ ត្រូវបានពួកយោធាធ្វើរដ្ឋប្រហារប្លន់អំណាចនៅថ្ងៃទី១ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០២១ ដោយចាប់ខ្លួនអ្នកស្រី ស៊ូជី ប្រធានាធិបតី មីន វីយីន និងអ្នកតំណាងរាស្ត្រជាប់ឆ្នោតរបស់បក្សសម្ព័ន្ធជាតិដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យជាច្រើនរយនាក់។
ក្រោយពីប្លន់អំណាច របបសឹកភូមារងការថ្កោលទោសជាខ្លាំងពីសហគមន៍អន្តរជាតិ រួមទាំងប្រទេសមួយចំនួនក្នុងសមាគមអាស៊ាន ហើយសូម្បីអាសនៈតំណាងរបស់របបសឹកនេះក៏ពុំមាននៅអង្គការសហប្រជាជាតិផងដែរ។
តើការបោះឆ្នោតនេះមានតម្លៃអ្វីសម្រាប់របបសឹក?
គណៈកម្មការបោះឆ្នោតដែលរបបសឹកបង្កើតឡើង បានប្រកាសថា ការបោះឆ្នោតនេះ គឺជាប្រព័ន្ធបោះឆ្នោត PR។ ប្រព័ន្ធនេះជាការបោះឆ្នោតសមាមាត្រ មានន័យថា មិនមែនជាការបោះឆ្នោតបែបប្រជាមតិនោះទេ។
Khin Maung Oo គឺជាអ្នកនាំពាក្យរបស់ស្ថាប័នបោះឆ្នោតភូមានៃរបបសឹក បានថ្លែងក្នុងសន្និសីទសារព័ត៌មានកាលពីថ្ងៃទី១៦ មិថុនា ថា មុននឹងសម្រេចធ្វើការបោះឆ្នោតនេះ គឺស្ថាប័នរបស់លោកបានជួបប្រជុំជាមួយបក្សនយោបាយយ៉ាងតិច ៤លើកមកហើយ ទើបឈានដល់ការប្រកាសពេលវេលាត្រូវរៀបចំការបោះឆ្នោតនៅខែសីហា ឆ្នាំ២០២៣។
តាម Khin Maung Oo អាចមានបក្សនយោបាយដល់ទៅជាង ៩០គណបក្សដែលបានចុះបញ្ជីដើម្បីចូលរួមបោះឆ្នោត ហើយបក្សចំនួន៨៥ បានចុះបញ្ជីរួចហើយ។ ចំណែក ៨គណបក្សទៀតមានទាំងគណបក្សសម្ព័ន្ធជាតិដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ កំពុងត្រួតពិនិត្យឯកសាររបស់បក្សនេះ។ នេះបើយោងតាមសារព័ត៌មានភូមា Mizzima។
អ្នកនាំពាក្យរបស់ស្ថាប័នបោះឆ្នោតភូមានៃរបបសឹក បានអះអាងថា ការបោះឆ្នោតនឹងធានាការស្ដារឡើងវិញនូវរដ្ឋាភិបាលស៊ីវិល តែលោកព្រមានថា នឹងមិនរង់ចាំការដោះស្រាយនយោបាយជាមួយអ្នកស្រី ស៊ូជី នោះទេ ព្រោះអ្នកស្រីកំពុងជាប់រឿងក្ដីនៅតុលាការ។
ទោះជាបែបនេះក្តី ពុំមានការឆ្លើយតបជាផ្លូវការពីបក្សសម្ព័ន្ធជាតិដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ និងរដ្ឋាភិបាលឯកភាពជាតិប្រឆាំងរបបសឹក ថាតើពួកគេគាំទ្រការរៀបចំបោះឆ្នោតរបស់ស្ថាប័នមួយដែលក្រោមអំណាចបញ្ជារបស់របបសឹកដែរឬយ៉ាងណា។
ប៉ុន្តែ Khine Thuka អ្នកនាំពាក្យសម្រាប់កងទ័ពឯករាជ្យ Arakan បានថ្លែងថា វាគ្មានន័យអ្វីទេចំពោះការបោះឆ្នោតដែលរបបសឹកភូមារៀបចំឡើងអំឡុងប្រទេសនៅបន្តបែកបាក់ជាតិ និងហិង្សានយោបាយនៅពាសពេញប្រទេស។
ក្រុមអ្នកសង្កេតការណ៍យល់ឃើញថា របបសឹកភូមាកំពុងលេងល្បែងនយោបាយជាមួយសហគមន៍អន្តរជាតិ ព្រោះថាការបោះឆ្នោតនោះនឹងធ្វើឡើងនៅទីងងឹត គឺពុំមានតម្លាភាព ពុំមានការបើកចំហនយោបាយនោះទេ។ មានន័យថា សន្លឹកឆ្នោតរៀបចំហើយស្រេច ថាតើបក្សណាត្រូវបានអាសនៈ ហើយបក្សណាត្រូវឈ្នះឆ្នោត។
ហេតុអ្វីបានជារបបសឹកភូមាសម្រេចបោះឆ្នោតនៅខែសីហា ដែលជារដូវភ្លៀងធ្លាក់ខ្លាំង?
ជាការកត់សម្គាល់ ប្រទេសដែលច្រើនតែស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងបែបបុគ្គលនិយម ឬផ្ដាច់ការ ទោះបីជាប្រទេសនោះប្រកាន់របបប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្សក៏ដោយ តែប្រទេសនោះច្រើនតែអនុវត្តការបោះឆ្នោតនៅរដូវវស្សានៅពេលដែលប្រជាកសិករកំពុងសម្រុកដកស្ទូងធ្វើស្រែចម្ការ។
រដូវវស្សាជារដូវភ្លៀង ជាពិសេសគឺដូចជាខែមិថុនា ខែកក្កដា ខែសីហា ខែកញ្ញា សុទ្ធតែជារដូវភ្លៀងធ្លាក់ជោគជាំ ហើយមានទឹកជំនន់ជន់លិច និងព្យុះទៀតផង។ ក្រុមអ្នកជំនាញផ្នែកកិច្ចការបោះឆ្នោតសកលមើលឃើញថា ការដែលការបោះឆ្នោតប្រព្រឹត្តទៅនៅរដូវវស្សា គឺជាការធ្វើឱ្យប្រជាជនលំបាកជាខ្លាំង បើថ្ងៃនោះចំថ្ងៃភ្លៀងខ្លាំង និងមានទឹកជំនន់ទៀតនោះ គឺការិយាល័យបោះឆ្នោតជាច្រើននៅតំបន់ជន់លិចត្រូវបិទទ្វារ គឺគេពុំអាចបោះឆ្នោតនៅលើទឹកបានទេ។
ម្យ៉ាងទៀត អ្នកសង្កេតការណ៍មើលឃើញថា បើស្ថាប័នបោះឆ្នោតនោះនៅក្រោមឥទ្ធិពលរបស់បក្សកាន់អំណាច គឺការបោះឆ្នោតនៅរដូវវស្សានេះវាដូចជាការបោះឆ្នោតក្នុងទីងងឹតយ៉ាងដូច្នេះ ព្រោះប្រជាជនចេញទៅបោះឆ្នោតក៏អាចមានចំនួនតិច ប្រសិនបើពួកគេមិនប្រាកដប្រជាក្នុងការទៅបោះឆ្នោតដើម្បីឱ្យបក្សណាមួយនោះ។
មួយវិញទៀត ភាពងងឹតវាអាចកើតមាន គឺការបន្លំសន្លឹកឆ្នោតនៅពេលនោះ ព្រោះការដឹកហិបឆ្នោតមានផលវិបាកចំពោះអ្នកសង្កេតការណ៍របស់គណបក្សនយោបាយ និងសង្កេតការណ៍ជាតិ ឬអន្តរជាតិ។
ទីបំផុត បើស្ថាប័នរៀបចំការបោះឆ្នោតនោះនៅក្រោមឥទ្ធិពលរបស់គណបក្សកាន់អំណាច គឺមានតែជួយបំពេញបន្ថែមទៅឱ្យគណបក្សកាន់អំណាចតែប៉ុណ្ណោះ។
ករណីនេះ គេសង្កេតឃើញមានរាជាណាចក្រកម្ពុជាផងដែរដែលឆ្លងកាត់ការបោះឆ្នោតច្រើនអាណត្តិមកនេះ គឺទាំងការបោះឆ្នោតក្រុមប្រឹក្សាឃុំ-សង្កាត់កន្លងទៅថ្មីៗនេះ និងការបោះឆ្នោតសភា គឺសុទ្ធតែប្រព្រឹត្តទៅនៅរដូវវស្សាដែលភ្លៀងកំពុងធ្លាក់ជោគជាំ។
ការបោះឆ្នោតនៅភូមា ខែសីហា និងការបោះឆ្នោតនៅកម្ពុជាខែកក្កដា ឆ្នាំ២០២៣ ដែលខុសគ្នាតែប៉ុន្មានសប្ដាហ៍ប៉ុណ្ណោះ គឺសុទ្ធតែត្រូវបានអ្នកជំនាញផ្នែកកិច្ចការបោះឆ្នោតមើលឃើញថា ជាព្រឹត្តិការណ៍បង្កឱ្យមានការលំបាកដល់ប្រជាជនដែលចេញទៅបោះឆ្នោត បើថ្ងៃនោះមានភ្លៀងធ្លាក់ខ្លាំង មានព្យុះ មានទឹកជំនន់។ ការបោះឆ្នោតនៅប្រទេសភូមា ឆ្នាំក្រោយនេះ ក៏កើតទន្ទឹមនឹងការបោះឆ្នោតនៅកម្ពុជា គឺចំពេលដែលហិង្សានយោបាយនៅតែត្រូវបានមើលឃើញថាកើតមានទៅលើក្រុមគណបក្សប្រឆាំង។
នេះបើពុំអាចរកដំណោះស្រាយឱ្យទាន់ពេលវេលាទៀតនោះ បើដូចនេះការបោះឆ្នោតនេះទំនងមិនទទួលបានការចូលរួមសង្កេតការណ៍ដោយក្រុមអ្នកសង្កេតការណ៍ដែលមានឯកទេសខាងកិច្ចការបោះឆ្នោតត្រឹមត្រូវ និងឯករាជ្យនោះទេ។ ជារួមទៅ ការបោះឆ្នោតគេច្រើនតែធ្វើឡើងនៅរដូវប្រាំង ឬក៏យ៉ាងហោចណាស់ដើមខែរដូវវស្សាប៉ុណ្ណោះ។ នេះសម្រាប់ប្រទេសដែលការបោះឆ្នោតប្រព្រឹត្តទៅដោយតម្លាភាព។
នៅរាជាណាចក្រថៃ គេបានកំណត់ការបោះឆ្នោតនៅខែមីនា គឺជាចុងរដូវប្រាំង ដែលពុំបង្កការលំបាកដល់ប្រជាជនដោយសារតែទឹកភ្លៀងជន់លិចការិយាល័យបោះឆ្នោត ឬរាំងស្ទះការធ្វើដំណើររបស់ប្រជាជននោះទេ។ ប្រទេសថៃ នឹងរៀបចំការបោះឆ្នោតសភាអាណត្តិថ្មីនៅថ្ងៃទី២៤ ខែមីនា ឆ្នាំ២០២៣៕